Дріс 7. Психологиялы-педагогикалы тзету іс-шараларыны йымдастыру негіздері

Жоспар:

1.Мектептегі психологиялы – педагогикалы кеес беру беру жмысы арылы мінез-лыты тзету

2. Ауытушы мінез-лыты трлеріне атысты леуметтік-психологиялы араласуды жалпы стратегиялары.

Дріс тезистері:

Жалпы білім беру мектебіні малімі оу-трбиелеу рдісінде жне тзету педагогикалы іс-шарасында е басты тла болып табылады. Ол айрыша педагогикалы ыыласты ажет ететін оушылармен тзету педагогикалы дерісін йымдастырады, наты мазмнын анытайды жне жзеге асырады. Ол оушылар мен ата-аналар арасында байланыс орнатады, арым-атынасты тзетеді, балалар мен жасспірімдерді дамуы мен мінез-лындаы кемшіліктерді алдын алуа жне жеуге баытталан наты дістер мен амалдарды іріктейді жне олданады.

Алайда, ылыми зерттеулер мен мектептердегі педагогикалы тжірибе крсеткендей, кез келген малім тзетуші педагогикалы ыпалдарды толы діс-тсілдерін олдана алмайды. 40-тан 70%-а дейін малімдер дамуы мен мінез-лында ауытушылы бар балаларды ртрлі санаттарымен трбиелеу жне тзету жмыстарын йымдастыруда иыншылытара кездеседі.

Малімні ксіби – педагогикалы рекеті кпаспектілігімен жне кпфункционалдылыымен ерекшеленеді. Малім балаларды ртрлі санаттарымен жмыс істеу барысында дефектолог, педагог-реабилитолог, леуметтік-педагог ызметтерін атарады.

Малімні тзету педагогикалы рекеті біріай педагогикалы рдісті рамды блігі боп табылады, ал малім – оны белсенді атысушысы. Сондытан, оу трбие рдісі барысында баланы дамуы мен мінез-лындаы ауытушылытын алдын алу жне жеу міндеттерін жзеге асыру шін малім педагогикалы дерісті атысушысы ана болып оймай, оны жзеге асыруа педагогикалы, физикалы жне интелектуалды, адамгершілік, е бастысы-ксіби трыдан дайын болу ажет.

Бір сзбен айтанда, жалпы білім беретін мектептерді р малімі арапайым оушылармен ксіби – педагогикалы рекетке дайын болуымен атар, дамуы мен мінез-лында ауытушылыа бар балалармен де тзету педагогикалы жмыс жргізуге дайын болуы керек.

Педагогикалы рекетке дайынды интегралды лгі ретінде де, малімні жеке тласыны ерекше жай кйі ретінде де крініс табады, бл оны бірнеше компонеттеріні зара сері кезінде крінеді: мотивациялы – ндылытылы, танымды, операциялы-тжірибелік, эмоционалды – еріктік жне рефлекстік.Мінез-лыты тзету ауытушы мінез-лыты тлаа психологиялы ыпал етуді е адекватты жне тиімді формаларыны бірі болып малданан. Ол тікелей мінез-лыты згертуге баытталан жне айын тжірибелік сипатта болады. Бихевиоризмні пайда боланнан бері жне бгінгі таа дейін тланы мінез-лы кбінесе сырты рекеттермен байланыстырылады. азіргі тада ол классикалы мінез-лы теориясы, необихевиоризм, танымды діс, леуметтік ілім теориясы, нейропсихология, копинг-теория секілді бірнеше баытты синтезі болып табылады.

Психологиялы білімдерді егізу зады трде «мінез-лы» ымыны тередеуіне келді. Мінез-лы бірнеше дегейлерге блінеді: мінез-лыа трткі болатын мотивация; мінез-лыпен бірге жретін эмоционалды дерістер; мінез-лыты зін зі тзетуі; апаратты танымды трыдан деу; сырттай баыланатын кріністер мен мінез-лытар.Ауытушы мінез-лыты негізгі мынадай жйелері белгілі:

Девиантты мотивация – бл ндылытар, ажеттіліктер, наным-сенімдер, жеке тлалы ой пікірлер-белгілі бір адам шін маыды болып табылатындар мен оны нормативке айшы белсенділікке итермелейтіндерді барлыы.

Эмоционалды мселелер жне зін-зі реттеуді олармен тыыз байланысты иындытары. Жаымсыз-девиантты леуметтік тжірибе – бл дезадаптивтік мінез-лыты стереотиптер, конгнитивтік брмалау мен жетіспеушілік, леуметтік жадайлармен бекітілетін, тланы девианттылыын райтын, индивид тжірибесінде жаымды дадыларды жотыы. Девиантті мінез-лы кезіндегі психологиялы араласуды басты міндеттерін тмендегідей тжырымдауа болады:

а) леуметтік бейімделуге немесе сауыуа мотивация алыптастыру;

) тлалы згерістерге ынталандыру;

б) ауытушы мінез-лыты наты формаларын тзету;

в) тлалы згерістер немесе сауыу шін леуметтік-психологиялы олайлы жадайлар жасау.

Ауытушы мінез-лыты трлеріне атысты леуметтік-психологиялы араласуды жалпы стратегиялары.

Делинквентті мінез-лы. ыа айшы жне оама арсы мінез-лы жадайында леуметтік-психологиялы ыпалды негізгі стратегиясы оамды жазалау жадайын йымдастыру болып табылады. Делинквентті мінез-лы кезінде психологиялы-леуметтік жмысты басты формалары кеес беру, психотерапия, сотты-психологиялы сараптама, саногенді орта алыптастыру болып табылады.

Бас бостандыынан айыру орындары жадайларында психотерапия – пенитенциарлы психотерапия – интервенцияны нашар жетілдірілген формасы боланымен, маызды болып табылады.

леуметтік ыпалды делинквентті мінез-лы шін е барабар тсілдер оамды жазалау жне ртрлі трленудірудегі мінез-лыты терапия болып табылады.

Аддективті мінез-лы. Аутодеструктивті мінез-лыа араласу ерекшелігі аддикция трі мен туелділік дрежесіне байланысты болады.

р трлі елдерді тжірибелерін баалай отырып, туелді мінез-лыты тлаа сер етуді аламды леуметтік стратегияларын 3 топа блуге болады: біріншіден, жазалау саясаты; екіншіден, ауіпті азайту саясаты – прагматикалы діс; шіншіден, айтадан леуметтендіру саясаты.

леуметтік-психологиялы тренинг (ПТ). Тренингтік топты психологиялы ерекшеліктері.

Ке маынада ПТ топты жмысты белсенді дістеріне негізделген психологиялы тжірибені білдіреді. Бл білім беруді, арым-атынас, рекет, тлалы даму мен тзету саласындаы дадылар мен іскерліктерді йретуді арнайы формаларын олдану.

Жмысты масаттарын р алуан, біра баыттары мен мазмны бойынша ртрлі тренингтік топтарды біріктіретін, жалпы масаттарды блуге болады:

а) топа атысушыларды психологиялы мселелерін зерттеу жне оларды шешуге кмек крсету;

) субьектілік кіл кйді жасарту жне психикалы саулыты беріктендіру;

б) психологиялы задылытарды, адамдармен йлесімді арым-атынас шін тлааралы зара серді тетіктері мен тиімді тсілдерін зерттеу;

в) ішкі жне сырты мінез-лыты згерістерге негізделген эмоционалды ауытуларды алдын алу немесе тзету шін атысушыларды зін зі жете тсінуі мен зін зі баалауын дамыту;

г) тлалы даму дерісіне, шыармашылы ммкіндікті жзеге асыруа, тіршілік рекетіне, баыт пен табысты сенуге кмектесу.

Тренинг – бл тланы жетілдіруге арналан арнайы йымдастырылан оыту формасы, тренинг кезінде тмендегі міндеттер шешімін табады:

леуметтік-психологиялы білімдерді мегеру;

зін-зі тану жне т.б. абілетті дамыту;

зіні маыздылыы, ндылыы туралы тсінігін дамыту, жаымды Мен – концепциясын алыптастыру.

Балалармен ткізілген ПТ тобыны міндеті – зін-зі крсетуге, абылдау мен зін-зі тсінуге йрену не шін ажет екендігін тсінуге кмектесу.

Топты тренингті артышылытары:

Шектеуге арсы рекет етеді, тлааралы мселелерді шешуге кмектеседі, з-зіне тйыталып алуа жне з иындытарымен жалыз алуа жол бермейді, басаларды мселелерін анытайды.

Топ оамды кішкентай трде бейнелейді, ріптестерді ысымы секілді жасырын факторладрды анытайды, шынайы мірдегі зара арым-атынас жне зара байланыс жйесін лгілейді.

зіне састардан, шынайы, баа жетпес байланыс алуа ммкіндік, з бейнеді сені айы-мныды те жасы тсінетін баса адамдарды кзінен кру, йткені олар да сондай мселелерді басынан ткеріп жатыр;

Топтаы зара рекеттестік ркімні психологиялы мселелерін анытауа кмектесетін жадай туызады.

Психологты міндетті-ысыма баылаудан шыуына жне топтаы жемісті арым-атынасты бзуа ммкіндік бермеу, топ зін-зі ашу, зін-зі талдау жне зін-зі тсіну дерістерін жеілдетеді.