Ультраклгін сулелерді сері

Ультраклгін сулелер тері мен кзді а абыы арылы бар жоы ондаан микрометр терендікке теді. Соан арамай олар, тіндерді жергілікті згерістерімен атар, жалпы организмні бзылыстарына келеді.

Бл сулелерді биологиялы асиеті олардьщ тольшдарыны зын- дыына байланысты. Ультраклгін сулелерді бір блшегі А — аумаы зьш толынды болады. Одаы толындардьщ зындыы 400—320 нм аральнъшда, екінші блшегі В — аумаы (орташа тольщды) 320—280 нм, шінші блшегі С —аумаы (ыса толынды) 280—200 нм аралы- ында болады.

зын толынды ультраклгін сулелер теріде тирозиннен меланин тзілуін арттырып, теріні оныр ошыл тске боялуын амтамасыз етеді. Бл ультраклгін сулелерді ары арай денеге туіне бгет жа- сал, оранысты ызмет атарады.

ыса мерзімде, аз млшерлерде, сер еткен орташа толынды ультраклгін сулелер организмге жалпы сергітетін есер етеді. Оньщ даму негізінде ультраклгін сулелерді организм атомдарын оздыру абілеті жатады. Осыдан жасушаларда тетін химиялы реакцияларды белсенділігі артады, зат алмасуларыны арыны ктеріледі, тіндерді нрленуі жасарады. Бл сеулелерді есерінен организмні жпалар мен уытгара тозімдігі котеріледі. Адамньщ ойлау, ол жмысын атару абілеттері жасарады. Бл ультраклгін сулелерді есерінен организ- мде Д₃ витамині (холекалыдаферол) тзілуі лаяды. Балаларда мешеддік (рахит) дамуынан сатадырады. ыса толыцы С-аумаындагы улыраклгіндер бактерияларды жоятын сер етеді.

Улътраклгін сеулелермен брьш кймеген теріні бірден тым артьщ сулелендіруден фотохимиялы кйік дамуы ммкін. Бл кезде теріні ызаруы, кддіреуі, дене ызымынъщ котерілуі, бас ауыруы, кіл-кйді бей-жайлыы т. с. с. белгілер байалады. Соньгмен атар козді ыза- руы, абаты ісінуі, жас ау, жарыа арай алмау, кезге бгде зат тскен сияты сезім пайда болады. Бндай жадайды фотофтальмиядеп атайды. Бл былыстар кн сулелеріні кзге тікелей сер етуінен, ашы далада ара шаылысан сеулелерді серінен, электр аымы-

мен металдарды кесіп-жалау жмыстары кездерінде байалады.

Улыраклгін сулелерді тым арты серінен фотохимиялы куйік даму жолында бл сулелерді еркін радикалдык тотыуды, май ыш- ылдарыны асын тотыуын арттыру асиеті маызды орын алады. Осы- дан жасуша мембраналарыны блінуі, нруыздарды ыдырауы жасу- шаларды тіршілііін жоалтады.

Ультраклгін сулелермен арты сулелендіру нтижесінде организмні созылмалы дерттері (здама, асазанны ойы жарасы, кпе туберкулезі т.б.) асыньш кетуі ммкін. Бл сеулелермен тым ар- ты сулеленуді нтижесінде меланинні кп ндірілуінен, нруыз- дарды бліністерінен алмастырылмайтын аминьшіылдарына, вита- миндерге, Са²⁺- иондарьша т.б. заттара организмні мтаждыы ар- тьш кетеді. Сонымен бірге, ыса толынды ультраклгін сэулелерді тым арты болуьюан Д₃- витаминіні белсенділігі тмендеп, ол орга- низмге уытты заттара (токсистериндерге) ауысуы ытимал.

Ультраклгін сулелермен за уаыт арты сеулеленуден тері мен шырышты абытарда обыр спесі дамуы ммкін. Кейбір бояулар, хо- лестерин, порфириндер, семдік бйымдар ультраклгін сулелерді зияды серін кшейтеді. Оларды фотосенсибилизаторлардейді.

Кейбір адамдарда бл сулелерге жоары сезімталды болады. Оны фотоаллергиядейді.Организмде гемоглобин алмасуы бзылудан анда порфиринні аргы жиналуы кезінде кн кзіне аз уаыт шыуды зі теріні ауыр кйіктеріне, сулеленген порфиринні уытгы німдерімен организмні уытгануына келеді.

Кн сулелері сер еткеде оларды рамыдагы тіндерге ызды- ратын сер етегін инфраызыл сулелермен ультраклгін сулелер бірігіп сер етуден денеге кн туі байалады. Бл кезде ультраклгін сулелері тері ылтамырларындаы ан нруыздары мен холестериді сулелендіру арылы жйке жйесіне сер етеді. Осыдан мидаы ыртыс асты ры- лымдары мен дербес (вегетативтік) жйке жйесі орталытарьш озды- рады, дене ызымын ктереді, ан ысымын алдымен ктеріп, артынан тмендетеді, адамды йы басады, коллапс дамиды жне тыныс орта- лыыны саддануынан адам жан тапсырады.