Рентген сулесіні рсат етілген экспозициялы дозасыны уаты
| Сулелік диагностика кабинетіні трі (типі) | Иондаыш сулелену сер ететін уаыты | Рсат етілген доза уаты мкр/сек | ||
| А санаты | Б санаты | имаратты сырты беті | ||
| Диагностикалы | 15 са/апта (700 са/жыл) | 0,2 | 0,06 | |
| Флюрографиялы | 1,5 са/апта (70 са/жыл) | 0,06 | ||
| Терапиялы | 25 са/апта (1175 са/жыл) | 1,2 | 0,12 | 0,06 |
| Дентальды | 1 са/апта (47 са жыл) | 0,06 | ||
| Палаталы | 1 са/апта (47 са/жыл) | 0,06 |
Рентген сулесінен орануды есептеу кезінде рсат етілген дегейлерге атысты 2 те ор коэффициентін енгізу ажет, яни есептеу жолымен алан доза уаты рсат етілген дегейлерден 2 есе аз болуы тиіс.
Жоарыда айтыландай, рентгенологиялы зерттеулер жргізу кезінде орасынны жне баса да радиациялы емес факторларды серінен орану шаралары олданылуы керек, сонымен атар ажетті клемде эпидемияа арсы шаралар жргізу де амтамасыз етілуі керек. Мысалы, рентген пленкалары, рентгенограммалар апаы (есігі) ныыз жабылатын, металдан жасалан жшіктерде немесе шкафтарда саталуы ажет. Сулелік диагностика кабинетінде 2 кг аспайтын ана рентген пленкалары мен рентгенограммаларды сатауа рсат етіледі. Сулелік диагностика кабинетіні жне жабдытарды орасынмен ластану дегейі 0,09·10-4 мг/см2 аспауы керек. ызметкерді ластануына жол берілмейді.
Сулелік диагностика кабинеті ызметкеріні азасына орасынны тсуіні алдын алу шін келесі шараларды жргізу керек:
· орасыннан, орасын араластыран резекеден жасалан жеке басты орайтын заттарды лдір (пленка) материалдардан немесе клеенкадан жасалан апты ішіне салу керек;
· техникалы шартында крсетілген пайдалану мерзімі ткен жеке басты орайтын заттарды пайдаланбау (олданбау);
· орасыннан жасалан стационарлы орайтын рылылар мен бейімделген заттарды беттерін екі айтара майлы немесе эмаль сырмен сырлау керек;
· орасын араластыран резекеден жасалан олапты ішінен мата-матадан жасалан жа олап кию керек;
· орасын араластыран резекеден жасалан жеке басты орайтын заттарды олданып істеген жмысты бітірген со, сабынды немесе «Защита» деген препаратты олданып, олды жылы сумен мият жуу керек;
· сулелік диагностика кабинетіні процедура блмесінде тама ішуге, темекі тартуа, косметика пайдалануа тыйым салу керек.
Сулелік диагностика кабинетінде жмысты бітіргеннен со ылалдап тазалау, еденін жуу жне зерттеу кезінде пациент пен дрігер стаан рентген аппаратыны элементтері мен жабдытарын мият дезинфекциялау керек. Айына кем дегенде 1 рет сірке ышылыны 1-2% ерітіндісін олданып, ылалдап тазалау жргізілуі тиіс. Сулелік диагностика кабинетіні процедура блмесінде рентгенологиялы зерттеу жргізер алдында немесе зерттеуді жргізу кезінде ылалдап тазалауа тыйым салынады.
Сулелік диагностика кабинеттері блмесіні ауасында азот тотытарыны концентрациясы 0,085 мг/м3, озонны – 0,005 мг/м3, орасынны – 0,0007 мг/м3 аспауы керек.
Иондаушы сулеленулер медицинада біратар ауруларды емдеуде де олданылады. Азаны тере немесе беткі бліктерін ашытан басарып (дистанциялы) сулемен емдеу шін рентген - сулесімен емдейтін, гамма-сулесімен емдейтін ондырылар жне зарядталан блшектерді деткіштер олданылады. Мысалы, тері заымдануларын емдеу, рентген - сулесімен емдейтін ондырыны кмегімен жргізіледі, ал статикалых немесе озалмалы (ротациялы, не ротациялы-конвергенттік) сулеленуге тсіру шін гамма- сулесімен емдейтін ондыры олданылады.
ызметкер шін мндай ондырылармен жмыс істеу кезінде сырты сулеленуге шырау аупі болады. Сулелену кздеріні белсенділігі одырыларда улкен млшерге дейін жететіндіктен, жмыс орындарын стационарлы орау сапасына, жмыс аусымы бойына ондырыларды жмыс істеу уаытыны затыына; авария жадайларын алдын алу жніндегі жйені сенімділігіне айрыша кіл аударылу керек.
ондырыларды рылымды ерекшелектіріне, оларды кабинеттерде орналастырылуына жне пайдаланылуына жоары талаптар ойылады. Мысалы, гамма – одырысы кмегімен тере жне жаын фокусты емдеу жргізу кезінде блмелерді келесі кешені олданылады: пульт орнатылан – пациенттерді баылайтын, зын фокусты емдеуге арналан процедура залы, ыса фокусты емдеуге арналан процедура залы, желдету камерасы, кту блмесі, гамма-аппаратына арналан, басару пультіне арналан блмелер.
Процедура блмелеріні лшемдері ондырыны тріне байланысты. Статикалы сулеленуге тсіру кезінде процедура блмесіні ауданы 20-дан 36 м2 дейін, ал озалмалы сулеленуге тсіру кезінде ол 36-45 м2 дейін лкейеді. Сулеленуден орау тікелей де жне шашырап тскен де сулеленуді рсат етілген млшерге дейін лсізденуін амтамасыз етуі тиіс. Процедуралы блме мен басару блмесіні арасында орануды бірнеше дістерін бірге жиі олданады, мысалы, лабиринт тріндегі длізді жне орайтын есікті. Есік міндетті трде ашылмайтын етіп, жабылуы тиіс, яни, ауруды сулеге тсіру кезінде есік автоматты трде жабылады жне оны сыртынан з бетінше ашуа ммкіншілік болмайды.
Рентген сулесімен емдеу процедураларын жргізу кезінде санитарлы талаптара сйкес аппаратты басару шін де жеке блме блінуі тиіс. Блмелер кешеніне, оралан арайтын терезесі жне басару блмесі мен процедура блмесіні арасында орайтын есігі бар, процедура блмесі кіреді. Оны ауданы, рентген сулесімен емдейтін ондырыны тріне байланысты 24-тен 40 м2 дейін болады. Сырты сулеленуді доза уаты кез келген нктесінде аптасына 0,4 мЗв аспауы керек, бл ызметкерді оралуын амтамасыз етеді.
Кршілес блмелерді сулеленуден орау шін абыралары, едені, тбесі орасынмен кшейтілуі тиіс. имаратты сырты беттерінде жне ойытарында доза уаты 3 мкЗв/са. аспауы керек.
Медицинада олданылатын деткіштерден шыатын сулеленуден орану жоарыда айтылан аида бойынша жргізіледі, біра бл кезде процедура блмесіні ауданы 45 м2 дейін жне инженерлік басару пульті блмесіні ауданы 20 м2 дейін лаяды. Себебі, деткіштерден шыатын сулеленуді енгіштік абілеті лкен, орану лабиринт тріндегі жоспарлау жйесімен кшейтіледі, ал ауруларды баылау теледидар ондырылары кмегімен жргізеді.
Гамма-сулесімен емдеу бліміндегі ызметкерді сулеленуге шалдыу дегейі гигиеналы нормадан аспайды, жылына ол 15мЗв райды, ал сулеленуге тсіретін аса уатты ондырылар мен сызыты деткіштер толы жктеме бойынша жмыс істеу кезінде – жылына 3,6 мЗв аспайды.
Иондаушы сулелену кздерімен жмыс істеу жадайына санитарлы-дозиметрлік баылау жргізу кезінде, сырты сулеленуге шыраудан алатын дозаны анытау жне орануды баылау шін, аспаптарды кмегімен лшеулерден баса, теориялы есептеу де жргізілуі ммкін.Алдын алу жніндегі санитарлы баылауды жргізу кезінде есептеу дістеріні ерекше маызы бар.
Гигиена практикасында - жне рентген сулеленулері мен нейтрондардан алатын дозаларын есептеп табу жне орануды баылау дістері, брінен де жиі олданылады.
Есептеу дістеріні негізіне иондаушы сулеленуді кеістікте таралуыны кейбір задылытары, оларды трлі заттармен зара рекеттесуі жне басалар ойылан, ол туралы брын айтылан.
ндіріс технологиясына байланысты, белсенді заттарды ашы трінде, яни оларды ашы кздерін пайдаланатын кптеген зертханалар, мекемелер жне ксіпорындар адам мен оршаан ортаа потенциалды ауіп тудыруы ммкін. Мндай нысандарды шартты трде екі топа бледі.
Бірінші топа белсенді заттарды ашы трінде олдану, ндірісті з технологиясымен арастырылан нысандар жатады.
Мысалы, ашы сулелену кздері медицина мекемелерінде біратар ауруларды емдеу жне диагнозын анытау шін кеінен олданылады; ауылшаруашылы саласындаы зертханаларда - топыраа берілген тыайтыштарды сімдіктерге сіу рдістерін зерттеу шін, сімдіктерді оректенуіндегі микроэлементтерді ролін анытау жне баса да ылыми-зерттеу мселелерін шешуде; нерксіп саласындаы зертханаларда - машина жасауда р трлі ондырыларды тетіктеріні ескіруін зерттеуде, шлак пайда болуы рдісін жне мартен пештерінде металл ломдарын балыту динамикасын баалау жне т.б. олданылады.
Екінші тобына, белсенді заттар ашы трінде технологиялы рдісті болмай алмайтын німі ретінде, ал жеке жадайларда керексіз жанама німі ретінде пайда болатын нысандар жатады. Блар - белсенді кен ндіретін кеніштер жне оларды дейтін зауыттар, атом электр станциялары, экспериментальды реакторлар, зарядталан блшектерді уатты деткіштері, т.б.
РН-99-а сйкес барлы радионуклидтер минимальды мнді жиынты белсенділігіне байланысты 4 радиациялы ауіптілік тобына (А,Б,В,Г) блінеді:
А-1·103 Бк;
Б-1·104 Бк
В-1·106 Бк;
Г-1·108 жне 1х109 Бк, сондай а Кr- 83m, Kr-85m жне Хе-135m
Радиациялы трыдан, ауіптілігі е жоары А тобына радий-226, калифорний-252, плутоний-240, Б-тобына -. йод-131, кобальт-60 жатады. Медицина практикасында олданылатын радионуклитдерді е кп саны радиациялы ауіптілігі бойынша В тобына жатады.
Радияциялы гигиенада иондаушы сулеленуді ашы кздерін пайдалану кезінде, «жмыс класы» деген тсінік енгізілген. Орындалатын жмысты класы нерлым жоары болса, ызметкерді ішкі сулеленуден орауа ойылатын талаптар сорлым жоары болады. Ашы белсенді кздермен жмыс істеу класы жмыс орнындаы белсенді заттарды млшеріне, яни, радиациялы ауіптілігі бойынша есептеу жолымен А тобына келтірілген радионуклидті жиынты белсенділігіне байланысты аныталады. Осы параметрлерді ескеріп, 3 класа бледі (12.8-кесте).
Радионуклидтерді біреуіні (монофакторлы) азаа стандартты тсуі жадайларында, радионуклидтерді тыныс алу мшелері арылы жылды тсуі жне тыныс алатын ауада оларды орташа жылды клемдік белсенділігі, 12.9 жне 12.10- кестелерде келтірілген, ЖТШ жне РЕКБ санды мнінен аспауы керек.
Кесте
Иондаушы сулеленуді ашы кздерімен істелетін жмыс кластары (СанЕмН-2003)
| Жмыс кластары | А тобына келтірілген, жмыс орнындаы жиынты белсенділігі, Бк |
| I класс | 108 жоары |
| II класс | 105 –нен 108- ге дейін |
| III класс | 103 –нен 105 ге дейін |
Кесте. Жеке радионуклидтерді доза коэффициенттеріні, ауамен жылды тсу шегіні жне ауадаы рсат етілген орташа жылды клемдік белсенділігіні (РН-99) «ызметкер»санатына арналан мндері
| Радио- нуклид | Жартылай ыдырау кезеі, Т1/2 | Ингаляция кезіндегі осылыс-тарды трі [1] | Доза коэффициенті
 Зв/Бк
| Жылды тсу шегі, ЖТШ ызметкер, Бк/жыл | Рсат етілген орташа жылды клемдік белсенділігі, РЕКБ ызметкер, Бк/м3 |
| 14С | 5,73+03 жыл | Г1 | 5,8-10 | 3,4+07 | 1,4+04 |
| 24Na | 15,0 жыл | Т | 2,9-10 | 6,9+07 | 2,8+04 |
| 60Со | 5,27 жыл | А | 9,6-0,9 | 2,1+06 | 8,3+02 |
| 90Sr | 29,1 жыл | Т | 2,4-08 | 8,3+05 | 3,3+02 |
| 131I | 8,04 тул | Т | 7,6-09 | 2,6+06 | 1,1+03 |
| 137Cs | 30,0 жыл | Т | 4,8-09 | 4,2+06 | 1,7+03 |
Бл кестелерде доза шектері, ызметкер шін жылына 20 мЗв, ал халы шін - 1 мЗв те деп алынан. 12.9.- жне 12.10 -кестедегі 1,6-12 тріндегі жазба 1,6 10-12 білдіреді, ал 1,6+12 тріндегі жазба - 1,6 10+12 білдіреді. Сулеленуге шыраудын барлы жолдары шін стандартты жадайда рсат етілген дегейлеріні мні тмендегі параметрлер бойынша сипатталады:
· кнтізбелік жыл бойына азаа радионуклид тсетін, тыныс алуда жтылатын ауаны клемімен (V);
· кнтізбелік жыл бойына сулеленуге шалдыу уаытымен (t);
· кнтізбелік жыл бойына азаа радионуклид тсетін ауыз суды массасымен (М);
· иондаушы сулелену аындарынан сырты сулеленуге шалдыуды геометриясымен.
Тыныс алу мшелері арылы радионуклидтерді белсенді аэрозольдер трінде азаа енуін нормалау масатында, оларды химиялы осылыстары
Кесте
Тыныс алатын ауадаы рсат етілген клемдік белсенділігіні ауа жне тааммен жылды тсу шегіні дозалы коэффициенттеріні маызы жне «трындар» категориясы шін сумен тсетін жекелеген радионуклидтерді тсуі кезіндегі араласу дегейі (РН-99)
| Радио-нуклид | Жартылай ыдырау кезеі, Т1/2 | Ауамен тсу | Сумен жне тааммен тсу | ||||||
| Кйзеліс тобы, КТ [5] | Дозалы коэффи-циент, Зв/Бк | Жылды ену шегі ЖЕШ, Бк/жыл | Рсат етілген орта жылды клемдік белсенділік, РКБ, Бк/м3 | Кйзеліс тобы, КТ [5] | Дозалы коэффициент ДК, Зв/Бк | Жылды ену шегі ЖЕШ, Бк/жыл | Араласу дегейі АДсу, Бк/кг | ||
| 14С | 5,73+3 жыл | #5 | 2,5-9 | 4,0+5 | 5,5+1 | #2 | 1,6-9 | 6,3+5 | 2,4+2 |
| 24Na | 2,60 жыл | #2 | 7,3-9 | 1,4+5 | 7,2+1 | #2 | 1,5-8 | 6,7+4 | 4,3+1 |
| 60Со | 5,27 жыл | #5 | 1,2-8 | 8,3+4 | 1,1+1 | #2 | 2,7-8 | 3,7+4 | 4,1+1 |
| 90Sr | 29,1 жыл | #5 | 5,0-8 | 2,0+4 | 2,7 | #5 | 8,0-8 | 1,3+4 | 5,0 |
| 131I | 8,04 тул | #2 | 7,2-8 | 1,4+4 | 7,3 | #2 | 1,8-7 | 5,6+3 | 6,3 |
| 137Cs | 30,0 жыл | #6 | 4,6-9 | 2,2+5 | 2,7+1 | #6 | 1,3-8 | 7,7+4 | 1,1+1 |
Ескерту: [5] КТ белгісі: #1 – 1 жаса дейінгі жаа туылан сбилер; #2 –1-2 жастаы сбилер; #3 – 2-7 жастаы балалар; #4 –7-12 жастаы балалар; #5 –12-17жастаы балалар; #6 – ересектер (17 жастан жоары).
радионуклидті кпеден ана ту жылдамдыына байланысты ш трге блінеді:
«Б» трі (баяу еритін осылыстар): бл туріне жататын заттар кпеде еріген кезінде, радионуклидті негізгі белсенділігі ана 0,0001 тул.1 жылдамдыпен тседі;
«А» трі (аралы жылдамдыта еритін осылыстар): бл тріне жататын заттар кпеде еріген кезінде, радионуклидті негізгі белсенділігі ана 0,005 тул.1 жылдамдыпен тседі;
«Т» (тез еритін осылыстар): бл тріне жататын заттар кпеде еріген кезінде, радионуклидті негізгі белсенділігі ана 100 тул.1 жылдамдыпен тседі;
Радиоактивті газ трінде тыныс мшелері арылы радионуклидтерді азаа тсуін нормалау масатында кейбір элементтерді осылыстарыны газдары мен буларыны «Г» (Бу-Газ) трлері бліп крсетілген.
Радионуклидтерді тыныс жолдары арылы тсуін баалау кезінде стандартты параметрлерді келесі мндерін пайдаланады: Vызм. = 2,4 х 103 м3/жыл; tызм. = 1700 са/жыл. «Халы» санатына арналан крсеткіштері «ызметкер» санатына арналан крсеткіштеріне сас, біра «халы» санаты шін, сондай-а келесілер крсетіледі (12.10-кесте ):
а) радионуклидтерді тыныс алатын ауамен тсуі жадайында – сындарлы (критическая) жас тобы, сонымен атар осы жас тобына жне осылыстарды трлері шін ЖТШхалы жне дозалы коэффициенттіні мндері;
б) тама жне су арылы радионуклидтерді тсу шарты шін – сындарлы жас топтары (1 жаса дейінгі балаларда радионуклидтерді тамапен тсуі арастырылмайды, себебі басым жадайда емшек стімен оректенеді), осы топтар шін дозалы коэффицент жылды тсу шегі (ЖТШтр.) маызды, бнда ЖТШтр. аз млшерде, сонымен атар ауыз суда АДтр. орташа жылды меншікті белсенділігі бойынша орналасу дегейіні маызы. Таамды азытарда АД келтірілмейді жне халыты ішкі жне сырты сулеленуге шалдыуыны жергілікті ерекшеліктерін ескере отырып арнайы дістемелік нсаулар бойынша аныталуы ажет.
Халы шін стандартты параметрлерді келесі мндері белгіленген:
tхал.. = 8800 саат/жыл; Мхал.. = 730 кг/жыл лкен адамдар шін.
«Халы» санаты шін тыныс алатын ауаны жылды клемі жасына байланысты белгіленген (12.11- кесте).
Кесте