Негізгі нерксіптік улардан ксіби уланулар жне оларды алдын алу.

орасын.Ауыр металлдара жатады, суда жне органикалы ертінділерде ерімейді. 327ºС температурада балиды, 400-500ºС – булана бастайды, ал 1740ºС – айнайды. орасын мен оны осылыстарыны ндірістік кздеріне орасынды ндіру мен балыту рдістері, сонымен атар оны олданатын ндіріс салалары: атмосфераны серіне траты аккумуляторлар, кабельдер, пьезоэлектрлік элементтер, резеке, сыр, а сыр, лак ндірісі, металл бйымдарды орасын ванналарда шыдау жатады. орасын сонымен атар иондаушы сулеленуден орануа арналан экрандар ретінде олданылады, р трлі орытпаларды рамына кіреді.

орасынны тек зі ана емес, оны р трлі осылыстары да: орасынды глеті (PbO), орасынны шала тотыы (Pb2O), орасынны ос тотыы (PbO2), орасынны трт тотыы (Pb3O4 ), сонымен атар органикалы жне бейорганикалы тздары улы болып табылады.

ндіріс жадайында адам азасына негізгі тсетін жолы ингаляциялы болып табылады, бл кезде ауадаы орасынны булары жне аэрозольдері тыныс алан ауамен бірге жтылады. Ауыз арылы тсу жолыны маызы аздау, йткені ол негізінен ткірікпен шады оса жтанда, лас олмен ас абылдаанда жне темекі шеккенде ана болуы ммкін. Дегенмен де, орасынны суда ерімейтін осылыстары ышыл асазан слінде жасы ериді жне ана тез сііп улануды дамуын жылдамдататынын естен шыармаан жн.

орасын азадан кбінесе бйрекпен жне ішек арылы шыарылады. Аз млшерде, біра траты трде сілекеймен, ана стімен, жне баса да блінділермен шыарылады. орасынмен оны осылыстарына айын ора жиналу абілеті тн. Сйектер, бауыр, бйрек орасынны негізгі жиналатын мшелері болып табылады, онда орасын за жылдар бойы болады. Жиналан орасын лсін-лсін ана тсіп, улануды айталануын тудыруы ммкін. орасын сондай-а кп млшерде тісте жне шашта жиналады. орасынны бала жолдасы арылы ену абілеті лкен ауіп тудырады.

орасын барлы мшелер мен жйелерге сер ететін политропты у болып табылады. Е айын згерістер ан жйесінде, жрек-тамыр, жйке жйелерінде, асорыту жолында, бауырда, бйректе байалады. орасынны жне оны осылыстарыны сер ету механизмі біратар ферментік рдістерді, атап айтанда гем синтезін амтамасыз ететін урдістерді бзылуымен байланысты. орасыннан улануды зіне тн синдромдарыны бірі анемиялы синдром болып табылады, ол порфириндерді синтезі жне темірді гемні рамына енуіні бзылуы себебінен, сидероахрестикалы анемия дамуымен сипатталады. Ол тек гемоглобин дегейіні тмендеуімен ана емес, сонымен атар орасынны цитоплазмаа улы сер етуі салдарынан, базофильді-тйіршікті эритроциттерді кп млшерде пайда болуымен, сондай-а ретикулоцитоз болуымен жреді. анда протопорфириндерді, ал зрде – порфириндер синтезіні аралы німдері болып саналатын дельта-аминолевулин ышылы мен копропорфириндерді млшері жоарылайды.

Бл крсеткіштер орасыннан улануын анытау шін жмысшыларды скринингтік тексеру шін олданылады.

Жйке жйесіндегі згерістер басында тек астениялы жне астено-вегетативті синдромдар (бас ауруы, бас айналу, тітіркенгіштік) типті функционалды ауытулар трінде байалады, ал улану дрежесі айыныра болан жадайда энцефалопатия жне полиневропатия быластары байалатын траты органикалы ауытулар дамиды. Ертеректе, цехтардаы атмосфералы ауаны орасынмен те жоары дегейде ластануы кезінде орасынны серінен салдану деп аталатын ауруды дамуы жиі байалатын. азіргі кезде олар іс жзінде кездеспейді.

орасыннан созылмалы улану, басында ангиодистониялы былыстармен басталып, кейіннен гипертония ауруына ласатын жрек-ан тамыр жйесіні заымдануына кеп соады.

Ішек-арын ызметіні бзылуымен асазанны,то ішекті абынуымен білінетін асазан-ішек синдромы орасын серіні зіне тн салдары болып табылады. Ауыр жадайларда жиі «атты іш ауыруы (острый живот)» кріністеріне сас жне жедел вегетатитивтік криз дамуы себебінен «орасыннан болатын шаншу(свинцовая колика)» деп аталатын - азапты, тола трізді іш ауруы дамуы ммкін.

орасын серінен сондай-а паренхиматозды мшелер, эндокриндік жйе, гонадалар заымданады. Уланудан бауыр абынуы, интерстициалды нефропатия, етеккір-анабез гормондары цикліні, рпа келтіру ызметіні бзылуы дамиды, айын рыты уландыратын жне тератогенді серлері байалады.

орасыннан улануды е тбегейлі алдын алу шаралары оны олданылуын шектеу. Атап айтанда, рамында орасыны бар егеулерді, йнекейлерді, а сырларды дайындау кезінде орасынды олдануа тыйым салынады. ндірістік рдістерді автоматтандыру жне герметизациялау, ашытытан басаруды енгізу, уатты желдету жйелерін йымдастыру арылы жмыс зонасы ауасыны ластану дегейін тмендетуді лкен маызы бар. Ауаны айтадан ластайтын кзі болуы ммкін орасын шаыны р трлі нысандара онуын болдырмау шін жмыс блмелерін орталытандырылан ауамен тазалайтын ондырыларымен жабдытайды. Жмыс блмелеріні абыралары мен едендерін ммкіншілік бар жерлерде, суды аынымен тазалауа рсат етілуі тиіс.

Санитарлы-трмысты ызмет крсетуді жасылап йымдастыруа жне жеке бас гигиенасы ережелерін сатауа айрыша кіл блінеді. немі ауыз уысын тазалау, олын жне денесіні баса да ластанан жерлерін сірке ышылыны лсіз ертінділерімен жуып отыру, жмыстан кейін душта жуынуы керек. Цехтарда тама ішуге жне темекі шегуге рсат етілмейді. Арнайы жмыс киімі жне зіні киімі жеке шкафтарда саталуы тиіс. Міндетті трде жеке басты орайтын заттарды- «Лепесток» жне баса да респираторларды, олдануы тиіс.

орасынмен байланысты болатын жмыса йелдер жне жасспірімдер, сондай-а орталы жне шеткі жйке жйесіні созылмалы аурулары бар, ан тамырларын бітейті (облитерирующий)эндартериитпен, ан ауруларымен, артериялы гипертониямен, бауыр жне бйрек ауруларымен жне басаларымен ауыратын адамдар абылданбауы тиіс. Жмыса абылдауа арсы крсетілімдерді тізімі Р ДМ №243 бйрыында крсетілген. ндірісте жмыс істейтіндер, цехтік терапевтті жне невропатологы атысатын кезедік медициналы тексерулерден туі тиіс. Таам рационын, орасынды зіне сііретін, рамында пектині бар таамды німдермен байытады: пектин заттары алманы, алмртты, рікті, ызылшаны, сбізді, ырыабатты рамында едуір млшерде кездеседі. осымша тегін емдік-ауруды алдын алу жніндегі таам рационын береді (№3 рацион, - VIII тарауды араыз), друмендермен емдеу жргізеді, ылан жапыраты ванналар жасайды, профилакторийлара жне шипа жайлара жолдама береді.

Сынап жне оны бейорганикалы осылыстары. Метал сынап блме температурасында сйы, рі ауыр металл болып келеді. Балу температурасы – 38,8ºС, айнау температурасы - 356ºС. Нл градусты зінде-а булану жреді. Температура жоарылаан сайын жне буланатын бетіні ауданы лайан сайын булану арындылыы се береді.

Металды сынаппен жне оны бейорганикалы осылыстарымен (сулема (HgCl2 ), сынап цианиді (Hg(CN)2), сынап роданиді (Hg(SCN)2 жне басалармен) ндірісті р трлі салаларында байланыста болуы ммкін, атап айтанда : лшейтін аспаптар, рентген ттіктерін, кварц жне люминесценттік шамдар жасауда, кендерден амальгама трінде металдарды алу, сынапты кеннен балытып алу, сынап препараттарын, фунгидцидтерді, кейбір жарылатын заттарды, аашты шіруіні алдын алу шін олданатын заттарды ндіру кезінде, зертхана жне медицина практикасында.

ндіріс жадайында сынап азаа негізінен тыныс алу мшелері арылы булары мен аэрозольдеры трінде тседі. Жарааттанбаан тері арылы жне бірен-саран асазан-ішек жолдары арылы тсуі ммкін болса да баса жолдармен тсуі айтарлытай емес. Сынап азадан нжіспен, зрмен, сілекеймен, термен, кпе арылы шыады, біра шыуы те баяу жреді, соан байланысты бауырда, бйректе, кк бауырда, мида жне сйектерде ор тзе жиналады.

Металды сынапты да жне оны осылыстарыны да улылыы жоары, бл сынап иондарыны белоктарды SH-топтарымен, карбоксил жне амин топтарымен зара рекеттесіп, ферменттерді белсенділігін тмендететіндігімен жне зат алмасуыны бзылуына кеп соатындыымен тсіндіріледі.

Жедел жне созылмалы уланулар дамуы ммкін. Жедел уланулар ндірісте сирек кездеседі, олар негізінен апат жадайларында, сынап зауыттарында азандар мен пештерді тазалау кезінде болуы ммкін. Жедел уланулар кезінде сынап азадан шыатын мшелер мен жйелерді: бйрек, асазан-ішек жолы, сілекей безі заымдануыны кріністері басым болады. Мысалы, улананнан кейін кп уаыт тпей-а (5-24 саат) лсіздік, бас ауруы, дене ызуыны ктерілуі, жоары тыныс жолыны абыну былысы пайда болады, ауыз уысыны шырышты абыы, ызыл иекті жаралануымен жретін сынап стоматиті, атты ішіні ауыруы, ан араласып ішіні туі, тіпті бйрек тіндеріні ліеттенуіне дейін баратын уланудан болан нефропатия дамиды. Сондай-а орталы жйке жне жрек-ан тамыры жйелеріні функционалды жадайында згерістер байалады.

Сынаптан созылмалы уланулар аз дозаларымен улану кезінде ауруды белгілері айын емес: бас ауыруы, бас айналуы, йышылды, есте сатауды тмендеуі, тез ажу, йы ыраыны бзылуы, олын созанда саусатарыны дірілдеуі, ызыл иектен ан шыуы, тістеріні тез блінуі, етеккір-анабез гормондары цикліні бзылуы, лейкопения жне басалар байалады. Улануды бл бастапы сатысы микромеркуриализм (меркурий, грек тілінен – сынап дегенді білдіреді) деп аталады.

Сынаптан улануды айын сатысы – меркуриализм – детте сынапты жеткілікті дрежеде жоары дегейде за уаыт азаа сер етуі кезінде байалады. Улануды крінісінде сынапты серінен болан энцефалопатия тріндегі жйке жйесіні заымдануы бірінші байалады, онымен асазан-ішек жолыны, бйректі заымдануы да атар жреді.Жоарыда крсетілген микромеркуриализмдегі функционалды згерістер арындылау жне траты болады. Тремор ірі болады, тек олда ана емес, сонымен атар абаа, тілге, аяа, ауыр жадайларда бкіл денесіне таралады. Ол дл имылдар орындауын, ааз жазуын иындатады. Жазуы танымастай згереді. Ауруды психикасы згереді. Баран сайын кшейе беретін траты бас ауыруы, кйгелектік, ашушады жне кйзеліс жадайы аясында бл адама тн емес жасаншаты, ялшаты, ораты, зіне- зі сенімсіздік (сынапты эретизм) пайда болады, бл ми ыртысы-ыртыс астылы ызметіні айын бзылуымен байланысты. Ауыр психикалы ауытулар есте сатау абілетіні бзылуымен, шизофрения трізді синдроммен білінеді. Кейде есінен танып алатын жадайлар, эпилепсия сияты есінен танумен жне тырысып алуы, ояншы трізді есінен айырылу,еттеріні рысып жиырылуы ммкін.

Асорыту мшелерінде сынапты серінен болан стоматит, гингивит, гастрит, энтерколит байалады. Тамаа тбеті болмайды, таматануыны шыл нашарлауына байланысты анемия, крт арытауы ммкін. Тыныс алатын ауада сынапты млшеріні жоары болуы йелдерде жктілік барысыны бзылуына, здігінен тсік тастауына, жаа туылан нрестелерді арасында лім- жітімні кп болуына кеп соады.

Сынаптан улануды бл сатысы тіпті за уаыт арынды емдегенні зінде де айтымсыз деп айтуа болады.

Сынаптан улануды алдын алу жніндегі шаралар кешеніні ішіндегі тиімдісі технологиялы рдісте сынапты зияндылыы аз заттармен алмастыру болып табылады. Біра бл жолмен ол жеткізу барлы уаытта ммкін бола бермейді. Осыан байланысты сынапты жмыс зонасы ауасына тсуіні алдын-алуа баыттайтын шараларды олданады. Жабдытарды герметизациялау, рдістерді ашытан басаруды, ашы сынаппен жмысты сорып кететін шкафтарда істеуді, жалпы клемдік енбелі-сормалы желдету трін орнатуды, сынапты булануын азайту масатында блмелерде салыстырмалы трде тмен температура жадайын (15-16ºС) сатауды айрыша маызы бар.

Сынаппен істелетін жмысты брі де жеке арнайы жабдыталан блмелерде жргізілуі тиіс. Оларды абыралары мен тбесін сынап тпейтін майлы сырмен сырлайды. Едендерін, жмыс істейтін столдарыны бетін линолеуммен жабады, шеттерін абыраа арай ктеріп сылаты астына жібереді. Сорып кететін шкафтарды сынап еденге тгілмей ыдыса ауы шін арнайы астаушамен жабдытайды. Астаушадан абылдайтын ыдыс калий перманганатыны ерітіндісімен толтырылады, ол сынапты тотытырып, булануыны алдын алады.

Блмелерді немі жуып – жинау жне отын-отын демеркуризация жргізу марганец ышылды калийді, хлорлы темірді, хлораминні, гипосульфитті судаы ертінділерімен белсенділігін жойып, сынаптан тазарту те маызды.

Ауаа шан сынапты булары тез арада сйы кйге ауысатынын жне линолеумдерді астында жне баса да жерлерде жиналып «ор» жасайды, сйтіп блмеге осымша тсіп отыратын жасырын кзіне айналатыны есте болуы керек. Сынапты жмыс істейтін жне осымша кздерінен ауаа тсуінен тылу шін оны буларыны концентрациясын жйелі трде баылау амтамасыз етілуі тиіс. Оны максималды бір реттік ШРЕКм.б.р. – 0,01 мг/м3 ,орташа туліктік ШРЕКо.т. – 0,005 мг/м3 арты болмауы тиіс.

Сынап ндірісіндегі жмысшылар арнайы жмыс киімімен амтамасыз етілуі тиіс. Технологиялы жабдытарды ішінде жндеу жмыстарын жргізу кезінде алдымен жабдытарды ішкі бетіні температурасын 40ºС дейін тмендету, ошаулайтын противогаздар мен арнайы киімдер олдану, дайы сатандыру жне дабыл аышты ою міндетті трде болып табылады.

Сынаппен атынаста болатын жмыса абылдауа арсы крсетілімдер, олар орталы жйке жйесіні органикалы аурулары, невроз жадайлары, психопатия, шеткі жйке жйесіні созылмалы аурулары, вегетативтік ауытулар, асазан-ішек жолыны, бауырды, бйректі, тісті жне басаларды созылмалы аурулары. Жмыса жкті йелдер мен бала емізетін йелдер жіберілмейді.

Жмыс істеушілерді кезедік медициналы тексерулерден туі міндетті болып табылады. Тексерулерді кезеділігі жмысты ауіптілік дрежесіне байланысты жне жылына 1 реттен 4 ретке дейін болуы ммкін.

Емдеу-алдын алу жніндегі таматану таайындалады (№4 рацион – VIII тарауды араыз). Жмыс уаытында сынапты осылыстарын байланыстыру жне кетіру масатында калий перманганатыны ертіндісімен ауызды лсін-лсін шайып трады. Азада сынапты тасымалдаушылы аныталан жадайда арнайы таам рационын жне бойына сііретін заттарды олданып оны азадан шыуын ынталандырады.

Хром жне оны осылыстары. Хром оксидтер жне баса элементтермен осылысы трінде кездесетін поливалентті метал. Хромны жмысшылара сер етуі р трлі ндірістерде: рал-саймандара жне баса да металдан жасалан німдерді электролиттік хромдау кезінде, теріні илеу шін жне бояу кезінде басыты шін хромны осылыстары олданылатын тері, тоыма нерксіптерінде; шыны жне форфор ндірісінде, фармацевтика нерксіптерінде, оспа ретінде хром осып болат орыту кезінде жне басаларда байалуы ммкін.

Хром жне оны осылыстары азаа р трлі жолдармен тсуі ммкін: аэрозольдермен тыныс алан кезде, асазан-ішек жолы, тері арылы. кпе тінінде, бауырда, йы безінде, бйректе, жілік майында жиналуа абілетті. Азадан шыуы негізінен бйрек арылы, азыра млшерде тпен жне тер бездері арылы жреді.

Хромны улылыы оны валенттілігіне байланысты. Улылы сері е жоарысы хромны алты валентті жне ш валентті осылыстары, улылы дрежесі салыстырмалы трде аздауы –екі валенттілігі жне хромны зі. Хромны барлы осылыстарыны шырышты абыта жне теріні тітіркендіретін, кйдіретін сері бар жне оларды жараа айналуына кеп соады. Мрын аласы шеміршегіні тесілуі деттегі болып табылады. Жара хроммен байланыста болып 3-4 апта жмыс істегенні зінде-а пайда болады, ал мрын аласыны тесілуі- 1,5-2 айдан кейін. Тіндерді, дистрофиялы жне тіпті тесілуге дейін кеп соатын ліеттеніп (некроз) заымдануы хром кзге тиген кезде байалады.

Хромны осылыстары аллерген болып азаны сенсибилизациялайды жне демікпе былыстарына, аллергиялы жанаспалы тері абынуына, жаралара, хром экземасына кеп соады. Хромны серінен кпеде таралан пневмосклероз дамиды. Хромны былыстарыны сіресе алты валенттісі канцерогенді абілетке ие. Соан байланысты хроммен байланысы бар жмыстарды істейтіндерде халыты басаларына араанда кпе обыры жиі кездеседі.

Хром осылыстарыны жалпы улылы серінде асазан-ішек жолыны абыну, ойы жара аурулары, бауырды, йы безіні, бйректі, орталы жйке жйесіні заымдануы байалады.

Хромны жне оны осылыстарыны олайсыз серлеріні алдын алу шін жоарыда жазылан техникалы жне санитарлы-техникалы шараларды кешенін, сонда й-а жеке басты орайтын заттарды– респираторларды жне ошаулаушы шлангалы противогазды, арнайы киімдерді олданады. Жмыс алдында мрнына рамында А-друмені бар балы майын немесе жапамай жаады, олына арнайы жапамай жаады. Жмыстан кейін олара натрий гипосульфитіні 5% ертіндісін жаады. Теріні абынулары, жаралар, аллергиялы реакциялар пайда болуы хроммен атынаста болатын жмыстан босатуа негіз болып табылады. Кезедік медициналы тексерулерді жылына кем дегенде бір рет жргізеді. Ай сайын отоларинголог міндетті трде арауы тиіс. Жмыса абылдауа арсы крсетілімдерге тыныс мшелеріні, кзді, тері аурулары, туберкулез, аллергиялы аурулар жатады.

Марганец жне оны осылыстары.ндірісте негізінен тотытар мен металдармен осылыстары трінде кездеседі. Оларды ндірістік кздеріне марганец кенін шыару, рамына оспа ретінде марганец осылатын сапалы болат ндіру рдістері; днекерлік электродтарды ндіру жне олдану; химия, йнек жасау жне электрохимия нерксіптері жне басалар жатады.

Ауада дезинтеграция жне конденсация аэрозольдері кйінде болып, марганец осылыстары азаа кбінде тыныс жолдары арылы, аз дрежеде асазан ішек жолы арылы тседі. Аз еритін фосфаттар тзіп марганец сйектерде, бас миында, лпалы мшелерде ора жиналады. Азадан асазан –ішек жолы жне бйрек арылы шыарылады.

Негізгі заымдалатын жйеге орталы жйке жйесі жатады, бл жйеде дамитын згерістерді ішінде келесі згерістерді маызы зор: марганецті серінен холинэстеразаны белсендігі тежеледі, серотонин алмасуы бзылады, катехоламиндерді биосинтезі бзылады, сонымен оса жйке тініне тікелей сер етеді. Марганецтен улануды бастапы кезедеріне астениялы-вегетативтік кріністер (ажыышты, бас ауыруы, йышылды), аятарындаы лсіздік, имыл-озалыстарындаы икемсіздік, салыртты, з кйіне сын кзбен арауыны жеткіліксіздігі, мимикасы тмендеуіні жеіл трі тн. Содан кейін, жру кезіндегі олдарды бірге йлесімді озалуы, жрісі бзылуы, блшыет тонусы жоарлауы, брыныдан да мимикасыны тмендеуі, кз арасы озалыссыз, кірпігін сирек ауы сияты уланудан болан энцефалопатия белгілері пайда болады. Сйлеуі баяуланан, нашар модульденген. Шеткі мотонейрондарды заымдануы кезінде блшыеттерде гипотония жне атрофия дамиды. 3-ші кезеінде марганецтік паркинсонизмні айын кріністері дамиды. Алдыы кезедеріндегі ауруды белгілері дей тседі, оразды жрісіне сас жріс пайда болады (ая шыны бгілген контрактурасы салдарынан аяты шыны басымен жру). Про-, ретро- жне латеропульсия белгілері айын бола тседі: бір-екі адам арта жргенде немесе бір жаына арай бір-екі аттаанда науастар лайды, ала арай жргенде – кенеттен тез жріп кетеді. Блшыет тонусыны атыл бзылыстары траты сіірлік контрактураларды дамуын тудырады жне науастарды жріп-труын иындайды. Кштене жылау немесе клу эпизодтарымен, ызыушылыыны тмендеуімен, эмоционалды жасыты, интеллект тмендеуімен крінетін эмоционалды сфераны бзылуы седі. Толы мгедектік пайда болады. Марганец шаыны сер етуі кезінде марганецтік паркинсонизммен бірге салыстырмалы трде атерлі емес манганокониозды дамуы байалады.

Марганецпен улануды алдын алу ндірісте оны улылыы аз осылыстарымен алмастыруа, ндірістік рдістерді ммкіндігінше толы герметизациялауа, автоматтандыруа жне механикаландыруа, тиімді ауа алмасуын йымдастыруа, жеке басты орайтын заттарды міндетті трде олдануа, жмыса абылдар алдында арсы крсетілімдерін ескеруге, кезедік медициналы тексерулер мен медициналы сауытыру шараларын жргізуге баытталады.

Бериллий жне оны бейорганикалы осылыстары. Бериллий жеіл метала жатады (м.с. 99,01). зіні физикалы жне химиялы асиеттеріні арасында ол р трлі салаларда: ядролы техникада жне зымыран жасауда, электроникада, атом энергиясында, газ турбиналары, рентген ттікшелері ндірістерінде, аса атты шын шыармайтын аспаптарды жасауда, нтаты металлургияда жне т.б. кеінен олданылады. Бериллийді серіне тек аталан ндірістегі ана жмыс істейтіндер емес, сонымен атар оны ндіру жне деу рдістерімен айналысатын жмысшылар да шырайды.

ндіріс жадайында бериллий жне оны осылыстары негізінде бу жне ша трінде тыныс жолымен жне тері арылы, сонымен атар аз млшерде – асазан-ішек жолы арылы тседі. Азада бериллий жне оны осылыстары: нашар еритіндері – кпеде, жасы еритіндері – сйектерде, бауырда, бйректе, кк бауырда ора жиналады. Бериллий мен оны осылыстары гематоэнцефалды бгет жне баланы жолдасы арылы туге абілетті. Азадан бериллий негізінен ішек жне бйрек арылы шыарылады.

Бериллий жне оны осылыстары жоары улылыа, сенсибильдеуші, канцерогенді, эмбриотропты жне фиброгенді серлерге ие. Жедел уланулар кезінде жоары тыныс жолдарыны жне кзді шырышты абаттарыны атты тітіркенуі жне ісінуі байалады, мрыннан ан ауы байалады, «йма ызбасы (литейная лихорадка)» дамиды, ауыр жадайларда бронхоспазм былысы бар жедел бронхеоальвеолит атар жреді.

Созылмалы улану кезінде бериллийді жиірек аз жне нашар еритін осылыстарыны серінен кпеде таралан фиброзды фонында гранулематозды рдіс – бериллиоз дамиды, оан кпе ызметі жеткіліксіздігіні тез дамуы жне жрек ызметіні жеткіліксіздігі осылуы тн. Сондай-а жиі туберкулез жне алапес ауруларына дифференциалды диагноз жасауды ажет ететін, жара, теріні абынуы, гранулемалар пайда болуы тріндегі теріні заымданулары байалады. Бериллийді азаа сіуі нтижесінде лпалы мшелер мен орталы жйке жйесіне улы сері пайда болады. сіресе бауыра улылы серіні эффектілері айын байалады. Бауырда берилийден улануа тн гранулемалар мен ліеттенген згерістер аныталады.

Бериллиймен жмыс істеу кезіндегі маызды алдын алу шараларына ндіріс рдістерін автоматтандыру жне механикаландыру, жабдытарды саылаусыз етіп тмшалау, ашытытан басаруды, арнайы кабиналарды олдану жатады. Міндетті трде желдеткіш ондырылармен жабдытау, арнайы жмыс киімдерін, респираторларды, ал ажет болан жадайларда пневмокостюмдерді олдану. Арнайы жмыс киімдері з киімдерінен блек саталынуы тиіс, жне де арнайы мамандандырылан кір жуатын орындарда механикаландырылан трімен жуылуы керек. Арнайы жмыс киімдерін жне баса да трмысты заттарды йге алып кетуге болмайды, себебі бериллиймен жмысты байланысы жо адамдарда бериллиоз дамуы ммкін. Жмыстан кейін душта жуыну керек.

Бериллиді ауіптілігі туралы, ал ол ауіптілігі 1класс заттара жатады,оны ШРЕК-і зі білдіреді. Мысалы, ШРЕКм.б.р. 0,003 мг/м3 те, ал ШРЕКо.а. – 0,001 мг/м3 те болады. Бериллийді кез келген кзі оршаан ортаны нысандарыны ауіпті ластануына кеп соуы ммкін. Сондытан бериллийді ауадаы концентрациясына, жабдытарды, теріні, киімдерді ластананды дрежесіне траты трде баылау жасау керек.

Бериллиймен байланыста болатын жмыса абылдауа арсы крсетілімдер тыныс мшелеріні, жрек-ан тамырлары жйелеріні, бауырды, бйректі, орталы жйке жйесіні, анны жне антзуші мшелерді созылмалы аурулары, аллергиялы аурулар жатады. Жмыса жаадан тскендерге ауруды алдын алу шаралары жнінде міндетті трде нсау берілуі тиіс. Кезедік медициналы тексерулер, 6 айда бір рет, міндетті трде терапевт пен рентгенологты атысуымен, жне де ажет болан жадайларда оторинларинголог, дерматолог, окулист, невропатологты атысуымен жргізіледі. Жмыса жкті жне бала емізетін йелдер жіберілмейді.

Кадмий жне оны осылыстары. Кадмийді оршаан ортаа блетін кздері оны ндіру жне пайдалану рдістері (ядролы энергетикада, жартылай ткізгіштер, лазерлік материалдар, люминофорлар, днекерлік электродтар, днекерлеуге ажетті заттар, стабилизаторлар жне басалар ндірісіне) жатады.

ндіріс жадайында кадмий жне оны осылыстары азаа негізінен аэрозольдермен тыныс аланда жне асазан-ішек жолы арылы тседі. Сондай-а заымданбаан тері арылы тсуі де ммкін. Азадан негізінен бйрек арылы шыады, дегенмен де ол сілекей жне тер бездерімен, ана стімен, шаш пен тырна арылы да шыады.

Кадмий мен бейорганикалы осылыстары те улы заттар болып табылады. Оларды ауіптілігі 1 класса жатады, ШРЕКм.б.р. 0,05 мг/м3 те, ал ШРЕКо.т. – 0,01 мг/м3 райды. Кадмийді жасы еритін осылыстары аса улы болып келеді, бл кезде оларды улылыы кадмий иондарымен аныталады. Кадмийді сер ету механизмі ферменттерді реактивті топтарын, атап айтанда, SH - топтарын байланыстыратын, сйтіп ферменттерді белсенділігін тежейтін абілетімен байланысты. Бдан блек, кадмий мырыш, темір, мыс, селен сияты эссенциалды элементтерді алмасуын згертеді. Оларды азаа жеткіліксіз млшерде тсуі кезінде кадмийді улылыы шыл седі. Кадмийді ауіптілігі оны жоары кумуляциялы асиетімен жне ора жиналатын абілетімен тередей тседі. Негізгі ора жиналатын мшелеріне бауыр мен бйрек жатады. Рационда белоктарды кп млшерде болуы жне кальцийді жетіспеушілігі кадмийді азада жиналуына ыпал жасайды.

Кадмий политропты у болып табылады, біра оны зіне тн заымданулары е алдымен бйректе, жрек-ан тамырлары жне орталы жйке жйесінде, сйек тіндерінде байалады (ІІІ, IV, VIII тарауларды араыз). Уланудан нефропатия жне аымы атерлі артериялы гипертония, кадмийді серінен болатын кардиомиопатия, нейроуытты синдром, остеомаляция дамиды. Кадмий остеомаляциясы ауруларды азаптайтын атты ауыру сезіміні, сондай-а сйектерді пішініні бзылуыны жне сынуыны себебі болады. Кадмий осылыстарыны аэрозольдерімен тыныс алу гипо жне аносмияны, жоары тыныс жолдарында абыну рдістерін, пневмосклероз жне кпе эмфиземасыны дамуына кеп соады. Кадмийді, сондай-а эмбрионуландыратын, тератогенді жне канцерогенді серлерге ие, бауыра, аланша безге, гонадалара улы сер етеді.

Кадмий мен оны осылыстарыны жоары улылыы мен ауіптілігін ескере отырып зиянды серлеріні алдын алу шараларыны кешенінде кадмийді ндірісте олдануды шектеу жне оны улылыы аз металдармен алмастыру ммкіншілігіне айрыша мн берілуі тиіс. Кадмийді алу жне олдану рдістері механикаландырылуы жне жабдытарды жмысын ашытан басаратын етіп автоматтандырылуы керек. Кадмиймен байланыста болатын цехтар мен блімдерін жеке ошауланан имараттарда орналастыру керек. Жабдытарды жоары дрежеде саылаусыз етіп тмшалау, тиімді ауа сорып кетуі йымдастырылуы тиіс. Ауасы кадмийді аэрозольдерымен ластанатын цехтарда жмысшылар «Лепесток» типті респираторларды пайдалану керек, ал жоары концентрацияларында – тыныс алатын зонаа таза ауа беретіні бар ауадулыасын (пневмошлема) олдану керек. Жмысты арнайы жмыс киімін: комбинезондар, бас киімдер, олаптар киіп істеу керек.

Кадмиймен байланыста болатын жмыса бйрек, жрек-ан тамырлары, сйектері мен буындарыны, жйке жйесіні, бауырды, рпа келтіру сферасыны аурулары бар адамдар жіберілмейді. Кезедік медициналы тексерулер жргізу кезінде зрде тмен молекулалы белоктар мен кадмийді анытау міндетті трде жргізілуі тиіс. Емдеу алдын-алу жніндегі таматану кадмийді улы серін азайтатын, Д жне С друмендеріні азаа жеткілікті млшерде тсуін амтамасыз етуі керек. Ст таамдарын олдану сынылмайды, себебі ст асазан-ішек жолы арылы кадмийді сіуін кшейтеді.

Органикалы еріткіштер. р трлі химиялы заттарды бліп алу (экстракциялау) жне еріту, затты бетіні майын кетіру, желімдер, лактар жне сырлар дайындау шін, дрілік заттарды синтездеуде олданылатын сйы зат. Оларды ішіне р трлі класстара жататын осылыстар: спирттер, эфирлер, кетондар (ацетон, циклогексанон), май атарындаы аныан жне аныпаан осылыстары (бензин, этилен жне т.б.), циклдік жне ароматты атардаы осылыстары (бензол жне оны гомологтары), хлорланан кмірсутектер (дихлорэтан, тртхлорлы кміртегі, шхлорэтилен жне басалары), сондай-а оларды оспалары.

Еріткіштер шыш болан со азаа негізінен тыныс мшелері арылы тседі. Біра оларды ішінде кбі (бензол, дихлорэтан, тртхлорлы кміртегі, бензин жне басалары) майда жасы ерігіштігі нтижесінде заымданбаан тері арылы да азаа кедергісіз ене алады. жмыс блмелері ауасыны ластануына Орташа шыштармен (ксилол, хлорбензол, бутанол жне т.б.) жне аз шыштармен (нитрпарафиндер, этиленгликоль, тетралин, декалин жне т.б.) салыстыранда жеіл шатын еріткіштер (ацетон, бензин, бензол, ккірткміртек жне басалары) жмыс блмесі ауасыны ластануына е лкен ауіп тудырады. Улылыы жоары, біра шыштыы аз еріткіштер мндай жадайда олармен жмыс істегенде аз ауіпті болуы ммкін.

Жедел жне созылмалы улануларды дамуыны аупі мен жылдамдыы бл осылыстарды суда жне майларда ерігіштігіне де байланысты. Суда ерігіштік коэффициенті тмен заттар (бензол, толуол жне басалары) лкен дозаларында сер етуі кезінде жедел улану туызу абілеті жоары болып келеді. Оны есесіне суда жасы еритін заттар аз концентрациясында за уаыт сер еткенде суда ерімейтіндеріне араанда созылмалы улануларды тезірек тудырады, себебі ерігіштігіне арай азаа кп млшерде тседі де биологиялы орталарда жиналады.

Затты майларда ерігіштігі оны азаа екі жолмен бір уаытта тсуіне байланысты улану ммкіншілігін жоарлатады. Оны стіне майда еритін осылыстар майлара бай тіндерде (бас миы, сйек кемігі, бйректер жне т.б.) тез жиналады, жне бл мшелерден баяу бліне отырып, олара айын зиянды сер етеді.

Азада кпшілік еріткіштер еріткіштерді, здеріне араанда улылыы аз немесе біратар жадайларда улылыы жоары осылыстар тзіп, метаболизмдік айналымдара шырайды. Азадан шыуы р трлі жолдармен жреді. Кейбіреулері згермеген кйінде кпе арылы шыады, басалары тотыу жне тотысыздану німдер трінде немесе глюкурон жне ккірт ышылдарымен байланысан кйінде бйрек арылы блініп шыады.

Еріткіштерді улылы сер ету сипаты оларды физикалы, химиялы асиеттерімен аныталады. Біра бл заттарды барлыыны да дерлік, сіресе майда еритіндеріні; жасуша мембраналарыны ткізгіштігіні бзылуына жне нейрондарды постсинаптикалы мембранасында озу толыныны пайда болу рдісіні иындауына байланысты наркотикалы сері бар. детте, еріткіштерді сері тек орталы жйке жйесін ана емес, сондай-а баса да мшелер мен жйелерді амтиды, біра улануды клиникалы кріністерінде зіндік ерекшеліктері болады, себебі бір жадайларда бауыр мен баса да лпалы мшелерді басым трде заымдануы байалса, баса жадайларда ан тзетін жйені немесе жйке жйесіні заымдануы басымыра болады. Кейбір еріткіштер тітіркендіретін, канцерогенді серге ие метгемоглобин тзушілер болып табылады, абыну жне аллергия сипаттындаы теріні заымдануларын тудырады.

Бензол. зіне тн иісі бар сйы зат. Оны булары ауадан ш есе ауыр. Бензол улылыы жоары боландытан еріткіш ретінде олданылмайды, біра пластмассалар, синтетикалы каучук, бояыштар, жарылыш заттар, пестицидтер, дрі-дрмектер синтездеуде, мотор майыны жоары октанды рамдасы ретінде кеінен олданылады. Бензол мен оны гомологтарын мнайдан жне кмірден ажыратып алу рдісінде де жмысшылар олармен байланыста болуы ммкін

Азаа бензол бу кйінде тыныс жолдарымен жне тері арылы (сйы кйінде), сирек жадайларда асазан-ішек жолы арылы тседі. Азада бензол, фенолдар жне полифенолдар тзіп тотыуа тседі, блар глюкурон жне ккірт ышылдарымен байланысып бйрек арылы шыарылады. Бензолды згеріске шырамаан блігі дем шыаран ауамен шыарылады. Жедел уланулар сирек кездеседі, негізінен апат жадайларында, цистерналарды тазалаанда, жабы, нашар желдетілетін йлерде жмыс істегенде, сонымен атар токсикомандар белгілі масатпен олдананда кездесуі ммкін. Жеіл жадайларда алкогольден мас болу сияты теді, ауыр жадайларда кілсіздік белгілеріні дамуына, маниакальды немесе делири жадайы пайда болуына, тырысулара, естен тануа ауысады жне тыныс алу орталыы салдануына байланысты лім жадайымен аяталады.

Бензолдан созылмалы уланулара ан тзетін, жйке, жрек-тамыр жйелеріні, сондай-а бауыр мен бйректі басым заымдануы тн. Сонымен бірге, згерістер баса да жйелер мен мшелерде дамуы ммкін. Бензолдан улану кезінде ан жйесіне сер етуі екі баытта дамуы ммкін: сйек кемігінде ан тзілуіні басылуы (угнетение) жне бензолдан уланудан лейкоздар дамуы трінде. Гемопоэзді басылуы кезінде басында кбінесе а ан тйіршіктері атарындаы элементтерді сапалы згерістермен бірге лейкопения аныталады, згерістерді мндай ізбелестігі барлы уаытта міндетті трде болмаса да содан кейін тромбоцитопения мен анемия осылады, біра згерістерді мндай ізбелестігі барлы уаытта да міндетті трде бола бермейді. Мрыннан, ызыл иегінен ан аумен білінетін, тері астылы жне шырышты абы астына ан йылулармен, ауыр жадайларда жатырдан жне ішектен ауіпті ан аулармен крінетін геморрагиялы диатез дамиды. Кейінгі кезедерінде денені р жерінде орналасан септис рдістері осылады. Бензолмен байланысты (контакт) тотатаннан кейін гемопоэз біртіндеп алпына келеді: тромбоциттерді саны 2 жылдан кейін, лейкоциттер-10 жылдан кейін алпына келеді. Улануды айын трлері те тратылыымен ерекшеленеді, алпына келуі иын жреді.

Бензолдан созылмалы улануды міндетті трдегі компоненті орталы жйке жйесіні функционалды жадайыны бзылыстары болып табылады, оларды ішінде е ерте пайда болатынына неврастения жне астеновегетативті кріністері жатады. Улануды соы кезедерінде ауыр жадайларында уланудан болан энцефалопатия тріндегі бас миыны диффузды органикалы заымдануы ммкін. Бензолдан улану, сондай-а уланудан гепатит дамуына, йы безіні сырта сл блу ызметініні, асазан слі тзілуіні бзылуына, сйек тіндеріні рылымы згеру былысына, остеопороз дамуына, майда ошаты склероз дамуына кеп соады. Теріні ратыы, жарылуы, ышуы, гиперемия, ісінуі, кпіршікті бртпелер дамуы сияты теріні заымданулары тн. Шындап кіл аударуды ажет ететін жадайды бірі, бензолды хромосомды аберрация тудыратын абілеті

Бензолды олайсыз серіні алдын алу ммкіндігі болса, оны технологиялы рдісте ауіптілігі аз заттармен алмастырудан трады. Сонымен атар, рдістерді автомата ндіру, жабдытарды герметизациялау, тиімді желдету йымдастыру міндетті трде болып табылады. Жмыс йлерінде бензолды ауадаы концентрациясына немі гигиеналы баылау жасалынуы тиіс. Бензол 2- ауіптілік классына жатады. Оны ШРЕКм.б.р.-15 мг/м3, ал ШРЕКо.т. – 5 мг/м3 болады.

Жеке басты орайтын заттар олданылуы тиіс: жоары емес концентрацияларында сзгілі противогаздар, жоары концентрацияларында – ошаулаушы противогаздар олданылады. Міндетті трде еріткіштерді ткізбейтін арнайы киіммен жмыс істеу, олды орау керек. олды жне арнайы киімдерді бензолмен жууа болмайды.

йелдер мен жасы 18 толмаан адам, сонымен атар орталы жйке жйесіні органикалы аурулары, айын невроз жне психикалы аурулары, барлы ан аурулары, соны ішінде этиологиялы р трлі екіншілік анемия, барлы геморрагиялы диатездермен ауыратындар, бауырды, бйректі, жыныс мшелеріні созылмалы аурулары бар адамдар бензолмен байланыста болатын жмыстарды істеуіне рсат етілмейді. Кезедік медициналы тексерулерді жргізуге терапевт, невропатолог, крсетілімдері бойынша баса да мамандар атысады. Жалпы анды талдауы мен коагулограмма жасау міндетті турде жргізілетін зертханалы зерттеу болып табылады.

Бензин. Метанды, нафтенді, ароматты жне аныпаан кмірсутектерді оспасы болып табылады. Бензинні пайдалану саласы сан алуан: іштен жанатын озалтыштар шін жанармай ретінде, резина жне лак-сыр нерксіптерінде еріткіш ретінде, затты оспадан айырып алатын зат (экстрагент) ретінде жне т.б. олданылады. Бензинні буымен жмысшылар оны тек наты масаттарда олдананда ана емес, сондай-а мнай айратын зауыттарда бензин ндіруде де атынаста болады.

Бензин адам азасына кпе арылы, заымданбаан тері арылы жне асазан-ішек жолы арылы тседі. Бензин майда жасы ериді жне жедел де, созылмалы да уланулар тудырады. Кішігірім жабы йлерде бензинмен жмыс істеген кезде, цистерналарды, бактарды тазалаанда, апат жадайларында пайда болатын бензинні ауадаы жоары концентрациялары кезінде жедел улану те тез дамиды, кзді, мрынны шырышты абытарыны тітіркенуіне, мас болу жадайына, елестер дамуына, тырысулара, естен тануа кеп соады жне те жоары концентрацияларында (35000-40000 мг/м3) п стте ліп кетуінекеп соады.

Созылмалы уланулар жйке жйесіні функционалды жадайыны айтымды бзылуларымен, диспепсиялы бзылыстармен, айындылыы аз ан аздыпен жреді, теріге сер еткенде – дерматитер мен экземаларды дамуы ммкін.

Бензинмен улануларды алдын алу шін, тиімді жергілікті жне ауаны жалпы алмастыратын желдету жйесімен жабдыталуы тиіс, тйы кеістіктерде жмыс істеу жне резервуарларды тазалау тек противогаздар киіп жргізілуі тиіс. Бензинді ауызбен соруа кесімді трде тыйым салынады, йткені оны жтып ойса, жедел гастроэнтерит дамуы ммкін, ал тыныс жолдарына сорылуы арылы ыса уаыт аралыында уланудан ауыр плевропневмония дамиды.

Кміртегі тотыы СО – иісті газ – аса ке таралан нерксіптік у болып табылады. Ол – кміртегі толы жанбайтын рдістер жретін, кміртегі тотыыны пайда болуына кеп соатын іс жзінде кез-келген ндірістер кездеседі. Мысалы, СО-ны траты кзіне шойынды, болатты, р трлі металлдарды балыту рдістері (домналы, мартендік, сталы, ю цехтары), кмір ндіру, химия индустриясы (кмірсутектер, аммиак, формалин, метил спиртіні т.б. ндірісі), отын энергетика ксіпорындары, темекі, нан ндірісі, алдытарды айта деу, тракторларда жмыс істеу, автокліктер жатады.

Азаа тыныс жолдары арылы тсіп, кміртегі тотыы гемоглобин байланысынан оттегін ыыстырып шыарады да карбоксигемоглобин (COHb) тзеді, бл тратылыымен ерекшеленеді жне оттегіні тасымалдайтын абілеті жо. деттегі жадайларда азада эндогенді карбоксигемоглобин аз млшері тзіледі, біра оны ересек адамдардаы дегейі HbO2 жалпы саныны 5%-нан аспайды. Кміртегі тотыы сырттан кп млшерде тскен кезінде карбоксигемоглобинні млшері крт жоарлайды, ауыр жадайларда – 70-80% жетеді. Соны нтижесінде гипоксемия дамиды, СО-ны ауадаы млшері мен COHb-ні андаы концентрациясы аншалыты жоары болса, гипоксемияда соншалыты айын болады. COHb тзілуі салдарынан тіндерге гемоглобин жеткізген оттегіні босап шыуы да иындайды. СО лкен концентрацияларында сер еткен кезде де, тіндік тыныс алуа атысатын рамында гемі бар ферменттерді белсендігі тмендеуі салдарынан тіндік тыныс алу да тмендейді.

Оттегі тапшылыына ми тіні е сезімтал болып табылады, соан байланысты улану крінісінде орталы жйке жйесіндегі болатын згерістер бірінші кезекте байалады. ан тамырларыны ткізгіштігі жоарлайды, бл ан йылулара, трофикалы бзылыстар дамуына, тіпті р трлі мшелерде – бас миында, кпеде, асазан-ішек жолында некроз дамуына дейін жеткізеді.

Кміртегі тотыымен улану жедел жне созылмалы болуы ммкін. Жедел улануды жеіл трлері кміртегі тотыыны ауадаы концентрациясы бірнеше жздеген мг/м3 дейінгі дегейінде ыса уаыт сер еткенде дамиды, ауыр уланулар бірнеше жздеген мг/м3–тен мыдаан мг/м3-ке дейінгі концентрацияларында дамиды (ШРЕК - 20 мг/м3). Иісті газды концентрациялары 1000 мг/м³ дейінгі ауамен тыныс алан кезде, улануды бірінші белгілері 5-10 минуттан кейін-а пайда болады. Иісті газдан жеіл дрежелі жедел улану кезінде бас ауыруы, самай тсында ысу сезімі, бас айналу, аятарыны лсізденуі, йышылды, жрек айну, су, кедені ауыруы жне ысылуы байалады. андаы COHb концентрациясы – 20% дейін жетеді. Орташа ауырлыты уланулар кезінде затытаы р трлі естен тану, тырысулар (сіір тартылуы) дамиды. COHb дегейі – 30-40% дейін. Ауыр улану тере комамен, тырысулармен, еріксіз зр жіберу жне лкен дретке отырып оюмен сипатталады, ліммен аяталуы ммкін. андаы CоHb концентрациясы 40-80% дейін жетуі ммкін.

Ауыр улану даму ммкіндігі иіс газыны сері есі саталан кйді зінде де мн-жайды тсінбеуі себепті немрайлы арауын немесе тіпті жаымды маужырау сезімін тудырады, соны салдарынан адам ауіпті жерде тастап шыа алмайды.

Жедел улануды бастан ткергеннен кейін за уаыт бойына адамда есте сатау абілетіні айын тмендеуі, эмоционалды трасызды, кру жне есту ткірлігіні тмендеуі, вестибулярлы бзылыстар, жекелеген жадайларда орталытан болан салданулар, имыл, сезу, трофикалы бзылыстары, артериалды гипотония, ишемиялы былыстар жне т.б. байалады.

Созылмалы уланулар кміртегі тотыыны ауадаы концентрациясы бірнеше ондаан мг/м3 аспайтын концентрацияларда орын алады. Ол кп трлі жне кміртегі тотыынан улануды зіне тн емес белгілермен білінеді. Астеновегетативті бзылулар, невриттер дамуы, сйлеуіні бзылуы, жартылай салданулар, жрек тсында немі ауыруы, жректі ауы, ентігу, стенокардия белгілері, артериалды ан ысымны тмендеуі, аритмия, диспепсиялы згерістер анемия жне т.б. дамуы ммкін.

Алдын алу шаралары жабдытарды герметизациялау арылы СО шыатын кздерін шектеуден, тиімді жергілікті жне жалпы ауа алмастыратын желдету трлерін орнатудан, сонымен атар аэрация жргізуден трады. Жмыс істейтін блмелер ауасындаы кміртегі тотыыны концентрациясы ауіпті жоарылауы кезінде іске осылатын автоматты дабылаыш рылылармен жабдыталуы тиіс. Концентрациясы 200 мг/м3 дейін болатын иісті млшері жоары жадайда ттенше жмыстар жргізу ажет болан кезде ауіпті зонада болу уаытын шектейді, ал концентрациясы аса жоары болан кезде жмысты тек противогаздарда орындайды. Иіс газы сер ететін ммкін игілігі бар жмыстарды орындауа жйке жйесіні, ан аурулары, тыныс алу мшелеріні аурулары бар адамдара рсат етілмейді.

Тітіркендіргіш серлі газдар.

Азот тотыы (нитрогаздар) р трлі азот тотытарыны (азот тотыы - NO, азотты ос тотыы – NO2, азот ангидриді – N2O3) оспасы болып табылады. Бл газдарды кздеріне азот ышылы, рамында азоты бар тыайтыштар, ккірт, ымызды ышылдарыны, анилин бояуларыны, жарылыш заттарды ндірісі, нерксіпті металлургия жне мнай деу салалары, электрлік днекерлеу жмыстары жне т.б. жатады. Азаа азот тоытары ингаляциялы жолмен тседі. Клиникалы крінісі оспада андай газды басым болуымен аныталады. Барлы нитрогаздар тменгі тыныс жолдарыны шырышты абыын жне кпе тінін тітіркендіретін сері бар, бл кезде жоары тыныс жолдары аз заымдалады жне азот тоытарымен дем алу ешандай айын сезінулер тудырмайды. Улануды бірінші белгілері нитрогаздарды жоары концентрацияларымен дем аланан кейін бірнеше саат ткеннен со дамиды («алдамшы саулы» кезеі). атты жтел, тншыу, ентігу пайда болады, ауыр жадайларда – бронхопневмония жне жиі лімге алып келетін уланудан болатын кпені сулы ісінуі дамиды. Азотты ос тотыы е ауіптісі болып табылады, себебі ол азотты жне таза азот ышылына айланып тыныс жолдарыны шырышты абыын кйдіретін сер береді жне дамитын кпені сулы ісінуіні себебі болып табылады. Азот тотыыны метгемоглобин тзуші сері бар, бл аноксемия дамуына, артериалды ысымны тмендеуіне, орталы жйке жйесіні функционалды жадайыны бзылуына кеп соады. Нитрогаздарды жедел сері жректе ишемиялы былыстар, миокардта дегенеративті згерістерді тудырады.

Аз концентрацияларында за уаыт сер етуі созылмалы уланулар дамуына кеп соады, оны негізгі кріністеріне жоары тыныс жолдарыны абыну аурулары, бронхиттер, уланудан дамыан пневмосклероз, тістерді бзылуы жатады. Сирек жадайларда жректе (миокардиттер), бауырда (улы гепатит), асазан-ішек жолында (гастриттер, колиттер) кейбір згерістер байалады.