Электр агымыны бліндіргіш сері

Адама найзаай немесе техникалы электр аымдары сер етуі ммкін. Адама найзаай тскенде оны денесі арылы те ыса мерзімде тым лкен кернеудегі (миллион вольта дейінгі) электр аымы теді. Бл кезде найзаайды серінен денеде кйіктер пайда болады, тіндерге ерекше тарматалан ан йылулар, тіндерді арайып кетуі жне летгенуі байалады. Кейбір дене мшелері зіліп кетуі ммкін. Адам жрегі мен тынысы тотап алудан леді.

Техникалы электр аымыны бліндіргіш сері (электросоы) оньщ тріне (траты немесе ауыспалы), кшіне, кернеуіне, ту баытьша жне ту уаытына, сонымен атар тіндерді кедергілік асиетіне жне организмні жалпы жадайына байяанысты.

Электр аымыны кшібірдей боланда, траты электр аымьгаа араанда, ауыспалы электр аымы организм шін ауіпті. Кші 100 мА сер еткенде электр аымы адамны ліміне келеді. Кші 12—25 мА, жиілігі 50—60 Гц ауыспалы электр аымы дене мшелерін тырыс- тырып тастайды. Осыдан элекгр сымына тиген дене мшесі тырысып, одан айырыла алмай алады.

Электр агымынм кернеуі40 вольта дейін организмні заымдану- ына келмейді. Оньщ кернеуі 1000 вольта дейін ктерілгенде 50%,

3000 волъта дейін ктерілгенде — 100% заымданан адам жан тапсы- рады. 42,5 вольт кернеуі бар ауыспалы элекір аымьгаы заымды ауіпі 120 вольт кернеуі бар траты электр аымыны заымдык ауіпімен те болады. Біра траты электр аымыны ауіптілігі 450—500 вольт кернеуге дейін ана ауыспалы аымнан аз болады. Ары арай траты электр аымыны кернеуі котерілуіне байланысты ол ауыспалы аым- нан ауіптірек болады.

Кедергілік асиеті.Ауыспалы электр аымына адам денесіні жалпы кедергілеріні жиынтыын импедансдейді. Ол тіндерді белсенді (ом- ды) жене айта серленген (сыйымдылы) кедергілерден трады. Теріні сырты эпидермалы абатынъщ электр аымына кедергісі бойынша 1— орында (2 млн. Ом), ары арай сіір, сйек, жйке жне блпшет тіндері, ан — кедергісі азаюына арай орналасады. Жлын — ми сйы- ыда е аз кедергі болады. Адам денесіні жалпы кедергісі орташа 100 000 Ом (1000-нан миллиодаан Ом-а дейін).

Теріні ылал болуы кедергіні тмендетеді. ра теріні кедергісі мольфа болады. Тері кедергісіні млшері электр аымыны кші мен кернеуіне байланысты. Оны кернеуі 10—40 вольт боланда теріні эпидермисін жарып теді. Осыдан 220 вольт электр кернеуі денені кедергісін крт тмендетеді.

Электр агымынын денеден ту баыты.Тменнен жоары арай т- кен траты электр аымы жоарыдан тмен арай ткен аымнан ауіптірек болады. Бл кезде жректі синусты торабы катодты оздырыш серінде болады да, оны шы анодты озуды лсірететін серінде болады. Осыдан синусты торабынан шыатын озу откізгіштікті демелі бгелуімен тйіседі. Бл электр аымы откенде жйкелік абылдаыштар (рецепторлар) мен откізгіш талшытар, блшыеттер мен тегіс салалы ет талшытары жоне бездік тіндер ат- ты оздырьшады. Осыдан блшыеттер мен тегіс ет талшытары ты- рысып жиырылып алуынан ая-олды буынынан шыуы, жіліншіктерді сынуы, дыбыс байламыны жиырылуы, тыныс алуды тотауы, еріксіз дрет бзылуы жне ан ысымыны котерілуі бай- алады. Симпатикалы жйке жйесіні озуынан катехоламидерді (адреналин, норадреналин) ана коптеп шыарылуы болады. Бдан ішкі азалар мен дене мшелеріні ызметгері бзылады.

Элекгр аымыны бліндіргіш сер ету жолдарьщца элекгрохимия- лы осері маызды орын алады. Электр аымы теріден отіп ртрлі тіндерді жасушаларында электролиздік тепе-тедікті бзадьт, оларды биологиялы леуетін згертіп, жасуша мембраналарыны поляризаци- ясына океледі. Тіндерді анод орналасан аумаында о дормені бар иондар жиналады (ыпіыл реакция пайда болады), катод жаында теріс дрмені бар иодар жиналады (сілтілік реакция болады). Осыдан жасу- шаларды ызмет агару жадайы озгереді. Анодты астыда ышыл реакция боландытан тідік нруыздар йып алады. Содан дамитын некрозды коагуляциялык некроздейді. Ал, катод орналасан тінні аума- ында сілтілік реакция боландьщтан гіндік нруыздар атты ісініп кетеді.

Мны колликвациялы некроздейді. Бндай кбылысты электр аымы- ны электролиздік сері деп атайды. Бл былыс жрек етіне сер еткенде оны жауап айтармайтын (рефрактерлік) фазасын ысартып, жйкелік серпіндерді демелі кері айнальш жруінен ет талшытары- ны жыпылыы (фибршшпдаясы) дамуына келеді. Электр аымыны серінен тыныс алу мен ан тамырларыны имылды орталытары- ны блінуі олардаы жйке жасушаларыны бзылыстарынан дамиды. йткені нейрон мембраналарыны атты деполяризациясы, оларды цитоплазмасындаы нруыздарды йьш алуы болады.

Электр аымыны серінен дамитын клиникалы лім кезінде ж- рек етіні жыпьтлыы за саталуы ммкін. Сондытан бндай лген адамдара биологиялы лімні айаты белгілері пайда боланша ме- дициналы (олмен дем алдьфу, жрекке ысыма (массаж) жасау) жрдем крсету ажет.

Электр аымыны серінен адамны лімі тыныс алуды жене жректі тотап алуынан болады. Тыныс алуды тотауы:

• тыныс орталыыны закымдануынан;

• тыныс орталыын анмен амтамасыз ететін омырта артерияла- рыны жиырылып алуынан;

• тыныс алуа атысатын блшыеттерді жиырылып алуынан;

• дыбыс байламдарыны жиырылып алуынан;

• тыныс алу жолдарыны бітелуінен, дамиды.

Жректі тотауы:

• жрек арыншаларыны жыпылытауынан;

• коронарлы ан тамырларыны жиырылып алуынан;

• ан тамырларыны имылды орталыыны заымдануынан;

• кезбе жйкелеріні межеуаты (тонусы) ктеріліп кетуінен, дамиды.