Григорьев Т.Г. Основы конструктивного общения. – М.,1997.

 

10-таырып. Жасспірімдерді девиантты мінез – лын психологиялы жне педагогикалы тзету.

Жоспар:

1. Кмелетке толмаандар арасында профилактикалы жмысты негізгі дегейлері.

2. Балалармен жне жасспірімдермен жргізілетін психопрофилактикалы жмысты принциптері

Дріс тезистері:

Жеке тланы ауытушы мінез-лын ртрлі леуметтік институттар реттейді. оамды сер ету – ыты санкциялар, медициналы араласу, педагогикалы ыпал, леуметтік олдау жне психологиялы кмек сипаттында болуы ммкін. Мінез-лыты бзулуларды крделі сипаты, оларды алдын алу мен жою леуметтік ыпалдарда жасы йымдастырылан жйесін талап етеді. Психологиялы кмек арастырылып отыран жйені дегейлеріні бірі ретінде байланыстырушы рлін атарады жне айын гуманистік баытымен ерекшеленеді. Бл факт пхихологиялы жмысты пиялы, еріктілік жне жеке мдделіілік, адамны з міріне жауапкершілігін зіне алуы, зара сенімділік, олдау, жеке тла мен индивидуалдылыты рметтеу секілді принциптерінде крініс табады.

Психологиялы кмек негізгі екі баытта жзеге асырылады: психологиялы превенция (ескерту, профилактика) жне психологиялы интервенция (иындыты жеу, тзету, реаблитация). Ереже бойынша, психо – диагностика жмысты дербес баыты емес жне психологиялы кмекті трі, маызды, біра міндетті емес, бл аралы практикалы міндеттерді шешеді.

Ауытушы мінез-лы профилактикасы кбінесе кмелетке толмаандарды мысалыа алу арылы арастырылады. лемдік денсаулы йымы профилактиканы ш трін сынады: бастапа, екінші жне шінші профилактика. Бастапы профилактика белгілі бір былыс тудыратын жаымсыз фактрларды жоюа, сонымен атар бл факторларды серіне жеке тланы тзімділігін арттыруа баытталады. Бастапы профилактиканы жасспірімдер арасында кеінен олдануа болады. Екінші профилактиканы міндеті- жйке – психологиялы ауытулары ерте анытау жне оалту, сонымен атар “ ауіпті топпен” жмыс. шінші профилактика мінез – лыты ауытуларын тудыратын жйкелік- психикалы бзылулар секілді арнайы міндеттерді шешеді. Сонымен бірге, шінші профилактика девиантты мінез-лыты тлаларды ылмысты айталануыны алдын алуа баытталуы ммкін.

Психопрофилактикалы жмыс барлы ш дегейдегі іс шаралар кешеніне кіре алады. Психопрофилактикалы жмысты бірнеше формалары бар:

· леуметтік ортаны (отбасы, леуметтік топ, наты тла) йымдастыруа: салауатты мір салтын алыптастыру бойынша жасалатын леуметтік жарнама БА, жастарды субмдениетімен жмыс.

· Млімет беру (дрістер, гімелесулер, арнайы дебиеттерді, видео жне телефильмдерді тарату);

· леуметтік трыдан маызды дадыларды белсенді леуметтік йрету;

Аталмыш лгі кбінесе топты тренингтер формасында жзеге асады. азіргі кезде тмендегідей формалар ке тараан.

1.Резистенттілік (леуметтік жаымсыз серге тратылы) тренингі. Тренинг барысында девиантты мінез – лыа нсаулар згереді,жарнамалы стратегиялады тани білу дадыларын алыптастыру, рдастар ысым крсеткен кезде “ жо ” деп айту абілетін дамыту, ата – аналар мен баса лкендерді (мысалы, ішімдік ішетіндерді) ытимал жаымсыз сері туралы апарат беріледі.

2.Ассертивтілік тренингі, немесе аффективті – ндылыа йрету тренингі. Ол девиантты мінез-лы эмоционалды ауытушылытармен тікелей байланысты деген тсінікке негізделеді.Аталмыш мселені алдын алу шін жасспірімдер эмоцияларды жее білуге йретіледі.

3. мірлік дадыларды алыптастыру тренингі.мірлік дадылар дегеніміз – тланы е маызды леуметтік іскерліктері. Е алдымен, бл арым – атынас жасау, досты байланыстарды сатау жне тлааралы арым – атынастардаы атыыстарды шешу іскерлігі, сонымен атар бл зіне жауапкершілік алу, алдына масат ою, з станымы мен мддесін орау абілеті:

· Девиантты мінез – лыа альтернативті рекет йымдастру (таным, зін – зі сынау, арым – атынас, махаббат, шыармашылы, рекетшілдік);

· Салауатты мір салтын йымдастыру (дрыс таматану, таза ас, жйелі физикалы жмыс клемі , ебек жне демалыс режимін сатау, табиаттпен арым-атынас, нысапсыздытан аула болуы) жне т.б.;

· Жеке тлалы ресурстарды белсендіру (спортпен шылдану, шыармашылыпен айналысу, топты тренингтерге атысу, арттерапия) жне т.б.;

· Девиантты мінез-лыты жаымсыз салдарын азайту (млімет беру, топты пікірталас, тренингтік жаттыулар, рлдік ойындар, леуметтік тиімді мінез – лыты лгілеу, психотерапевтік дістемелер) жне т.б.;

олданылан дістерге байланысты, психопрофилактикалы жмыс тренингтер, білім беру бадарламалары (мектептік арнайы курс), психологиялы кеес беру, дадарысты кмек (сенім телефоны) формасында, сонымен атар шекаралы кйлер мен жйкелік психикалы ауытуларды психотерапиясы формасында жзеге асыруа болады:

· Кешенділік (леуметтік кеістікті, отбасыны жне тланы ртрлі дегейлеріне серді йымдастыру);

· Апаратты жаымдылыы;

· Жаымсыз салдардаы азайту;

· Баыттылы (жас ерекшелігі, жынысты жне леуметтік сипаттамаларды ескерту);

· Кпшілікке арнаушылы (жмысты топты формасыны басымдылыы);

· Болашаа мтылыс (мінез-лы салдары, жаымды ндылытар мен масаттарды белсендіру, девиантты емес мінез – лыты болашаын жоспарлау).

Мемлекеттік саясатты нормативті жаттары мен тжырымдамалы аидаларында жалпы жне арнайы профилактика ымдарын бліп арастырады. Жалпы профилактика (грек тілінен аударанда – “сатап алу, ескерту”) отбасыны физикалы жне леуметтік трыдан дені сау балалар трбиелеу ызметтерін толы орныдауа ажетті леуметтік- экономикалы, леуметтік – мдени жне леуметтік – педагогикалы олайлы жадайлар ждасауа баытталан; жалпыа білім беретін оу мекемелеріні барлы трлеріні трбиелік ызметтерін жзеге асыруа, оушыларды ызыушылытары мен абілеттерін толыанды дамытуды,сабатан тыс уаытта оама пайдалы іс-рекеттермен айналысуын амтамасыз етуге баытталан шаралар жиынтыы ретінде арастырылады.

Арнайы профилактика “ топ ” балаларына, девиантты жасспірімдерге, кмелетке толмаан за бзушылара баытталан тзету – реабилитациялы шараларды амтиды. Ол психологиялы-педагогикалы олдау мен жасспірімдерге леуметтік ыты кмекті ртрлі іс-шаралары, оларды ата-аналарды кіл оймауынан, аігездіктен, зорлы-зомбылытан жне асоциалды ортаны теріс серінен орау болып табылады. Тзету – профилактикалы жмыс – мектепті, отбасыны, бос уаытты ткізетін ортаны жне формальды емес топтарды, леуметтік институттар мен оамды йымдарды бір-бірімен етене байланысында жзеге асады. Осылайша профилактикалы жне тзету – педагогикалы рекет девиантты мінез-лы бар жасспірімдерді анытау, даму мен мінез лытаы уытуларды себептері мен жадайларына диагностикаа баытталан леуметтік – педагогикалы дерісті рамы блігі болып табылады.

Ауруды жою жне алдын алу шін оны бастау кздері мен тп тамырын жою ажет. Ауытыан мінез – лыты жеу немесе алдын алу шін, е алдымен, леуметтік ортаны теріс серін шектеу ( жадайы нашар отбасы, асоциалды топ, ыа арсы тлааралы арым-атынас).

Сонымен бірге ылыми зерттеулер жне педагогикалы тжірибе ата-ана ынан айыру, асоциалды топтарды тарату, жасспірімдерді интернатты типті мекемелерге немесе девиантты жасспірімдерге арналан арнайы оу-трбиелік мекемелерге жіберу сияты тере батыл шаралар олдану немі тиімді емес. Олар немі ажетті нтиже бермейді, мселені жоймайды, керісінше, оны тередете тседі немесе андай да бір уаытта тотатады, оны дамуын бседетеді. Сондытан девиантты мінез-лыты жасспірімдермен тзету-педагогикалы жмыс йымдастыру жне оларды ауытушы мінез-лытарыны себептерін ескерте барысында тланы дамуына орта факторларыны ыпал кшін, топтаы рдастарымен тлааралы арым-атынасыны референтті маызын ескеру ажет.

Ауытушы мінез-лыты алдын алу мен жеуде ата-аналара, отбасылы микроклимата, трбиелеу потенциалына, отбасылы ішкі арым-атынаса психологиялы жне педагогикалы сер етуді ртрлі жолдары мен тсілдері бар. Бл ыпалдар тура, тікелей сипатта, сонымен атар жанама сипатта болуы ммкін.

Жасспірімдер мен ата-аналарды арым-атынастарын жне отбасылы арым-атынастарын тзету.

р отбасында индивидуалды ерекшеліктер бар жне сырты араласу олара ртрлі сер тигізетін боландытан, педагог сер етуді тура жолын да, жанама жолын да олдананы жн. Ескі жадайда да, біріншіден, отбасыа ішкі отбасылы атмосфераны баалау, отбасылы арым- атынаста орын алан жадайда талдау жасау; екіншіден, орын алан зара арым-атынасты згерту жолдары мен тсілдерін крсету; шіншіден, отбасы мшелерімен біріге отырып, жаымды, оамды маызды отбасылы арым-атынасты болаша баыт-бадарын анытау секілді бірнеше міндеттер шешіледі. Отбасы тріне байланысты, жмысты ртрлі формалары мен дістері олданылады, мектеп пен оамны ата-аналара кешенді ыпалы жзеге асырылады.

Отбасылы арым-атынастары мазмнсыз, тиянасыз сипатты, салыстырмалы трыда жалпы жне негелі мдени дегейі тмен, педагогикалы трыда шамасыз отбасыларыны детте трбие мселелерінде біліктіліктері аз болады. Бндай отбасыларды тзету масатында жалпыа міндетті педагогикалы оуды жалпы жйесіне кіреді. Бндай отбасылары шін мектеп педагогтері, мектеп психологтары жргізетін педагогикалы кеес беру формасын олданан жн. Бл жадайда здеріні білімсіздіктерін малімдер дрыс тсінбейді жне оны здеріне жне балаларына арсы олданады деген ата-аналарды сенімдерін жою ажет. Кеес беру кезінде ата-аналара тек балаларды трбиелеуде кездестіретін иындытарды ана гімелесу ммкіндігі берілмейді, сонымен атар, жадаята бірге талдау жасауа, кеес алуа, наты сыныстар алуа, мселені ртрлі шешімдерін талылауа ммкіндік беріледі.

Педагогикалы кеес педагогикалы трыдан араусыз алан жасспірімдерді отбасыларымен жргізілетін жмысты ызыты жне тиімді формасы. Алайда бндай ата-аналарды мектептегі оамды жмыстара белсенді атыстыру ажет.

Отбасыны екінші трі педагогикалы енжарлар:обьективті себептерге байланысты балалара тура трбиелік сер етуге енжар отбасылар. Біра отбасыны негелі микроклиматы, арым-атынас стилі жне арым-атынас сипаты жасспірімдерге белсенді ыпал ету факторлары болып табылады. Осыан байланысты, бл отбасыларымен жмыс барысында оларды трбиелі ыпал жйесіне талдау жасаумен бірге, отбасындаы арым-атынас сипатын згерту жне тзету ажет.

Отбасылы арым-атынасты тзету мселесін отбасыларды антипедагогикалы трімен шешу те иын. Бл отбасылар зіні алдамшы жасы жадайы жне жалан белсенділігімен зіні антипедагогикалы болмысын жасырады. Сондытан да бндай отбасылары айта баыт – бадар беру жмыстарын ана емес, сонымен атар отбасылы арым-атынас жадайларын згертуді ажет етеді. Педагогикалы кеестер мен сыныстара атысты теріс пікір, кбінесе оларды жоа шыару немесе абылдамау мектеп пен ттас ата-аналар оамыны кш салуын талап етеді. Бл отбасыларындаы арым-атынас пен зара рекеттестікке сер етуді негізгі жолын мектеп, педагогикалы жым жзеге асырады, бл іс-шарада олар ата-аналар комитетіне жне мектепті аморлы кеесіне ара сйейді, дербес жне топты жмыс формаларын олданады.

аморлы кеесі, сыныптарды ата-аналар комитетері жадайы нашар р отбасымен масатты трде жмыс жргізуі ажет; белсенді ата-аналар педагогикалы трыдан араусыз алан жасспірімдерді ата-аналарын мектепті оамды пайдалы жмыстарына тартуа байланысты ебекті кп керек ететін жеке дара жмыстар жргізеді: балалармен бірлесіп, іс-шаралар йымдастырып, ткізу ажет. Бл олара з балаларын іс жзінде круге, оларды сыныптастарымен салыстыруа, р баланы ытимал ммкіндіктерін круге, бала е жасы жне кнгіш болуы шін андай шара олдану ажеттілігін ойлануа ммкіндік береді.

Ата-аналарды бл санатымен тиімді жмыс формаларыны бірі балалар мен жасспірімдерді отбасында трбиелеу йымдастыру болып табылады.

Девиантты мінез-лыты кмелетке толмаандарды отбасындаы арым-атынасты тзету нтижесі бкіл отбасында тура жне жанама сер етуді ндесуіне байланысты болады.