Таырып. Девиантты мінез - лы туралы тсінік жне оны туындау себептері

Девиантты тртіп психологиясы пнінен дрістер жинаы

І модуль. Девиантты мінез-лы туралы ымды талдауды жай кйі

таырып. Девиантты мінез - лы туралы тсінік жне оны туындау себептері

Жоспар:

1. Девиантты мінез-лы туралы тсінік

2. Девиация типтері жне басты тжырымы.

3. Жеткіншек балалар арасындаы девиант жне олара леуметтік – педагогикалы кмек.

Дріс тезистері:

азіргі уаытта лемдегі барлы проблемалар тптеп келгенде экономикалы ал – жадайа келіп тіреледі. Бл ретте экономикалы жатан глденіп, дамыан, дамып келе жатан жне даму жолына тскен, не болмаса артта алан мемлекеттерді ай-айсысында болмасын ерекше мн беруді талап ететін жеке адамдар мен топтар кездеседі. Айталы, ертедегі Спарта оамында ауру туан балаларды «зіне де, басалара да зиянынан баса пайдасы жо» - деп дереу кзін жойып жіберген.

Батыс Еуропа мемлекеттерінде жне АШ – та ерекше кмекке мтаж адамдарды бір йыма біріктіріп, «проблемалы адамдара» немесе «ммкіндіктері шектеулі адамдар» деген мртебемен барлыына бірдей мір сру шарттарын тзіп, кемістіктері мен ауытуларына арай р трлі іс шаралар арастырылады.

ЮНЕСКО – есептеуіне сйенсек, леуметтік кмекке мтаж адамдарды саны жылдан-жыла кбеймесе азаймайды екен. Осылайша оамда деттегі «алыпты» дамыан адамдар мен атар, одан ауытыан адамдарды болуы задылы ретінде арастырылады. р трлі теріс рекеттерге душар болан, мысалы, ылмыса баран, рлы, арашылы зомбылы, маскнемдік, нашаорлыа салынан. Алашыларды арасында оама пайдасынан зияны кп тиетіндері ерекше леуметтік адаалу мен трбиені талап етеді. Сондытан бл жерде сол алыптан тыс теріс ауытудаы адамдармен жмыс істеу арастырылады.

Осыларды ішінде аса ауіпті ылмыскерлер, з басына не басалара ауіпті іске баратындар, оамды тртіпті бзушылар, засыз рекеттерге баратын алаятар мен рылар, баса да за бзушылар «алыптан» ауытушылар атарына осылады. леуметтану ылымында бнда рекеттерді «девиация» (ауыту - отклонение). Ол кезегінде істелген іс – рекетті сипатына жне оама тигізген зиянына байланысты, бірнеше топа жіктеледі: Девиантты, деликвентті жне криминалды жріс – трыс.

Девиантты жріс – трыс - бан алыптан ауытуды бір трі ретінде леуметтік жріс – трыс ережелерін бзан балалар мен ересек адамдар, жастар мен жасспірімдер жне жеткіншектер тарапынан істелген тртіпсіздіктерді жатызады.

Делинквинтті жріс – трысты девиантты ылытардан айырмашылыы – тртіп бзушылы детке айналып, немі айталанып, траты мінез – лы стереотипіне айналуы жне соан арамастан ылмыса тартуа не жазалауа істеген кнсін длелдеуге факты жетпеуі, не болмаса жасыны жетпеген жеткіншек балалар кіреді. Деликвинтті жріс – трыс трлерін тмендегідей топтастыруа болады:

- Белгілі бір тланы кемсіту масатында істелген аскнемдік пен зорлы, орлау, рып – соу, кемсіту, ртеу, сындырып, блдіру.

- Жеке басыны мддесі са – тйек ылмыстар жасау, мысалы, рлы істеу, біреуді машинасын не басадай дниесін тартып алу , т.б.

- Наша секілді зиянды заттарды тарату жне сату.

Криминалды жріс – трыса ы бзандар жатызылады. ылмыстары девиантты немесе деликвинтті сипатта жіктелетін балаларды жас ерекшелігіне арай за бойынша жазалау арастырылан.

оамды тртіпті алыбынан шыу, ауытуына арай тмендегідей сипаттамалар беруге болады:

- ылмыс трлері мен сипатына арай;

- Дегейі жне клеміне немесе масштабына арай – жеке, йымдасан топты, кпшілік болып блінеді;

- рылымына арай – леуметтік топ, балалар, жеткіншектер, ыздар, ылмысты топтар;

- оршаан ортаа байланысты – отбасындаы келісе алмаушылытан, зорлы пен жбірлеу, рып – соу немесе з басына байланысты.

Девиация типтері жне басты тжырымы. Дене кемшілігі барлар атарына: туа біткен дене кемшілігі бар техногендік немесе трмысты жадайлардан мгедектер атарына осыландар, тым уалайтын не жпалы ауруа шыраандар, табиа апаттар мен былыстарды салдарынан денесі не психикасы заымданандар кіреді.

Бкіл лемдік денсаулы сатау йымы 1980 жылы абылданан тжырымдаманы британды варианты бойынша дене кемістігіне байланысты топтастыруды ш трі бар:

1. Туа біткен жне созылмалы ауруа шыраан адамдар - физиологиялы, анатомиялы жне психикалы ызметі бзылып ебекке жарамсыз болып аландар.

2. абілеті шектеулі адамдар – з алдына іс – рекетке бара алмайтындар мен кемтарлы нтижесінде іс имылы шектеулі, адамдар.

3. Мгедектер – з алдына кн кре алмайтын, баса бір адамдарды кмегіне кнделікті мтаждар.

Дене кемістігі немесе мгедек, психикасына зиян келгендер немесе психикалы ауытулары барлар педагогикалы жне леуметтік ауытулар деп мына кестедегідей арасытуа болады.

Дене кемістігі Психикалы ауытулар Педагогикалы ауытулар леуметтік ауытулар
Созылмалы не туа біткен аурулар, круі, естуі нашар, аяы кемтар не мгедектер, т.б. Ыры эмоциясы нашар, аыл есінен ауытыан жйке жйесіне заым келген, санасыны дамымауы, сезіміні бзылуы, т.б. Оуа ызыпау, білім алмай алуы, ксіпке ие болмауы не ызыпауы, трбиедегі кемшіліктер, т.б. Жетімдік, маскнемдік, нашаорлы араусыз алу, ылмыскер, йден ашу, тртіп, за, ы бзу, т.б.

 

Девиациялы мінез – лыты алыптасуы оамды ортаны серін зерттеген фр. Психологы Э.Дюркгейм (1858 - 1917) «Анома» теориясын жасаан . Анома - мемлекетті з азаматтарыны жріс - трысын басара алмай алуын білдіреді. Анома сзі грек тілінен аударанда засыз алыпсыз, басарусыз деген маынаны білдіреді. Бл теория бойынша оамны тратылыын амтамасыз ететін басты фактор – ондаы адамдарды береке бірлігіне байланысты.

Жеткіншек балалар арасындаы девиант жне олара леуметтік – педагогикалы кмек. леуметтік педагогикада жасспірімдер арасындаы девиацияны басты себептері осы жас кезеіндегі ерекшеліктерімен байланыстырады, йткені жеткіншектер оамдаы жасы жаман нрселерді барлыын лакмус аазындай з бойына жылдам сііріп алады. Педагогикалы жне жас ерекшеліктері психологиясында осы жас кезеін «тпелі», «трасыз», «крделі» дейді.

Баланы мінез-лыны алыптасуына тигізетін серін леуметтік педагогикалы мселе трысынан ысаша былай крсетуге болады:

1. Баланы анатомиялы жне физиологиялы дамуы талапа сай келмейтін жадайларда тсе, оны луметтенуі крделенеді.

2. Психологиялы факторлар: Жйке жйелерін озу жне тежеу рдістеріні лсіздігі, мінез – лыны жылдам бзылуы, психопатия, психиатриялы не дрігерлік кмекке мтажды.

3. леуметтік педагогикалы факторлар: отбасындаы, оамдаы, мектептегі трбиені кемшілігі мен ателіктері баланы жеке жне жас ерекшеліктеріні ескерілмеуі, білім алуа ызыпауы жне лгермеуіні нашарлыы.

4. леуметтік экономикалы факторлар. оамдаы адам ытарыны бзылуы мен ділетсіздік, адамдар арасындаы материалды экономикалы айырмашылы, жалпы кпшілік халыты кедейленуі, ебекаыны жеткіліксіздігі леуметтік ахуалды нашарлауы да девиантты мінез лыты туындауына алып келеді.

5. лыты деп факторлары. оамдаы адамддарды жріс трыс мдениетіні тмендеуі мен кпшілік ортада мір сру ережелеріні саталмауы лыты деп ндылытарыны жоалуы, ізгілік пен мейірім, физиологиялы, психологиялы дамуы, леуметтік ахуалыны згеруімен сипатталады.

Баылау сратары:

1. Девиация дегеніміз не? Оларды типтері.

2. Жеткіншек балалар арасындаы девиантты мінез-лыа сипаттама берііз

сынылатын дебиеттер:

1. Халитова І.Р. леуметтік педагогиканы зекті мселелері. Алматы, 2006

2. Акажанова А.Т. Девиантология. Алматы 2009

3. Абдулина О.А.Общепедагогическая подготовка учителя в системе высшего педагогического образования -М.1991

4. Керимов Л.К. иын балалар болады неге?/Алматы: аза елі 10 араша, 2004