IX- ТАРАУ. БАЛАЛАР МЕН ЖАССПІРІМДЕР ГИГИЕНАСЫ.
Балалар азасыны морфофункционалды ерекшеліктері мен ммкіншіліктері, р трлі жас кезедеріндегі су жне даму рдістеріні сипаты мен арындылыы, оршаан ортаны р трлі факторларыны серіне жоары сезімталдыы, сіп келе жатан азаны лкен адам азасынан згеше етеді. Сондытан да балалар мен жасспірімдерді гигиеналы амтамасыз ету мселелеріні зіндік ерекшеліктері бар. Оларды зерттеп дайындаумен балалар мен жасспірімдер гигиенасы айналысады. Ол оршаан ортаны р трлі факторларыны балалар мен жасспірімдер азасына тигізетін серін зерттейді, адамны азіргі даму кезеінде пайда болатын гигиеналы мселелерді шешу шін теориялы негіздер жасайды жне тек балалар денсаулыын сатау мен ныайтуа ана емес, оларды е жасы суі мен дамуын амтамасыз етуге де баытталан практикалыі шараларды дайындайды.
Адамны кейінгі, лкен боландаы денсаулы жадайы кбінде сіп келе жатан азаны денсаулы жадайымен байланысты. Бл жадай балалар мен жасспірімдерді денсаулыын алыптастырудаы жне оларды алыпты суі мен дамуы шін олайлы жадайлар жасаудаы гигиеналы шараларды аса маызды рлін брыныдан да арты крсетеді. Гигиеналы шаралар балаларды тіршілік рекетіні барлы аспектілерін амтиды, соан байланысты балалар мен жасспірімдер гигиенасын шын мнінде кешенді гигиена пні деп атауа болады. Мысалы, оны міндеттеріне балаларды кн тртібіні, таматануыны, оуыны, дене шынытыру трбиесі мен ебекке трбиелеуді, жасспірімдерді мамандыа баыттауды, балалар мекемелерін жоспарлау мен жабдытауды, балаларды кнделікті пайдаланатын заттарды - киім, ая киім, ойыншытар, кітаптар олдануыны жне басаларды гигиеналы мселелерін зерттеу мен шешу кіреді.
Балаларды дене дамуы мен нервтік-психикалы дамуын жне денсаулы жадайын зерттеу мен баалау мселелері айрыша орын алады, себебі оларды дегейі, бір жаынан жас рпаты денсаулыын длелдейтін болса, екінші жаынан, балаларды мір сру мен тіршілік ету жадайыны олайлылы дрежесін крсететін интеграциялаушы крсеткіш болып табылады.
Балаларды денсаулы жадайы мен дене дамуы бзылуларыны алдын алу шін, гигиеналы нормативтер мен талаптара негізделген, балалар мен жасспірімдер гигиенасы дайындаан біратар сауытыру шараларыны кешені жргізіледі. Балалар мен жасспірімдер гигиенасындаы оршаан орта факторларын гигиеналы нормалауды «лкендер» гигиенасындаы гигиеналы нормалаудан айырмашылыы бар.
Балалара тек сан жаынан ана емес, сонымен атар, сапа жаынан да лкен адамдардан айын айырмашылыы бар биологиялы ерекшеліктер тн:
· Дене дамуыны аяталмаандыы, себебі аза су жне даму рдісі жадайында болады
· р трлі жас кезедерінде морфологиялы-функционалды даму дегейіні р трлі болуы, су мен даму арындылыыны біркелкі еместігі.
· Гетерохрондылы, яни азаны жеке мшелері мен жйелеріні жне оны ызметтеріні дамуы бір уаытта жрмейтіндігі.
· Жынысты диморфизм, яни су мен дамуды жыныса байланыстылыы.
· Иілгіштік.
· олайлы да, олайсыз да факторлар серіне кп шырайтындыы, соан байланысты лкен адамдарда кбінесе елеусіз тетін, арындылыы аз серлерді зі де балалара ауіпті болып шыуы ммкін.
· оршаан ортаны згеріп отыратын факторларына бейімделу ммкіншіліктеріні жеткіліксіздігі.
Сонымен, балалар азасы дамуыны р трлі жас кезедері дамуы азаны морфологиялы-функционалды жне психологиялы ммкіншіліктеріні (жетілуін) жне оршаан ортаны р трлі факторларыны серіне сезімталдыыны зіндік дегейімен сипатталады. Сондытан, оршаан орта факторларына орнатылатын гигиеналы нормативтер, сондай-а, тіршілік ету жадайларын отайландыру шаралары р трлі жас кезедерінде біркелкі болуы ммкін емес. Олар баланы жасы мен жынысына байланысты бліп крсетіледі. Осыан байланысты балалар мен жасспірімдер гигиенасын жиі «жаса байланысты гигиена» деп те атайды.
Жас кезедеріне блуді кптеген жіктелулері сынылан. азіргі уаытта азаны суі мен дамуыны морфологиялы-функционалды ерекшіліктеріне негізделген, биологиялы жас кезедеріне блу кеінен олданылады (9.1-кесте). Ол 1965 жылы Мскеудегі Халыаралы симпозиумде абылданан.
Бала емдеу практикасында, биологиялы жас кезедеріне блумен атар, блуді леуметтік аидасына негізделген, леуметтік кезеге блу де олданылады. (9.2.-кесте).
леуметтік жас кезедеріне блу биологиялы кезедерге блуге айшы келмейді. Ол кп жылдар бойына алыптасан балалар мен жасспірімдерге медициналы ызмет крсету жніндегі практикалы жмыстарды йымдастырылуына бейімделген. Мысалы, ббекханалар мен балабашаларындаы топтарды комплектациялау леуметтік жас кезедеріне блумен сйкес жргізіледі. леуметтік кезеге блуде 15-18 жастаы балалар бозбалалы топа емес, жасспірімдік топа жатызылады, себебі биологиялы жас кезедеріне блуде бозбалалы топа 18 жастан асан адамдар да кіреді, ал, ксіптік оу мен жмыс істеу жадайларына ойылатын гигиеналы талаптар, сондай-а, мемлекет тарапынан берілетін жеілдіктер кмелетке толан немесе толмаан адамдара бірдей емес.
Кесте