Кестені жаласы

арт жне те арт айан жастаы адамдара арналан нормалар

Ер адамдар	60-74		0,15		2,5	1,4	1,6	2,2
75+		0,15		2,5	1,2	1,4	2,2
йелдер	60-74		0,15		2,5	1,3	1,5
	75+		0,15		2,5	1,1	1,3

Ескерту:1.А друменіні ажеттілігі мкг ретинол эквивалентімен крсетілген (1мкг ретинол эквиваленті =1 мкг ретинола немесе 6 мкг бета-каротинге те). 2. Е друменіні ажеттілігі мг токоферол эквивалентімен крсетілген (1 мкг токоферол эквиваленті = 1 мг альфа-токоферола те). 3. Д друменіні ажеттілігі мкг холекальциферолмен крсетілген (10 мг холекальциферол =400 ИЕ Д друменіне те). 4. Ниацинні ажеттілігі ниацин эквивалентімен крсетілген (1 ниацин эквиваленті= 1 мг ниацинге немесе рациондаы 60 мг триптофана те).

8.3. –кесте Балалар мен жасспірімдерге арналан физиологиялы ажеттілік нормалары ( бір кнге)
Жасы мен жынысы	Энергия, ккал	Ауыздар, г	Майлар, г	Кмірсулар, г	Минералды заттар, мг	Друмендер
Барлыы	Жануар текті	Ca	P	Mg	Fe	Zn	J	C, мг	А, мкг ре-тин. экв.	Е, мг то-коф. экв.	Д, мкг	В_1, мг	В_2, мг	В_6, мг	Ниа-цин, мг ниац.экв.	Фо-лат, мкг	В₁₂, мкг
0-3 ай*.		2,2	2,2	6,5 (0,7)							0,04					0,3	0,4	0,4	0,3
4-6 ай.		2,6	2,5	6,0 (0,7)							0,04					0,4	0,5	0,5	0,4
7-12 ай.		2,9	2,3	5,5 (0,7)							0,05					0,5	0,6	0,6	0,5
1-3 жас											0,06						0,9	0,9	1,0
4-5 жас											0,07				2,5	0,9	1,0	1,3	1,5
6 (мектеп)											0,08				2,5	1,0	1,2	1,3	1,5
7-10 жас											0,10				2,5	1,2	1,4	1,6	2,0
11-13 жас (л балалар)											0,10				2,5	1,4	1,7	1,8	3,0
11-13 жас (ыз балалар)											0,10				2,5	1,3	1,5	1,6	3,0
14-17 жас (л балалар)											0,13				2,5	1,5	1,8	2,0	3,0
14-17 жас (ыз балалар)											0,13				2,5	1,3	1,5	1,6	3,0

* Бір жаса дейінгі балалара энергияны, белокты, майларды ажеттілігі г/кг дене массасына есептеліп берілген. Жашаны ішінде линоль ышылыны (г/кг дене массасына) ажеттілігі крсетілген. Белоктарды ажеттілік млшері ана стімен немесе рамындаы белоктарыны биологиялы ндылыы (Б) 80 % арты ана стін алмастыратын стпен таматырандыратын балалар шін берілген, Б 80 % кем ст німдерімен таматандыран кезде, крсетілген млшерді 20-25 % арттыру ажет.

Таамны рам бліктері. Таамды азытарды таматы жне биологиялы ндылыы тсінігі

Адам тамаа те кп, р трлі азытарды олданады, еске сала кететіні, тек жануар текті, сімдік текті жне минерал текті ана емес, сонымен атар синтездеу жолымен алынан жне генетикалы тр згерту нтижесінде алынан азытарды да абылдайды. Кез келген азыты рамы, химиялы осылыстарды біратар кешені болып саналады, олар табии азытарды рам бліктері немесе олара сырттан тсетін бгде заттар болуы ммкін.

Табии рам бліктеріне жататындары:

1. Негізгі таматы (оректік) заттар (нутриенттер) – ауатты (алиментарлы) мні бар, яни азаны энергиямен, пластикалы заттармен, биологиялы белсенді осылыстармен, т.б. амтамасыз ету шін пайдаланылатын ауыздар, майлар, кмірсулар, минералды заттар, друмендер, су.

2. Шартты трде алиментарлы емес осылыстар, оларды алиментарлы мні зірше аны емес:

- азы тріне тн дмін, тсін, иісін амтамасыз ететін дм беруші заттар (органикалы ышылдар, эфирлер, кетондар, бояыштар, фитонцидтер, ароматты осылыстар);

- биологиялы белсенді осылыстар (биогенді аминдер, кофеин, танин, алкоголь, фенолдар жне полифенолдар, тиолдар, лигниндер, терпендер жне басалар);

- антиалиментарлы заттар - деттегі таматы заттарды антагонистері болып табылатын заттар (антиферменттер, антидрумендер, минералды заттарды сіімділігін тмендететін факторлар жне басалар);

- табии таамдарды уландыратын рам бліктері (лектиндер, цианогенді гликозидтер, соланин жне басалар).

Келтірілген рам бліктеріні ішінен, азыты таматы ндылыын амтамасыз етудегі негізгі роль нутриенттерге беріледі, соларды арасында азаны тіршілігі амтамасыз етіледі. Баса рам бліктері, адамны денсаулыына пайдалы да (фитоосылыстар – тиолдар, лигниндер, терпендер жне басалар), олайсыз да (биогенді аминдер, улы рам бліктері, антиалиментарлы факторлар, амин ышылдарыны жне майларды пиролиз німдері жне басалар) сер етуі ммкін.

Бгде осылыстар басым антропогенді болады жне кпшілік жадайларда адам азасына зиянды сер етеді. Олар таамды азытара, гигиеналы талаптарды саталмауы нтижесінде, азытарды сіруді, алуды, деуді, тасымалдауды, сатауды жне таам дайындау мен сатауды р трлі кезедерінде тседі.

Азытарды таматы ндылыын баалау кезінде, таматы жне биологиялы ндылыы тсінігін бліп крсетеді. Таматы ндылыы таамды азытарды пайдалы асиеттеріні барлыын толыымен крсетеді: энергиялы ндылыын, барлы негізгі таматы заттарды млшері мен сапасын, дмділік сапасын, орытылуын, сіуін жне жалытыруын (шыып алуын). Азыты биологиялы ндылыы болса, таматы ндылыыны жеке сипаттамасы болып табылады жне е алдымен ауызды сапасын, сонан со – баса биологиялы белсенді алмастырылмайтын осылыстарды – друмендерді, минералды заттарды, КМ (ПНЖК) жне басаларды крсетеді. Ауызды сапасы рамындаы алмастырылмайтын амин ышылдарыны жиынтыы аншалыты толы жне оларды здеріні жне алмастырылатын амин ышылдарымен ара атынастары аншалыты олайлы, жне осыан байланысты, азада аншалыты толы сталынады жне берілген ауызды азоты аншалыты пластикалы масата пайдаланылатынымен аныталады. Е жоары биологиялы ндылыа, аминышылды оры жоары жне азада азотты жоары дрежеде сталынуын амтамасыз ететін жануар текті ауыздар ие.

Таамды азытарды таматы ндылыын баалауда, оларды орытылуыны, сіімділігіні, жалытыратындыыны маыздылыы аз емес. орытылу дегейі - азыты химиялы рамыны, оларды пайдаа асуын амтамасыз ететін азаны ферменттік жйесіне сйкес келуі жне жеіл орытылу дрежесіне байланысты. Сіімділігі - жеке нутриенттерді пайдаа асу дрежесімен сипатталады. Жалытыратындыы – азыты аншалыты тез таматануа абылдаысы келмей алатындыымен сипатталады.