Балаларды дене дамуын кешендік діспен баалау сызбасы

 

Даму йлесімдлігі	Морфологиялы-функционалды жадайы	Биологиялы даму дегейі
Дене массасы, кеуде торыны шебері	кпені тіршілік сыйымдылыы, олды блшы етіні кші
йлесімді	Блшы етті жасы дамуы есебінен М± R жне одан жоары	М± жне одан да жоары	Жасына сйкес
Жасынан озан
Жасынан артта алан
йлесімді емес	М-1,1 R ден М-2,0 R дейін М+1,1 R ден М+2,0 R дейін, жоары млшерде май жиналудан	М-1,1 ден М- 2,0 дейін	Жасына сйкес
Жасынан озан
Жасынан артта алан
йлесімділігі крт згерген	М-2,1 R жне одан да тмен М+2,1 R жне одан да жоары, арты млшерде май жиналудан	М-2,1 жне одан да тмен	Жасына сйкес
Жасынан озан
Жасынан артта алан

 

азіргі кезде дене дамуын баалауды центильдік дісі кеінен таралан. Ол дісті ерекшеліктеріне жеткілікті дрежеде объективтілігі, арапайымдыы жне олданылу ыайлыы, осымша есептеулер жргізуді ажеті болмауы жатады. детте, райсысы жеке арастырылатын, бірнеше белгілері: дене зындыы мен массасы, BMI, кеуде торыны шебері, тері асты май абатыны алыдыы, ол блшы етіні кші, ТС, артериалы ан ысымы, пульс жиілігі жне т.б. рамына кіретін, бір лшемді центильдік шкалалар олданылады. Екі лшемді центильдік шкалаларда даму йлесімділігін анытауа ммкіндік беретін, дене дамуыны 2 басты белгілері: дене зындыы мен массасыны зара байланысы берілген. Центильдік дісте кез келген белгіні барлы млшерлерін, мысалы, белгілі бір жастаы балаларды дене массасыны млшерлерін кіші мнінен лкеніне арай су реті бойынша реттелген трдегі атарда орналастырады. Бл атарды 100 блікке (центилььдерге) бледі. детте, центильдік кестелерде барлы центильдер емес, тек ана 7 белгіленген – 3, 10, 25, 50, 75, 90, 97 центильдер беріледі. Белгіленген центилььдер арасында 8 - центильдік аралытар тзіледі. Бірінші аралыа 0–3 центильдерге (те тмен), екіншіге – 3–10 центильдерге (тмен), шіншіге – 10–25 центильдерге (тмендеген), тртіншіге – 25–50 центильдерге (орташа), бесіншіге 50-75 центильдерге (орташа), алтыншыа – 75–90 центильдерге (жоарылаан), жетіншіге – 90–97 центильдерге (жоары) жне сегізіншіге 97–100 центильдерге жататын (те жоары) белгілерді млшерлері кіреді. Баланы тексеріп, оны даму крсеткіштеріні млшері, аралытарды айсысына кіретінін анытайды. Дене дамуыны алыпты тріне 3–6 аралытар арасындаы, яни 10 - 90 центильдер зонасында жататын жне сау балаларды 80%–да кездесетін белгілер жатады..

Егер дене зындыыны крсеткіштері 3–7 зонасында, ал дене салмаы 3–6 зонасында жатса, онда дамуы алыпты болып саналады. 1 жне 8 центильдік аралытара жататын крсеткіштер денені дамуында ауытулар бар екенін крсетеді жне балаа диагностикалы тексеру жргізуді ажет етеді. Крсеткіштері 2- жне 7- аралытара тсетін балалар ауіп–атер тобына жатады, олар немі динамикалы баылауда болуы ажет.

Центильдік кестелер бойынша жекелеген белгілерді ана емес, дамуды йлесімділігін де баалауа болады. Егер дене массасы мен зындыыны лшемдері бір аралыта немесе кршілес аралытарда да болса, онда дене дамуы йлесімді болып саналады. Егер олар орналасан аралытарды айырмашылыы 3 аралыа жетсе, йлесімді емес, ал айырмашылыы одан да арты болса – йлесімділігі крт згерген болып есептеледі. Денені дамуын скрининг баалау масатында екі лшемді центильдік номограммалар кеінен олданылады (Ю.П. Пивоваров, 2001).

Сзсіз артышылытарына арамастан, центильдік діс баланы биологиялы дамуын баалауа ммкіндік бермейді. Біра, ол, кп ебекті талап ететін регрессия шкалалары бойынша морфологиялы - функционалды жадайды баалау дісін алмастыра отырып, денені дамуын кешендік баалауда ойдаыдай олданылады. Биологиялы дамуды артта алуы немесе озып кетуі жне морфологиялы-функционалды крсеткіштерді йлесімді еместігі денсаулы жадайында ауытулар бар екенін крсетеді. Дене дамуыны йлесімсіздігіні жне биологиялы дамуды бзылыстарыны дрежесі жоарылаан сайын, ауруларды даму аупі одан рі артады. Сондытан балаларды дене дамуын жекелей баалаан кезде, оларды тмендегідей ауіп–атер топтарына блуге болады (В.Р. Кучма,2001, 9.5.- кесте).

Кесте