Осылыстарды жіктелуі

 

андай болса да бір друменні жетіспеушілігімен атар, полигиподрумендіктер жиі кездеседі, бл жадайда друмендерді біреуіні жетіспеушілігі басым боланымен, басалары – осыла жреді. Гипо- жне адрумендіктерді негізгі себебі – друмендерді тааммен жеткіліксіз тсуі, бл жадайда дамитын гипо- жне адрумендіктер біріншілік немесе экзогенді деп аталады. Алайда, друмендерді жетіспеушілігі, оларды млшері таамда жеткілікті кезде, (біра азаа сіуі) бзылуына немесе ажеттілігі шыл суіне байланысты да байалуы ммкін, яни екіншілік немесе экзогенді гиподрумендіктер дамиды. Зат алмасуыны жне друмендерді ызметіні туа біткен генетикалы себептермен байланысты бзылуынан да болуы ммкін.

Друмендерді азаа лкен дозада тсуі, гипердрумендіктер дамуына кеп соуы ммкін. Олар балаларды емдеу практикасында А жне Д друмендеріні арты дозасымен немесе рамында осы друмендерді млшері те жоары азытарды абылдаумен жиі байланысты. Арнайы масата арналан осы друмендерді концентрациясы жоары препараттарын абылдау кезінде, кездейсо уланулар болуы ммкін, мысалы, жануарлар мен старды жеміне микрооспа ретіндегі препараттарды. Суы тиюді жне тмауды алдын алу шін С друменіні синтетикалы препаратын (тулігіне 1 г. арты) кп млшерде абылдау С – гипердрумендік дамуына кеп соуы ммкін.

Суда еритін друмендер. С друмені. Аскорбин ышылыны азадаы биологиялы ролі, негізінен тотыу-тотысыздандыру серімен байланысты. Кшті тотысыздандырыш бола тра жне айтымды тотыып жне жеіл тотысызданып, аскорбин ышылы жне оны тотыан трі – дегидроаскорбин ышылы, жасуша ішілік тотытыратын –тотысыздандыратын жйе ретінде ызмет атарады. С друменіні атысуымен фенилаланин жне тирозин амин ышылдары тотыады, сондай-а дезоксирибонуклеин ышылыны пайда болуы ынталандырылады. С друмені ылтамырларды абырасын алыпты жадайында стап труда жне оларды созылыштыын сатауда маызды роль атарады, себебі, ол проколлагенні коллагенге айналуын ынталандырады.

Аскорбин ышылы антиденелер ндірілуіне жадай жасайды, протеолитикалы ферменттерді серін белсенді етеді, бл лейкоциттерді фагоцитарлы белсенділігін арттырады. Сйтіп, инфекциялара, оршаан ортаны олайсыз факторларыны серіне азаны арсылыы жоарылауын амтамасыз етеді.

Аскорбин ышылы, бйрек сті бездеріні стероидты гормондарыны синтезімен алмасуына жне тироксинні алмасуына тікелей атысады, сондай-а фоль ышылыны фолин ышылына ферменттік айналуына да атысады. Холестерин алмасуын реттеп, аскорбин ышылы атеросклероз дамуын тежейді.

С друменіні азаа жеткіліксіз тсуі кезінде, жалпы лсіздік, тез ажу, йышылды байалады, содан со ызыл иекті анауы, теріні ратануы, гиперкератоз, теріде нктелік ан йылулар осылады. Ауыр жетіспеушілігі С – друмендік – ырла (цинга, скорбут) дамуына кеп соады. Бл патология айын геморрагиялы кріністермен, сйек тіндеріні, дентинні жасалуы бзылуымен инфекцияа азаны арсылыыны шыл тмендеуімен сипатталады.

С друменіні азаа ажеттілігі тулігіне: емшек еметін жастаы балалара – 30-40 мг; 11-17 жастаылара – 70 мг, лкен адамдара – 70 -100 мг (8.2.,8.3. - кестелер). С друменіні негізгі кздері- сімдік текті азы-тліктер – ккністер, жемістер, жидектер, картоп, орам жапыра (8.10.- кесте). Жануар текті таамда: бауыр, жрек, тіл жне ымыздан басаларында аскорбин ышылыны млшері те аз. С друмені итмрында (1000 мг% дейін), ара араатта (300 мг% дейін) жасыл брышта жне шккте (петрушкада) (150-250 мг%) кп, біра ыс уаыттарында оны азаа жеткізіп отыратындар -картоп (10-20 мг%) жне орам жапыра (24-45 мг%). С друмені трасыз таам дайындау, ыздыру кезінде азытарды сатау, ккністерді тазалау, кн сулесіні сері, металдармен жанасан кездерде жеіл жойылады, біра ышыл ортада жне мз атыран кезде жеткілікті дрежеде траты. Сондытан, ккністер мен жемістерді кесілген трінде немесе суда, металл ыдыстарда стауа болмайды. Салаттарды сірке ышылымен ышылдаан жн, ал ккністерді айнап тран суа салып, пісірген дрыс.

Кесте