Кейбір таамды азытардаы микроэлементтерді млшері, мкг/100г
| нім | Темір | Йод | Кобальт | Марганец | Мыс | Молибден | Хром | Мырыш |
| Сиыр еті | 7,2 | 7,0 | 35,0 | 182,0 | 11,6 | 8,2 | ||
| Тауы еті | 6,0 | 12,0 | 19,0 | 76,0 | - | 9,0 | ||
| Тауы жмыртасы | 20,0 | 10,0 | 29,0 | 83,0 | 6,0 | 4,0 | ||
| Май шаба | 40,0 | 40,0 | 120,0 | 170,0 | 4,0 | 55,0 | ||
| Карп | 35,0 | 150,0 | 130,0 | 4,0 | 55,0 | |||
| Сиыр сті | 9,0 | 0,8 | 6,0 | 12,0 | 5,0 | 2,0 | ||
| Майлы сзбе | - | - | 8,0 | 74,0 | - | - | ||
| атты сыр (Голландский) | - | - | 100,0 | 90,0 | - | - | ||
| ара нан | 5,6 | - | 1610,0 | 220,0 | 8,0 | 2,7 | ||
| ара бидай нынан дайындалан нан | - | 2,8 | 1613,0 | 265,0 | 16,0 | - | ||
| Жоары сорт нынан дайындалан бидай наны | - | 1,4 | 450,0 | 80,0 | 10,6 | 1,6 | ||
| нта жарма | - | 25,0 | 440,0 | 70,0 | 11,3 | - | - | |
| арамы жармасы | 3,3 | 3,1 | 640,0 | 34,4 | - | - | ||
| Картоп | 5,0 | 5,0 | 170,0 | 140,0 | 8,0 | 10,0 | ||
| ызылша | 7,0 | 2,0 | 660,0 | 140,0 | 10,0 | 20,0 | ||
| Алма | 2,0 | 1,0 | 47,0 | 110,0 | 6,0 | 4,0 | ||
| ара араат | 1,0 | 4,0 | 180,0 | 130,0 | 24,0 | - | ||
| Алмрт | 1,0 | 10,0 | 65,0 | 120,0 | 5,0 | - |
Кесте
Микроэлементтерді абылдауды ауіпсіз дегейі (тулігі)
| Халы топтары | Жасы | Микроэлементтер | ||||
| Мыс,мг | Марганец,мг | Фтор,мг | Хром,мкг | Молибден, мкг | ||
| Балалар | 0-5 айлы | 0,4-0,6 | 0,3-0,6 | 0,1-0,5 | 14-40 | 15-30 |
| 6 ай-1 жаста | 0,6-0,7 | 0,6-1,0 | 0,2-1,0 | 20-60 | 20-40 | |
| 1-3 жаста | 0,7-1,0 | 1,0-1,5 | 0,5-1,5 | 20-80 | 25-50 | |
| 4-6 жаста | 1,0-1,5 | 1,5-2,0 | 1,0-2,5 | 30-120 | 30-75 | |
| 7-10 жаста | 1,0-2,0 | 2,0-3,0 | 1,5-2,5 | 50-200 | 50-150 | |
| 11 жаста жне одан жоары | 1,5-2,5 | 2,0-5,0 | 1,5-2,5 | 50-200 | 75-250 | |
| лкен адамдар | 1,5-3,0 | 2,0-5,0 | 1,5-4,0 | 50-200 | 75-250 |
Марганецті абылдауды ауіпсіз дегейі, емшек еметін жастаы балалара туілігіне 0,3-0,6 мг-нан, 11 жне одан лкен жастаы балалара жне лкен адамдара 2,0-5,0 мг дейін (8.8.-кесте).
Таамды азытардаы марганецті млшері, азаа ажеттілігін амтамасыз ету шін детте жеткілікті. Осыан байланысты, марганецті алиментарлы жетіспеушілігімен байланысты аурулар адамда кездеспейді деп айтуа болады.
Адамны таматануындаы марганецті негізгі кзі- сімдік азытары – бидай, кріш, брша тымдастар, петрушка, укроп (аскк), ызылша, асаба, таурай, мндаы марганецті млшері 35 -тен 5000 мкг% дейін ауытиды. Марганецке кофе мен шай те бай (150-200 мг/кг). Марганецті млшері 50-150 мкг% райтын бауырдан, бйректен, кейбір балы трлерінен баса, жануартекті азытарда аз – 3-40 мкг% (8.7.- кесте).
Хром - биологиялы белсенді элемент. Ол нуклейн ышылыны алмасуына атысатын ферменттік жйені рамына кіреді. Глюкозаа тзімді фактор аталан, тмен молекулалы кешенні рамында хром, инсулин реттейтін барлы зат алмасу рдістерінде инсулинні серін кшейтеді.
Ауыз – энергия жетіспеушілігі бар балаларды рационына хром енгізу, глюкозаа алыпты тзімділігін алпына келтіреді, сондай-а сусамырмен ауыратын біратар аурулара инсулинні ажеттілігін азайтады. Хромны жетіспеушілігі, глюкозаа тзімділікті тмендеуіне, гипергликемияа, глюкозурияа кеп соуы ммкін.
Хром, сонымен катар, липид алмасуында да белгілі бір роль атарады, оны жетіспеушілігі, атеросклероз дамуына себепші болады. Йод жетіспеушілігі кезінде, хром тиреоидты гормондарда йодты алмастыруа абілетті. Мысалы, йод тапшы биогеохимиялы айматарда тратын адамдарда хромны млшері алыптымен салыстыранда, едуір кп жиналады.
Хромны азаа арты тсуі, негізінен ндіріс жадайында орын алады жне жалпыулылы, нефро- жне гепатоулылы, канцерогенді жне аллергия шыаратын серімен байалады. Хромны азаа ажеттілігі, жоарыда келтірілген микроэлементтерге араанда, біратар тмен (8.8.-кесте). Хромды абылдауды ауіпсіз дегейі: емшек еметін жаста 14-60 мкг, жасы лкендеу балалар мен лкен адамдар шін – 50-200 мкг.
Хромны е кп млшері наубайлы ашытыда, бауырда, ірі тартылан бидай нында, етте, с етінде (8.7.- кесте).
Молибден. Молибденні зат алмасудаы ролі, оны бірнеше ферменттерді: несеп ышылын тзумен жретін ксантин мен гипоксантинні тотыуын катализдеуші ксантиноксидазаны, сульфидті сульфата айналдыратын сульфитоксидазаны жне альдегидоксидазаны рамына кіретіндігімен байланысты.
Таамда молибденні кп болуы кезінде, пуриндерді арынды ыдырауы нтижесінде, кп млшерде несеп ышылы тзіледі, олар бйрек арылы азадан шыып лермей, буындарда етті сіірлерінде жиналады да, «молибден подаграсы» дамиды. Бл ауру молибденні кп млшерде болуымен жне мысты жеткіліксіздігімен сипатталатын биогеохимиялы айматарда эндемиялы сипатта болады.
Молибденні арты млшерін за уаыт арты абылдау, фосфор-кальций алмасуыны бзылуына, сйектерді пішініні згеруіне, сульфитоксидазаны белсенділігі тмендеуіне жне сульфиттерді лкен млшеріні тіндерде жиналуына кеп соады.
Молибденді абылдауды ауіпсіз дегейі 0-5 жастаы балалар шін 15-30 мкг-дан 11 жне одан да лкен жастаы балалар мен лкен адамдар шін – 75-250 мкг. Молибденні жасы табии кздері- ою-жасыл тсті жапыраты ккністер, ызылша, таурай, араат, укроп, рме брша, слы жармасы (8.7.- кесте).
Друмендер.
Жалпы малматтар. Друмендер, кбінде алмастырылмайтын таматы заттар болып табылады, себебі, азада синтезделмейді немесе жеткіліксіз млшерде синтезделеді. те жоары биологиялы белсенділікке ие болып, олар басым катализдік ызмет атарады жне азаа ажеттілігі те аз млшерде.
Суда еритін, майда еритін жне друмен трізді заттар деп бледі (8.9.-кесте), бл кезде біратар друмендер, биологиялы белсенділіктері сас бір емес, бірнеше осылыстармен берілген, мысалы, В6 друмендер тобына пиридоксин, пиридоксаль жне пиридоксамин кіреді.
Друмендерді ажеттілігіне р трлі факторлар: жасы, физиологиялы жадайы, орындайтын жмысы, т.б. сер етеді. Адамдар солтстікте тратын жадайларда, ауыр дене жмысы, нервтік-психикалы зорланулар, денесі атты ызан кездерде, лихорадка жадайларында, улы агенттерді сері кезінде жне басаларда друмендерді ажеттілігі едуір жоарылайды.
Друмендер азаа жеткіліксіз тскенде гиподрумендік, ал айын жетіспеушілігі кезінде аздрумендік дамиды.
Кесте