Жмыса абілетті халыты (ер адамдарды) дене жмысына белсенділік коэффицентіне байланысты топтара блу

 

Топ	ДЖАК	Ксіп трлері.
1. Негізінен, ой жмысымен айналысатын адамдар, дене жмысы белсенділігі те жеіл.	1,4	ылыми ызметкерлер, гуманитарлы мамандытарды студенттері, ЭЕМ (ЭВМ) операторлары, баылаушылар оытушылар, диспетчерлер, басару пульттарында жмыс істеушілер т.б.
2. Жеіл жмыс трімен айналысатын адамдар, дене жмысы белсенділігі жеіл.	1,6	Трамвай, троллейбус жргізушілері, конвейрлерде жмыс істейтін адамдар, таразышылар, ораптаушылар, тігіншілер, агрономдар, мейірбикелер, санитаркалар, байланыс, ызмет крсету ызметкерлері, нерксіп тауарларын сатушылар т.б.
3. Ауырлыы орташа жмыс істейтін адамдар, дене жмысы белсенділігі орташа.	1,9	Слесарь, ондыры орнататындар, станокта жмыс істейтіндер, брылаушылар, экскаваторларды, буьдозерлерді, автобустарды жргізушілері, дрігер-хирургтер, тоымашылар, етікшілер, теміржолшылар, кмір комбайндарын жргізушілер, азы-тлік сатушылар, сушылар, металлургтер, доменщиктер, химиялы зауыттарда жмыс істеушілер т.б.
4. Ауыр дене жмысын орындайтын адамдар, дене жмысы белсенділігі жоары.	2,2	рылыс жмысшылары, брышыларды кмекшілері, проходчиктер, мата терушілер, ауылшаруашылы жмысшылары мен механизаторларды негізгі бліктері, сауыншылар, егіншілер, ааш деушілер, металлургтер мен юшылар жне басалар.
5. те ауыр жмыс істейтін адамдар, дене жмысы белсенділігі те жоары.	2,5	Егін егетін жне егін жинайтын кезедердегі механизаторлар мен ауыл шаруашылы жмысшылары, тау-кен жмысшылары, ааш шабатындар, бетонщиктер, тас алаыштар, жер азушылар, жмысы механикаланды-рылмаан жк тасушылар, бы сірушілер т.б.

8.1. - кестеде крсетілген топтара блу ер адамдарды амтиды. йел адамдарды топтара блу осыан сас, біра 5-ші тобы жо, себебі, йел адамдар бл топтаы ксіп трлерінде жмыс істемейді. Мндай топтара блу, таамды заттар мен энергия ажеттілігі бірдей еместігіне байланысты:

- йел адамдара таамды заттар мен энергия ажеттілігі, ер адамдара араанда, 15 % тмен, бл дене массасыны аздау жне зат алмасу рдістеріні арындылыы тмендеу болуымен байланысты;

- жас адамдара (18-29 жастаы) ажеттілік, баса жас санаттарымен салыстыранда, жоарылау, себебі, оларды су, даму рдістері аяталмаан, зат алмасу рдістері арындылау (ассимиляция рдістері диссимиляция рдісінен басым);

- балалар мен жасспірімдерге таматы заттар мен энергия ажеттілігінде, р трлі жас кезедерінде су, даму рдістеріні арындылыы р трлі болуымен байланысты, айырмашылытары бар;

- арт адамдарда зат алмасу рдістеріні арындылыы, дене жмысына белсенділігі едуір тмендеуімен жне диссимиляция рдістеріні ассимиляция рдістерінен басым болуына байланысты, таматы заттар мен энергия ажеттілігі тмендейді.

“Таматану нормаларында” (8.2, 8.3 - кестелер) таматы заттар мен энергия ажеттілігіні абсолюттік млшері идеалды массасы (идеалды масса - берілген жасында, жынысында, бойыны зындыында алыпты болуы ажет массасы) 70 кг ер адамдара, 60 кг йелдерге арналып келтірілген. Энергия мен таамды заттарды ажеттілігі, сондай-а, 1 кг идеалды массасына да, есептелуі ммкін.

Таматану нормасы, таам рационыны тек санды жне сапалы адекваттылыын амтамасыз етіп оймайды, сонымен атар, балансталандыын, яни, таматы заттарды, биологиялы белсенді осылыстарды отайлы ара атынастарын да амтамасыз етеді. Рационды ттас аландаы (санды) балансталандыы жне ауыздары, майлары, кмірсулары, минералды заттары бойынша (сапалы) балансталандыы деп бледі. Рационды ттас аландаы балансталандыы, оны рамындаы ауыздарды, майларды жне кмірсуларды ара атынастарымен аныталады. Рационны ауыздары бойынша балансталандыы, рациондаы жануар текті ауыздарды лесімен, амин ышылдарыны ара атынастарымен, ауыздарымен амтамасыз етілетін рационны энергиялы ндылыымен сипатталады. Рационны майлары бойынша балансталандыы, жануар текті жне сімдік майларыны ара атынастарымен, рамындаы паныпаан, моноаныпаан жне аныан май ышылдарымен жне майлар арылы амтамасыз етілетін энергиялы ндылыымен аныталады. Рационны кмірсулары бойынша балансталандыы, рамындаы жай анттарды, полисахаридтерді, пектин заттары мен жасныты ара атынастарымен, сондай-а, кмірсуларды есебінен амтамасыз етілетін рационны энергиялы ндылыымен сипатталады. Минералды элементтеріні балансталандыы, зірге, негізінен кальцийді, фосфорды жне магнийді ара атынастары бойынша аныталады, себебі, баса элементтер жніндегі зерттеулер лі жеткіліксіз. ДЖАК скен сайын, энергия мен таамды заттарды ажеттілігі сетіні жне е жоарысы дене жмысы те ауыр жмысшыларда екені кестелерден крініп тр.

Мысалы, 1 - топтаы ер адамдар шін, туліктік энергия ажеттілігі 2100-2450 ккал, келесі топтарда ол біртіндеп се береді де, 5 - топта 3750-4200 ккал райды. йел адамдарды туліктік рационыны энергиялы ндылыы 1 - тобында 1800-2000 ккал да, 4 – тобында - 2800-3050 ккал. йел адамдара энергия мен таматы заттарды ажеттілігі, жкті жне емізулі кезінде седі (8.2.-кесте).

Нормаларда климат жадайы да ескеріледі: солтстік аудандарда энергия ажеттілігі, 8.2.,8.3.,8.4. - кестелердегі мндермен салыстыранда, 10-15 % кбейеді (басымыра майларды есебінен), отстік аудандарда 5 % кемиді.

Энергия ауыздарды, майларды, кмірсуларды тотыуы кезінде пайда болатыны белгілі, оларды 1 г райсысына сйкес 4,1; 9,3 жне 4,1 ккал (калориялы коэффициенті) береді. Сонда негізгі энергия беретіндері - майлар мен кмірсулар, ауыздара кбінесе, пластикалы функция беріледі. Сондытан да, туліктік рационны энергиялы ндылыыны 56-57% кмірсуларды есебінен, 30 % майларды есебінен жне 11-12 % ауыздарды есебінен амтамасыз етілуі ажет. Егер, азаа тсетін ауызды санын 1 деп алса, онда балансталан таматану кезіндегі р трлі рациондардаы тааммен азаа тсетін ауыздарды, майларды, кмірсуларды салматы араатынастары, орта есеппен 1,0:1,2:5,0 болуы ажет. Ой ебегі кезінде рамындаы майлары біраз азаяды - 1,0:1,1:4,96, ауыр дене жмысы кезінде ол, керісінше, кбейеді - 1,0:1,3:5,0 райды. Ауыздарды, майларды, кмірсуларды балансталандыы энергиялы ндылыыны крсеткіштерімен зара байланыста орнатылуы ажет. Сондытан, ауыздарды, майларды, кмірсуларды ара атынастары тек саны бойынша емес, энергиялы ндылыы бойынша да балансталанды формуласы олданылады. Ауыздарды энергиялы ндылыын 1 деп алса, ара атынастары 1,0:2,7:5,0 болады, яни рбір ауыз калориясына 2,7 майларды жне 5,0 кмірсуларды калориясы келеді. Осы формуланы олданып жне таам рационыны калориясын біліп, негізгі таамды заттарды ажеттілік млшерін оай есептеуге болады.

Балаларды рационындаы негізгі таматы заттарды ара атынастары, лкен адамдармен салыстыранда, айырмашылытары бар. Анасыны стімен таматанатын 3 айа дейінгі жасында 1,0:3,0:5,9, себебі, ана сті ауыздарыны, майларыны, кмірсуларыны ара атынастарын айталайды. осымша таматандыру енгізген кезде, ара атынастары згереді: 4-6 айлы жасында –1,0:2,3:5,0; 7-12 айда - 1,0:1,9:4,5. Бір жастан асан балаларды рационындаы майлар мен кмірсуларды лесі азаяды: 1-6 жастаы балаларда ауыздарды, майларды, кмірсуларды араатынастары 1:1:4,0, ал 7 жастан асан балаларда –1:1:4,3 болады.

Балаларды рационында майларды, кмірсуларды арты болуы, зат алмасуыны бзылуына, белоктарды пайдаа асуыны нашарлауына, суі жне дамуыны артта алуына, семіруіне, сусамыр ауруына кеп соатындыымен тсіндіріледі.

 

Кесте

лкен адамдара арналан таамды заттар мен энергияны физиологиялы ажеттілік нормалары (бір кнге)