Ккністер, жемістер, жидектер.

Бл топа жататын сімдік німдері, адамны кнделікті рационынны міндетті трдегі рам блігі болып табылады, бл оларды рамында адамны тіршілік рекеті шін ажетті кптеген биологиялы белсенді осылыстарды болуымен жне табии балансталандыымен тсіндіріледі. Ккністер мен жемістерді калориясы аз, ауыздары (0,5-2%) жне майлары (1% кем) да шамалы, біра біратар суда еритін друмендерді (С,Р друмендеріні, фоль ышылыны, В тобындаы друмендерді жне басаларды), -каротинні, таамды талшытарды, минералды заттарды (калийді, магнийді, темірді жне басаларды), органикалы ышылдарды (алма, лимон, мырса ышылдары жне басаларды), эфир майларыны жне кп жадайларда жасы балансталан жне жеіл сіетін анттар (фруктоза, глюкоза, сахароза, т.б.) жне крахмал трінде болатын кмірсуларды негізгі кзі болып табылады.

Минералды рамы мен органикалы ышылдарыны арасында ккністер мен жемістерді реакция ортасы сілтілік болады, бл оларды азаны ышылды-сілтілік тепе-тедігін сатаудаы жне ацидозды згерістерді алдын алудаы ролін анытайды.

Ккністер мен жемістерді аса маызды асиетіне, ас орытатын бездерді ызметін ынталандыратын жне асазан мен ішекті озалысын кшейтетін абілеті жатады. Сл блуін кшті оздыратындар- органикалы ышылдар мен эфир майлары. Олар, сондай-а ккністер мен жемістерге зіне тн дм жне хош иіс береді. Ішекті озалысын, оны микробиоценозын жне соратын асиеттерін сатауда таам талшытарыны ролі айрыша. Оларды млшері ккністерде 1-2 %, жидектерде 3-5 % шамасында. Таамды талшытара крахмалды емес полисахаридтерді (целлюлоза, гемицеллюлоза, пектин заттары, -гликандар, жне гидроколлоидтар – камедилер, шырыштар), полифенолды осылыстар лигнинді, олигосахаридтерді (рафиноза, стахиоза, вербаскоза, мальтодекстриндер, лактулоза), орытылмайтын крахмалды жатызады. Бл осылыстарды кпшілігі, жасуша абышасыны рамына кіреді немесе жасушаны ішінде, не оны бетінде (шырыштар, камедилер) болады. Аш ішекте бл осылыстарды ыдырауы шін ажетті ферменттерді болмауына байланысты, олар аш ішекте орытылмайды, біра то ішекті микрофлорасымен жарым-жартылай, ал біратар заттар толы ыдырауа тседі. Бл кезде пайда болатын май ышылдары (пропион, май, сірке ышылдары) жне газдар (метан, сутегі, CO₂) ішекті микрофлораларымен жне шырышты абышаларымен пайдаа асырылады.

Ккністер мен жемістерде кмірсуларды млшері 4-тен 20 % дейін. Олар, негізінен анттар, крахмал, таамды талшытар трінде болады. анттарды рамына, кбінесе глюкоза, фруктоза, сахароза кіреді. Кпшлік жемістер мен жидектердегі анттарды кешені, жасы сіуіне ммкіндік туызатын жне жоары дрежеде май тзілуіне кедергі болатын табии балансталандыымен ерекшеленеді.

Ккністер мен жемістер р трлі минералды тздарды – калийді, кальциийді, магнийді, фосфорды, темірді жне басаларды кздері болып табылады. Картопты жне кептірілген жемістерді рамында калийді млшері кп. ріктерде, алмртта, алмаларда, ауында темір кп.

Ккністер, жемістер мен рытар азаны друмендермен амтамасыз етуде баса азытарды ішінде бірінші орын алады. Бларды рамындаы е маызды друмен аскорбин ышылы. Ол итмрын рыында, ара араатта, цитрус тымдасында кп болады, біра азаны амтамасыз етілуі, негізінен кнделікті рационда олданылатын азы-тліктерді – картоп, капуста, пияз, ккті, т.б. есебінен жреді. Осы жемістермен жне ккністермен азаа Р друмені де тседі. Ккністер мен жемістер азаа А друменіні алдыы німін – каротиндерді негізгі жеткізіп берушілер болып табылады. Оларды едуір млшері сбізде, ызаната, пиязда, кк бршата жне басаларда болады. Ккністер мен жемістерде баса да суда еритін друмендер болады. (8.13.-кесте).

8.13. -кесте

Ккністер мен баша даылдарыны друмендері