Зиянды жне ауіпті ндірістік фактор ретіндегі діріл.

Діріл тек траты трткі (электр энергиясы, трасмиссия) болан кезде ана тзілетін серпімді ортаны механикалы тербелісі болып табылады.

Механикалы тербелістерді адама берілу жолы бойынша дірілді келесі трлерге бледі:

· жалпы діріл - отыран немесе тран адам денесіні тірек бліктері арылы берілетін діріл.

· жергілікті діріл, адамны олы арылы берілетін діріл.

Пайда болу кзі бойынша дірілді: жергілікті діріл, І санатты жалпы діріл, ІІ санатты жалпы діріл, ІІІ санатты жалпы діріл деп бледі.

· жергілікті діріл - механикалы ол рал-саймандары арылы (шойбалалар, шегелейтін, шабатын балалар, пневматикалы жне электрлік перфораторлар, тегістейтін, брылайтын машиналары, электро- жне бензоаралар), машиналар мен ондырыларды олмен басаратын органдары арылы немесе делетін блшектерден адама берілетін діріл;

· І санатты жалпы діріл – клік дірілі;

· ІІ санатты жалпы діріл – транспортты-технологиялы (экскаваторлар, ктергіш крандар, здігінен жретін брылау ондырылары жне т.б.);

· ІІІ санатты жалпы діріл – технологиялы діріл (станоктар, сорыш агрегаттар, сталы-сыыш жабдытар жне т.б).

Спектр сипатына бойынша дірілді жіішке жолаты жне ке жолаты деп бледі, жіішке жолаты діріл – бл кезде, бір октава жолаындаы баыланатын параметрлері кршілес жолатаы мнінен 15 дБ арты жоары болады, ке жолаты діріл кезінде зіліссіз спектріні кедігі 1октавадан арты болады.

Жиілігіне байланысты дірілді бледі:

· тмен жиілікті - жиілікті 1—4 Гц (жалпы діріл шін) жне 6-16 Гц (жергілікті діріл шін) октавалы жолатарында максимальды дегейлеріні басым болуымен сипатталады;

· орташа жиілікті (жалпы діріл шін 8-16 Гц жне– жергілікті діріл шін 31,5-63 Гц);

· жоары жиілікті ( жалпы діріл шін-31,5-63 Гц жне– жергілікті діріл шін-125-1000 Гц).

Уаыт сипаттамалары бойынша дірілдерді траты жне трасыз ажыратады. Трасыз діріл, уаыт бойынша айнымалы, зілісті, импульсті болып блінеді.

Дірілді адам азасына тигізетін сері. Азадаы сер ететін жері бойынша дірілді жергілікті (пневматикалы шойбалалармен жмыс істеу) жне бір мезгілде бкіл азаа сер ететін жалпы дірілге бледі. Дірілді азаа за уаыт сер етуі діріл ауруыны дамуына алып келеді. Жергілікті жне жалпы дірілден пайда болан діріл ауруыны трлерін ажыратады.

Жергілікті дірілді серінен, дірілмен атынас боланнан бастап 5-7 жылдан кейін, діріл ауруы біртіндеп дамиды. Оны негізгі кріністері ан тамырларындаы згерістер, шеткі жйке жйесі ызметіні бзылыстары, сйек-буын аппараты мен блшыет жйесі жаынан болатын згерістер болып табылады. ан тамырларындаы згерістер ыл тамырларды крт жиырылуымен немесе атониясымен крінеді. Тмен жиілікті діріл шін кбіне атония, ал жоары жиілікті діріл шін – тамырларды жиырылуы тн. ан айналымыны згерістері р трлі тіндерді оректенуі (трофикасы )бзылуына кеп соады. Дірілді шеткі нерв рецепторларын траты трде тітіркендіруі салдарынан бас миы мен жлынны афференттік орталытарында рефлекторлы реакциялар пайда болады. Сезімталдылыты барлы трлері (денеге тигенді, температураны, дірілді сезу) бзылады, парестезиялар пайда болады, ал кейінгі кезедерінде озалтыш талшытар жаынан да бзылыстар байалады. Содан кейін, тіндерді жарааттануымен, нейро-тамырлы бзылыстарды, блшыеттерге едуір статикалы кш тсуі нтижесінде пайда болатын оларды юымен, оректенуіні бзылуымен байланысты, тірек-имыл аппараттары жаындаы згерістер осылады. Миофасцикулиттер, иы белдеу блшыеттеріні миозиттері, тендомиозиттер, буындарда дегенеративті-дистрофиялы рдістер дамиды.

Жергілікті діріл сер етуінен болатын діріл ауруыны 4 кезеін ажыратады.

І - кезеі – бастапы. Сезімталдыты, тері температурасыны тмендеуі, ыл тамырларды жиырылуа бейімділігі сияты жеке жеіл кріністер байалады. Айтарлытай атты емес ауыру сезімі, ол саусатарыны йып алуы мазалайды. Бл кезеде рдіс толыымен айтымды.

ІІ - кезеі. олындаы ауыру жне парестезия сезімі траты сипатта болады, барлы саусатарыны сезімталдыы крт тмендейді, тері температурасыны едуір тмендеуі, ыл тамырларды траты трде жиырылуы, миофасцикулит, астеноневрозды реакциялар байалады. Діріл серін тотатан жне тиісті ем абылдаан жадайда рдіс айтымды.

ІІІ - кезеі. Бл кезеіне, иы белдеуіні жоары бліктеріне дейін берілетін ол басыны атты ауыруы, тамырларды стамалы жиырылуы жне саусатарды бозаруы («лі саусатар» симптомы), кейіннен ыл тамырларды парездік жадайы жне терісіні ккшіл тартуы атар жретін ан тамырларындаы айын згерістер тн. Сезімталдыты сегмент трінде тмендеуі, орталы жйке жйесіні, ан айналымы мшелеріні , эндокриндік аппаратты функционалды кйіні згеруі, аланша безді гиперфункцииясы, блшыеттерді, сйектерді, буындарды едуір згеруі байалады. згерістер траты жне емделуі иын.

ІV - кезеі – дистрофиялы згерістер мен рдісті таралу кезеі, сирек кездеседі. Жрек жне ми тамырларын, соы баайшатарыны некрозы дамуына дейін алып келетін ая тамырларын амтитын, таралан тамырдаы бзылыстар дамиды. Жрек тамырларыны крт жиырылуы, ми криздері, вестибулярлы аппараттаы бзылыстар тн. Бл кезе аншалыты айын болса, рдіс соншалыты айтымсыз болады.

Жалпы діріл кптеген мшелер мен жйелерге сер етеді, себебі ол бкіл денеге беріледі. Жалпы діріл тудыратын діріл ауруына, жергілікті дірілді сері кезіндегі сияты, басынан діріл сер еткен жерде ана шектелуі тн емес. Орталы жне шеткі жйке жйелерінде, жрек-тамыр, эндокриндік, ас орыту жйелерінде, тірек-имыл аппаратында жне басаларында бзылыстар байалады.

Тамырдаы бзылыстар артериалды гипертония трінде білінеді, біра жмыс ауысымы соына арай ан ысымыны шыл тмендеуімен жретін, гипотония да дамуы ммкін. Жрек ан тамырларыны жиырылуы, миокардиодистрофия дамуы ммкін.

Орталы жйке жйесі жаындаы згерістер астениялы жне неврозды реакциялар, вегетативтік криздер трінде білінеді, ал ауыр жадайларда ошаты органикалы заымдануларды белгілер пайда болады, диэнцефалды синдром, вестибулярлы бзылыстар дамуы ммкін.

Балтыр блшыетіндегі ауыру сезіміне, йып алу сезіміне (онемения), барлы сезім трлеріні тмендеуіне шаым айтуы тн, бл ола жергілікті діріл сер еткен кездегіге сас, тамырлардаы згерістер атар жретін аята сенсорлы немесе сенсомоторлы нейропатия дамуымен байланысты. Омырта баанасында деструктивтік згерістер, деформациялаушы остеоартроз, екіншілік радикулиттер дамиды. Ішкі мшелерді біршама орнынан жылжуына байланысты асазан-ішек жолыны бзылыстары, соляриттер жиі кездеседі. йел адамдарда етеккір циклыны бзылуы, жыныс мшелерінде абыну рдістері байалады, ер адамдарда импотенция дамуы ммкін.

Діріл трысынан ауіпті мамандытар ксіби аурушады пен мгедектік рылымында алдыы орындарды бірін алады. Сондытан да алдын алу шараларын дер кезінде жргізу мен дірілді олайсыз серіні ерте білінетін кріністерін анытау маызды болып табылады.

Дірілді ШРЕД нормаланады, сонымен атар оны дегейі ШРЕД жоары болан жадайларда дірілді сер ететін жалпы уаыты да шектеледі. Мысалы, діріл дегейі ШРЕД-ден 12 дБ арты ол аспаптарымен жмыс істеген кезде, онымен жмыс істеу уаыты 30 минута дейін ысарады. Жергілікті дірілді ШРЕД-нен 12 дБ арты болан кезінде ондай ралмен жмыс істеуге тыйым салынады.

Діріл трысынан ауіпті ксіп трлерінде жмыс істейтіндер шін арнайы жмыс режимі дайындалады. Жмыс ауысымы басталаннан со 1-2 сааттан кейін затыы 20 минутты жне тскі зілістен кейін 2 сааттан со 30 минутты регламенттелген зілістер йымдастырылады. Дірілді бір реттік зіліссіз сер ету затыы 10-15 минуттан арты болмауы керек. Дірілді жмыс ауысымындаы сер ету уаытын азайту шін, жмысшылары бірнеше мамандытарды мегерген, бірін-бірі кні бойы діріл ауіпті жмыстарда зара ауыстырып отыра алатын, бригадаларды рады.

Адамды дірілден орайтын е серлі шаралар діріл шыаратын жабдытармен жанасуын болдырмау. Осы масатта технологиялы жетілдіру (мысалы, соылап брылауды орнына электрлік брылауды олдану, пневматикалы шегелеуді газды днекерлеумен алмастыру, діріл трысынан ауіпсіз машиналар жасап шыару жне басалары), сонымен атар, техникалы шаралар: рдістерді автоматтандыру жне механикаландыру, ашытытан басару, діріл арындылыын тікелей діріл кзінде растырылымды шешімдер арылы тмендету, діріл кзі мен адам олы арасына серпімді демфирлеуші материалдар мен рылыларды орналастыру олданады . Діріл трысынан ауіпті ондырыларды, еденні кршілес бліктерінен бос кеістіктермен блінген тере іргетастарда орналастырады, машиналарды отырыштарын діріл мен трткілерді сндіретін заттармен жабдытайды, рал-саймандарды тталарын дірілді сндіретін материалдардан жасайды.

Жеке басты орайтын ралдарды олдану міндетті болып табылады: дірілге арсы олаптар, ая киім, лтан, тізеліктер, кеудешелер, белбеулер мен арнайы діріл сндіретін материалдан жасалан костюмдер.

Дірілмен жмыс істеуге жасы 18-ге толмаандар, сонымен атар гипертония аурумен, ангиоспазмдара бейім тамыр дистониялары, артерияларды бітейтін ауруларымен, стенокардиямен, айын астениялы жадайлармен, эндокриндік-вегетативтік бзылыстармен, вестибуло-патиялармен, невриттермен, омырта баанасыны мойын блігіні остеохондрозымен, есту мшесіні ауруларымен жне т.б. сырат адамдар жіберілмейді.

Кезедік медициналы тексерулер невропатологті, оториноларингологті жне терапевтті атысуымен жергілікті діріл сер еткен кезде жылына 1 рет,ал жалпы діріл сер еткен кезде 2 жылда 1 рет жргізіледі. Дірілді олайсыз серіні алдын-алу шін жылы сулармен емшаралар, олдарын уалап, жылы ауамен ыздыру, уалау, УК-сулемен емдеу, гимнастикалы жаттыулар кешенін, алдын-алу масатында друмендер абылдау, психологиялы жеілдету, жалпы лдендіретін шаралар (денені шынытыру, рационалды таматану жне т.б.) жргізеді.