Кестені жаласы 4 страница

Кадмийди рсат етілген туліктік дозасы (РЕТД) - 1 мкг/кг дене массасына, бл кадмийди 1 кг азы-тлікте 30-85 мкг-нан аспайтын млшерінде амтамасыз етіледі.

Сынап. оршаан ортаа табии кздерінен жне антропогендік кздерінен де тседі. Жыл сайын табии дегазация рдісі нтижесінде, жер ыртысынан, шамамен 125000 т жуы сынап буланады. Сонымен бірге, оршаан ортадаы сынапты млшеріне антропогендік кздері - сынапты ндіру, тазарту, нерксіпті р трлі салаларында (электротехникалы, целлюлоза, химия) медицинада, ауыл шаруашылыында олданылуы елеулі лес осады.

Сынап оршаан ортада р трлі трде миграцияланады: металл трінде, бір-жне екі валентті бейорганикалы жне органикалы осылыстар трінде. Е улы жне ауіптісі, сынапты органикалы осылыстары (метилсынап, диметилсынап, т.б.). Олар суды тбінде, топырата жиналан бейорганикалы сынапты микроазаларды серінен метилденуі кезінде пайда болады, жасы ериді, таам тізбегіне жеіл кіреді. Бл осылыстар саыраулатарда, балытарда, баса да гидробионттарда белсенді жиналады.

Адам тулігіне, орта есеппен тааммен бірге 45-60 мкг, атмосфералы ауамен бірге – 1 мкг жуы сынап абылдайды. Металл тріндегі сынап, асорыту жолдары арылы тусуі кезінде ауіпті емес, себебі, ол сібейді, нжіспен шыады. Оны есесіне, сынапты бейорганикалы жне органикалы осылыстары ауыз арылы тусуі кезінде жасы ерігіш боландытан, те улы.

Сынапты рсат етілген туліктік дозасы 0,005 мг. Сынапты андаы млшері 100 мкг\л-ден, шашта - 30-40 мкг/г-нан, зрде - 0,05-025 мкмоль\л-ден аспайтын болса ауіпсіз деп саналады.

Мышьяк. Улылыы бойынша, сынаптан кейінгі таамды азытарды екінші ластайтын зат (контоминант). Таамды азытарды ластауда негізгі роль атаратын табии мышьяк емес, адамны шаруашылы іс-рекеттеріні нтижесінде - электростанцияларды, металлургия ндірісіні шыарындыларымен, мышьяк рамды пестицидтерді, мал шаруашылыында суін жылдамдататын заттарды олдану кезінде, т.б. оршаан ортаа тсетін мышьяк.

Металл тріндегі мышьяк азаа ауыз арылы тсуі кезінде, ерімейтіндігіне байланысты, іс жзінде улы емес. Ал, мышьякты осылыстары болса, ерігіш жне асазан-ішек жолдарынан жасы сіеді. ана тіп, содан со олар бауырда, ет тіндерінде, бйректе, ккбауырда, теріде, шашта, тырната аныталады жне іштегі нресте жолдасыны тосауылынан жеіл теді. Мышьякты бейорганикалы осылыстарыны, сіресе, шваленттісіні улылыы лкен. Мышьяк азаа тааммен тскен кезде, жиі созылмалы уланулар пайда болады, ол кездерде гастроэнтероколит, бауырды уланудан заымдануы, невриттер, симметриялы салданулар байалады. Теріде ірідейтін тйіншек (папула) тріндегі брткендер, дерматиттер пайда болуы тн, тері обыры (рак) болуы да ммкін.

Тулік ішінде таам рационымен адам азасына, орта есеппен 0,05-0,42 мг мышьяк тседі, яни 1 кг дене массасына есептегенде, 0,007 мг (Позняковский В.М., 1999). Рсат етілген туліктік дозасы 0,05 мг/кг дене массасына немесе орта есеппен 3мг/тулік.

Таамды азытарды мал-шаруашылыында жне с шаруашылыында олданылатын заттармен жне осылыстармен (оспалармен) ластануы. Малдарды жне старды суін жылдамдату, салма осылуын кбейту, жпалы жне паразиттік ауруларды емдеу жне с шаруашылыында р трлі оспалар (друмендер, минералды заттар, ферменттер, гормондар, транквилизаторлар, антибиотиктер, сульфаниламидтер, антиоксиданттар т.б.) кеінен олданылады.

Антибактериялы препараттар - емдеу-алдын алу масаты шін жне малдар мен старды семіруін жылдамдату, жемні сапасы мен саталуын жасарту шін де олданылады. Жемге осатын оспаны рамына витамицин, бацихилин, кормогризин, фрадизин сыайлы антибиотиктерді жиі олданылады, себебі, олар медицинада олданылмайды. Сондай-а, емдейтін-алдын алатын дрі ретінде тетроциклин атарындаы антибиотиктер, сульфаниламидтер, нитрофурандар жне басалар кеінен олданылады. Антибактериялы препараттар малды етінде жне стінде, старды жмыртасында жиналуа абілетті боландытан, оларды алды млшері адам азасына теріс сер етуі ммкін, атап айтанда, улы серлері дамуы, дрілерге кптрлі тзімділік дамуы жне ол заттар оздырыштарды бір трінен басаларына хромосомнан тыс берілу ммкіншілігі себебінен, адамдарды емдеу кезінде сенсибилизация, дисбактериоз антибиотиктерді емдік серіні тмендеуі ммкін. Сондытан, малдар мен старды рационынан атибиотиктерді шыараннан кейін, бл оспалар азадан толы шыып лгеретін белгілі бір уаыт ткеннен со ана сою керек. Бл кезе, те траты жне кулинарлы деу кезінде жойылмайтын, тетрациклин атарындаы антибиотиктер шін е заы (8-10 тулік).

Гормонды препараттар.Малдар мен старды суін жылдамдату шін жне де салма осуын арттыру шін олданылады. Мал мен сты семірту шін тзілістік (анаболизмдік) рдістерді кшейтетін белсенділігі айын, синтетикалы гормонды препараттар: инсулин, соматотропин, тиреоидты гормондар, стероидты гормондар, оларды туындылары мен аналогтары олданылады. Синтетикалы анаболиктерді табии аналогтарынан айырмашылыы, тым траты, зат алмасу айналымына нашар тседі, соны нтижесінде малдар мен старды мшелері мен тіндерінде жиналады, содан кейін таам тізбегі бойынша, адам азасына тсіп, зіні биологиялы белсенділігіне байланысты олайсыз серлер тудырады.

Ауыл шаруашылыында рамында азоты бар жемге осатын оспалар-полиакриламид, микробиологиялы синтез жолымен алынатын ауыз-друмендік концентраттар (АДК) кеінен олданылады. АДК ндіруге ойылатын талаптарды саталмауы кезінде, рамында афлатоксиндер, продуцент-саыраулатар, р трлі флоралар болуы жне таамды азы-тліктер ластануыны себебі болуы ммкін.

Мал шаруашылыында жне с шаруашылыында олданылатын дрілік препараттар мен жемге осатын оспаларды таамды азытардаы алды млшеріні адам азасына олайсыз серлеріні алдын алу шін, оларды олдануды гигиеналы ережелері саталуы, таамды азы-тліктердегі бл заттарды алды млшерлеріні рсат етілген млшерден аспауына траты трде баылау жргізу ажет.

Таамды оспалар. Блар, детте, з бетінше таам ретінде олданылмайды, біра таамды азытара белгілі бір асиет беру, оларды бзылмауы жне сатау мерзімін зарту шін шектеулі млшерде осылатын табии осылыстр (оспалар) жне химиялы заттар.

Азы-тлік нерксібі 2000 дейін таамды оспаларды пайдаланады, оларды олдануа мамандандырылан халыаралы йым – таамды оспалар мен контаминаттар жніндегі ДЖД/ТА (ФАО/ВОЗ) сарапшыларыны біріккен комитеті (ДЖЕКФА) рсат береді. Жаа таамды оспаларды арап талылауман жне оларды р трлі таамды азытардаы дегейлерін бекітумен таамды азы-тліктерге стандарттар дайындау жніндегі ДЖД/ТА (ФАО/ВОЗ) комиссиясы - комиссия “Кодекс алиментариус” айналысады. Барлы таамды оспаларды осы комиссия халыаралы цифрлы жйе (International Numbering System INS) трінде кодпен жазан. Еуропалы бірлестік елдерінде рбір таамды оспаларды цифрлы индексі алдында (Europe) Е рпі ойылады.

Таамды оспаларды келесі топтарын бледі: Е 100-182 -бояыштар; Е 200 жне одан рі арай – консерванттар; Е 300 жне одан рі арай –антитотытырыштар; Е 400 жне одан рі арай - консистенция стабилизаторлары (сйыты немесе оюлы дрежесін траты етуші заттар); Е 500 жне одан рі арай – эмульгаторлар; Е 600 жне одан рі арай - дмі мен хош иісін кшейтетіндер; Е 700-800 жне одан рі арай - ордаы (басы арты тран) индекстер; Е 900 жне одан рі арай - антифламингтер, кбікке арсы заттар; Е 1000 жне одан рі арай - глазирлеуші (жылтырататын) заттар, ттті дм беретіндер, антты, тзды, нны, крахмалды жне басаларды ныыздалып алуына кедергі жасайтын оспалар.

Консерванттар-азы-тлік бзылуыны алдын алу жне оларды за саталуын амтамасыз ету шін олданылады. Консерванттар ретінде, ккіртті осылыстары (натрий сульфиті, натрийді метабисульфиті, натрийді ышыл сульфиті), сорбин жне бензой ышылдары, сутекті асын тотыы, гексаметилентетрамин, дифенил, бифенил, о-фенилфенол, калийді нитраттары мен нитриттері, нафтехинондар жне басалар кеінен олданылады.

Ккірт осылыстарыны консервілеуші (бзылудан сатайтын) сері, осы осылыстардан блінетін ккірт ангидридімен байланысты. Ол зе саыраулатарыны, ашытыларды, аэробты микрофлорларды суін тежейді (тотатады). Ккірт ангидриді азаа арты тскен кезде, улы сері пайда болуы ммкін. Сондытан, ДЖД/ТА (ФАО/ВОЗ) ккіртті ангидридті 0,7 мг/кг дене массасына келетін млшерін олайлы туліктік абылдау дегейі деп орнатты. Сорбин ышылыны улылыы аз, адам азасында сірке жне -оксимай ышылдарын тзіп алмасуа тседі. Ол, негізінен микроскопиялы саыраулатарды суін тотатады. Жемістен, ккністен, жмыртадан, ннан жасалан таамдарды, ет жне балы німдерін, маргариндерді, сырларды, шарапты консервілеу кезінде кеінен олданылады. Бензой ышылы ашытыларды (дрожжи), майышылды ашу рдісіне атысатын бактерияларды суін басады, біра зедендіргіш саыраулатара, ст ышылды микрофлораа, сірке ышылды ашу рдісіне атысатын бактериялара сер етпейді. Тек, те лкен млшерінде ана улы сер етеді. Адама арналан рсат етілген туліктік дозасы - 5 мг/кг. Гексаметилентетрамин аран балыты (лососьті) уылдырыын консервілеу шін жне ашыты культурасын сіру шін колданылады. Консервілеуші асиеті, гексаметилентетрамин тотыуы кезінде пайда болатын формальдегидпен байланысты. ДЖД сынуы бойынша, рсат етілген туліктік дозасы - 0,15 мг/кг аспауы ажет.

Дифенил, бифенил, о-фенилфенол, микроскопиялы саыраулатарды суін тотатады, шетелдерде цитрус тымдасыны саталуын амтамасыз ету шін олданылады. Бл осылыстарды улылыы орташа, сондытан цитрус тымдасын олдану алдында мият жуу ажет. Дифенилді рсат етілген туліктік доасы 0,05 мг/кг дене массасына, ал о-фенилфенол шін - 0,2мг/кг.

Натрий мен калийді нитраттары мен нитриттері микробтара арсы зат ретінде ет жне ст ндірісінде олданылады. Улы сері жне РЕТД туралы жоарыдан араыз.

Антитотыыштар. Таамны рам бліктеріні ауа рамындаы оттегіні, жарыты температураны, технологиялы факторыны серінен жретін тотыуыны алдын алу шін олданылады. Тотыуы, таамны (азыты) таматы ндылыыны тмендеуіне жне улы аралы, аыры німдер пайда болуыны салдарынан, таама пайдалануа жарамсыз болуына кеп соады.

Шжы ндірісінде фаршты ылал байланыстыратын абілетін арттыру масатында натрий фосфатын жне бір-, екі-, ш- жне трт орнын басан (1,2,3,4-х замещенный) натрийды пирофосфатын олданады, олар етті табии фосфаты болып табылатын ортофосфаттара дейін гидролизденеді. Сонымен бірге, таамды оспаларды оса есептегенде, туліктік рациондаы фосфаттарды РЕТД 1 кг массасына 70 мг-нан аспауы ажет, себебі, фосфаттарды азаа арты тсуі, фосфор-кальций алмасуыны бзылуына жне нефрокальциноз дамуына кеп соады.

9.3. Этиологиясы аныталмаан таматан уланулар.Улануды бл тобына,жіті блшы еттердіауыратынстамасымен жне ет талшытарыны некрозы салдарынан пайда болатын зрмен бірге миоглобин блінуімен сипатталатын – алиментарлы пароксизмалды-уланудан пайда болатын миоглобинурия ауруы кіреді. зіні баса аттарын – гафф, юкса, сартланд аурулары деп аталуы, ауруды кездескен жерлері бойынша айтылан. Ауруды пайда болу себебін, улылы асиет пайда болан балыты таама олдануменен байланысты деп санайды. Баса пікірлер де бар, біра, улы бастаманы табиаты аяына дейін аныталмаан.