ЖИЫРМА СЕГІЗІНШІ СЗ 3 страница

158. «обызым неге сарнайды?...»

159. «Сорлы блбл жаза асы боп...»

160. Злымды ылып елді жеп

161. «бден толып жары ай...»

162. «ыры жылдан тіп жасым...»

163. «Аыл сы адаспай аспандаса...»

164. «Шам жардан жарыпын деп кнлі боп...»

165. «Тауы неге шаырар саат сайын?...»

166. Ара, масты, жар, жан, шата иманны шешуі

167. Дін

168. Тірі мен жан

169. Адамды борышы

170. «Ойдан шыарылан бар трлі ндерім...»

171. ош, жртым

172. «Мен кетемін...»

173. ...а жауап

174. Жайлауды баласымен айтысан леі

175. Жмбатар

176. Жмбатарды шешуі

177. Ажал, маан ара берсе

178. Жер жзiне арасам

179. Жиырма ш жасымда

180. Мен кетемін, келеді таы мірге мендей

181. зіме

182. лімні ха екенін крсе де

Жасты туралы

 

Гауардай кзі,

Блблдай сзі,

Жаннан асан бір пері.

Жзі бар айдай,

Мінезі майдай,

згеден арты сол жері.

Дариядай аыл мол еді,

Жан ашыым сол еді.

 

жматы хоры,

Іздедім соны,

Тал бойыны кірі жо,

Бойы бар сымдай,

Белі бар ындай,

Мшесіні міні жо,

ыз осындай болар ма,

Оны сккен оар ма!

 

Жаудырап кзі,

Тамшылап сзі,

Жібектей шашын тараса,

алмайды халі,

Шыады жаны,

иаштай кзбен араса.

Бл дниеде ыз ызы,

Бозбалады ой бзы.

Сынаптай толып,

Тлкідей жортып,

Кетеді кіл р жаа.

ырандай аып,

Алмастай аып,

Мратын тгел алмаа.

Ер талабы бос алмас,

Толынды кіл тоталмас.

 

Шырайы ашып,

Асыып-сасып,

ыз шін тнде кезгенде,

Бар малды салып,

Шаруадан алып,

Серілер йден безгенде,-

арамай ят, арына,

Жанды иып жарына.

 

Аселеу мініп,

ыланан киіп,

араан жана крінбей,

Ізденіп жарды,

Пида ып жанды,

Алыс деп ауыл ерінбей,

Айлалы жолдас аса алып,

А крген лашын бастанып,-

 

Ауылды барлап,

Айнала шарлап,

Баруа тура бата алмай,

Кезенен баып,

Жрегі аып,

Далада шыдап жата алмай,

«Барып кел» - деп жолдаса,-

«Бір хабар алса болмас па?»

 

Сып етіп жолдас,

Дыбысы болмас,

Ср жыландай сусылдап,

Ілеспей кзі,

келер сзін,

Трымтайдай утыдап:

«Тілеймін тілек берсін»-деп,

«Ер болса, йге келсін»-деп.

 

Болды деп иын,

Жеілдеп киім,

Шыр айналып ршытай;

Еппенен барып,

Ынтасын салып,

Тышан крген мысытай,

Кіргенде барып есіктен,

Болмаса жапсар, тесіктен.

 

Боз йге кіріп,

Буыны рып,

Жарыны барса асына,

Сипалап жріп,

Тсегін біліп,

Тигенде олы басына,

Аылы кетіп, жан алар,

ашыы сонда аарар.

олыннан тартып,

Білегін артып,

А таматан шп етіп,

Тал бойы еріп,

Тіліді беріп,

Слдері алар, ес кетіп.

А, дние, дние!

Аыла сонда кім ие?!

 

Есіді жиып,

Иіскелеп сйіп,

Оан да кілі басылмай,

Тілекті алып,

Тояты анып,

йылып тскен лашындай,

Арманы бітіп жымыдап,

Тсінде жатса тынымдап.

 

Та келсе уып,

Бой кетер суып,

Енді ашан келем деп.

«Ал жарым, ош»- деп,

«Плен кні тос»- деп,

«Тез келмесе, лем»- деп.

Болмады деп та за,

Сол болар айы жалыз-а.

 

ысылып танан

Аарып алан,

Жатуа болмас жайланып,

ош айтып жара,

Амалы бар ма?

айтуа енді айланып,

Жатайын десе, та иын,

Тастайын десе жар иын.

 

Боз йден шыып,

Д асып, бып,

Ертіп алып жарыды,

Шыарып салып,

Аулаа барып,

Асыа айтып зарыды,

Кетесі танан тра алмай,

Жарыа хайла ыла алмай.

 

Шыан со белге,

Кз салса елге:

арап тр лі жарыыз,

Жолдаса айтып,

Ат басын тартып,

Жгіріп айта барыыз,

Бір сйіп алып таматан,

Асасы азар абатан.

 

Крілік туралы

Бар болса білім,
Сен сйле, тілім,
Жан менен дене бірінде.
Ойласа, кіл,
зіе жеіл,
айраты алы кнінде.
Жас кілде жары бар,
Кріде кемдік аны бар.
Не шыпас жастан,
айтпайды тастан,
Ізденуге кші бар.
Сайрадап жріп,
Сансызды біліп,
алыпсыз, ызы ісі бар,
Жастытан ызы іс болмас,
Кріде аыл-кш болмас.

айраты алып,
Аылдан танып,
Крілік келсе басыа;
адірі кетіп,
Заманы тіп,
Жан жуымас асыа.
Крілік деген жмыс бар,
Артында таяу бір іс бар...

Азайып кші,
Саудырап тісі,
Шалбардай болып бет кетсе,
От басын бермей,
й ішін крмей,
Сйегі алып, ет кетсе,-
Тізеді бгіп ие алмай,
Киімі жндеп кие алмай...

уарып мрты,
Суалып рты,
Тздегі у бас жатанып,
Тра алмай жатып,
Былшылдап, шатып,
ткен кнді айтып матанып,
Жарыы шіп кілден,
Крілік жаман лімнен.

ызарып кзі,
Езіліп сзі,
Жастыы тсіп ойыа.
Иекпен шайнап,
Тілімен айдап,
Жеген ас жпай бойыа,-
Ет жеген сайын аалып,
з лімге таалып;

Бгіліп белі,
Таусылып лі,
Ая пен белі рысып,
«Крі итім, шат»- деп,
«Сйлемей жат»- деп
атыны кетсе рысып.
лмегенге ара жер,
Онан да зі бара бер.
айы емес аза,
Болмаймын наза,
Ноталы баса бір лім.
Туан жан лмек,
Тадыра кнбек,
Кімді алмайды бл лім.
Шал болмай-а лейік,
Алла ісіне кнейік.

ызусыз тні,
Сезімсіз жаны-
Болады крілік белгісі.
Оны да сезбей,
мітін збей,
Келмейді шалды лгісі.
Алпыстан рі бармадар,
Адамай шал боп алмадар!

 

Жастара

Кел, жастар, біз бір трлі жол табалы,
Арам айла, зорлысыз мал табалы.
шпес мір, таусылмас мал берерлік
Бір білімді данышпан жан табалы.

Ал енді, олай болса, кімді алалы?
азата ай жасы бар кз саларлы?
Шын іздесек, табармыз жасы алым,
Кнде кйлей бермелік бозбалалы.

Са болалы, бір шоып, бір аралы!
арауылдар мезгіл ой, тр, аралы!
Жз айтанмен, згені брі надан,
Жалыналы Абайа, жр, баралы!

Білімді сол кісіден ізденелік!
«дейі іздеп біз келдік сізге» делік.
«мір зая болмасты нер йрет,
Аылыды аяма бізге» делік.

«Кп уа кзіізді сзбе » делік!
«пас деп бізден міт збе» делік!
«Залымдар за йретіп адастырды,
Бізді сал жнделерлік ізге» делік!

Тапан іске таласпай, шын кнелік!
Жрта клкі болмалы, жнелелік!
Арамдыпен, алдаумен кн ткізбей,
тірікке лгенше, шына лелік!

Бл Абай саудагер ой аыл сатан,
ртрлі асылы кп тпей жатан.
Тегін білсе - аласы, бос береді,
Тстасынан ешкім жо мны тапан.

рбыласы улы пен айла баан,
Олардан алдамшы деп клі айтан.
Енді бізге аылын крсетіп тр,
Алушы жо па екен деп жастар жатан.

Алмаса міт зер таы жастан,
лсек те мтылалы осы бастан.
ткізе алмай, еліне айтса кшіп,
аламыз асыл тгіл ине алмастан.

ой, ойлалы шатылып, шатаспастан,
Оамыз ба Абайдан бата алмастан?
Асыл алса, асылын аямайды,
Келді ой з еліне сата алмастан.

Плы тсе, міті бар уанбатан,
Ебегім жанды ой деп жбанбатан.
Абай кетсе, осы елде кім алады,
He табамыз наданнан сранбатан?

ой, жігіттер, кн болды ойланарлы,
Білім, дет, аылды ойа аларлы.
Надандытан еліріп боса жрсек,
Мына заман крсетер бізге тарлы!

зі біліп біреуге ылса жарлы,
Асыл сол - аыл, білім бойда барлы.
Айла, тірік, арсызды нер емес,
Мен де анаудай болсам деп таласарлы.

лкендерде мінез жо таданарлы,
Оларды ылан ісі рлы-арлы.
Арам ойды аыл деп ардан ксіп,
Тбінде тартызбай ма ол бір зарлы?

Мынау Абай - бір алым жол шыарлы,
Замандасы болмады сзді арлы.
Амалы жо, айналды енді бізге,
Кн туды етегіне жабысарлы-

Пл асыл табылса, ола алалы.
Кісі емес ескерусіз бос аларлы.
Кнде осындай табылмас бізге басшы,
Кн болса кейінгіде озаларлы.

Аыл, білім осындай ар жатарлы,
Айласыз, тіріксіз жан сатарлы!
зіп-жлып ятсыз атанбай-а,
Аылмен жол табалы ел бастарлы!

Осыан аза бар ма жанасарлы,
ылым, нер, аылмен санасарлы?
Жрт алмаса, аылын біз алалы,
згедей надан емес адасарлы.

Бл елде тк аыл жо жарасарлы,
Рахым ып бір-біріне арасарлы.
з Абайын здері натпайды,
Шын надан осылар ой біз ашарлы.

Мына жртта мінез жо ойланарлы,
Бізге де заман келер сайланарлы.
Елге еріп сер, бгі атананша,
Ой табалы жасы ата байланарлы!

Аыл жо бл азата ойа нарлы,
зін-зі тексеріп, бой сынарлы.
Білім іздеп білуге кесел болар,
Крсе ызар, кзі ашы бос марлы.

Ойланар уаыт болды бас осарлы,
Дшпан кп енді бізге жол тосарлы.
Арамдытан кілді арылталы,
Аыл ойлап, алала ол босарлы.

Мидаы ой-тамыра жол салалы,
Жрекке оймен сынап апаралы!
А жректі адалат ылан ісін
абылдауа ызыып озалалы!

Жарасымды мінезді жата алалы,
Жана ас жамандытан сатаналы!
Арсыз, айбат, тірік ынсапсызды -
Блардан бой тасалап аталалы!

Аспандап аса бермей шаталалы,
Аласызды, адалды жаты алалы!
тіріктен жалыып, нер тапса,
Біз сонда жетілдік деп матаналы!

Хош, енді кп наданны тілін алды,
Бірімізге біріміз пле салды.
Ой да жо, ят та жо, кнде адысып,
Жргенмен жааласып не таба алды?

Арам аыл йрендік айла, амалды,
улы пен тірікті сайлап алды.
Ынсап, рахым, яттан жген стап,
зіміз е тбінде айда барды?

Елірдік, ерегістік, елді жарды,
Байлаусыз пайдасы жо іс шыарды.
Бгін дос, та атса ас бола алып,
Блт еттік, мен болдым деп ат аларлы.

Тыным жо, тыныш жріп мал баарлы,
Арыз бердік бас кетіп, айдаларлы.
«Енді бізге адалат айта кр»-деп,
зіміз аырында айда барды?

Бл іспен бойа матан кірді танты,
ркімні лі бар деп алар ады.
Жегеніміз желіктік желпе аып,
Жеілгенді жер болан ата тады.
Ортамыздан от жаып, рт шыарды,
Кре тра тырып, кйіп-жанды.

ой, йтпелік, зіміз жарасалы!
Наданмен неге бірге адасалы?!
Жаман айла, жат мінез пайда бермес,
Бойдаы мінімізге арасалы!

Жаман дет тастауа насалы!
Мына мінез алай деп сынасалы!
Тп-тура бетімізге айтысалы,
Ашуланбай, аылмен шыдасалы!

Арсыз, арам айланы тастасалы!
Адал іске талаппен бастасалы!
Неде болса білімді ізденелік!
Надандыпен біржола астасалы.

Жалан айтып, біреуге жалынбалы!
Біз, сір, лкендердей аынбалы!
Надана лсек-таы баынбалы!
тірік, секке еріп сабылмалы!

Рахым жо, анаат жо, арсыз болып,
Жас бойа жаман ата таынбалы!
Таза ойлап, татулы іс табалы!
Жау жота, тіпті жауды саынбалы!

Адала лімізше аядалы!
Арама ая баспай шабандалы!
Елемесе, есіе енбейді аыл,
Ескерсе, осы сзім сендерге аны.

Болмас іске бртадап тырыспалы!
Бетке айтанны зрі жо, рыспалы!
Кзге жылпы крініп, сырта ылпы,
Артымыздан р сек ылыспалы!

Сз байласа, уадада трысалы,
Сыртымыздан жасылы ылысалы!
«ашан - жаудан тылар» деген ане.
Надандытан жиреніп, жылысалы!

Білмегенді білуге тырысалы!
Жалаулыты кілден сырысалы!
Боса клген клкіні кйлемелік!
Шын аыла мойынды брысалы!

Жасы білім іздеуге жалыпалы!
Табылмаса, тарыып, талыпалы!
Салатыты оялы, са болалы!
Білгенді, білмегенді аныталы!

алым крсек - р істі срасалы!
Ондайа басымызды расалы!
стіп істеп зіміз амданбаса,
Бізге аыл йрете алмас мына халы.

Кейде бірге жрелік, кейде ойналы!
Ойнап, кліп, кешікпей ой ойлалы!
Ойынымыз аз болсын, ойымыз кп,
Оймен талап етпеген іс оймалы!

Кнде кздеп, мінезді тексерелік!
Айланы, аыл демей, сескенелік!
Адалды жолында лсек, арман бар ма?
Аты аныа шыарам деп крелік!
Кісіге оны бран кпелелік!
Тіл алса, «мны ой» деп аыл айтып,
Тыдамаса, жау кріп кектенелік!

Білімді неге бойа кп крелік?!
Атан тауып несіпті жеп крелік!
Арты аыл ойланып таба алса,
Біз-даы алушыа тек берелік!

Надандыпен арнымыз то демелік!
Біз білмеген еш аыл жо демелік!
«Айланы аыл, арсызды деп ой» деп,
Арамды алал, асылды бо демелік!

Аылды сол - ынсап пен ар сатайды,
Арсыз сол - арамдыпен жан сатайды.
Адал сол - таза ебекпен кнін кріп,
Жаны шін адамшылы ар сатпайды.

Жаланшылар сз айтса, «сырым» дейді,
Біліп ойса, «б да бір ырым» дейді.
«ншейін байайын деп айтып едім,
тірігімді стап па е брын?» дейді.

Надандар трт аяты мала сайды,
аыран тама іздеп аа сайды,
з бетімен табатын нері жо,
Талапсыз, лі сйек жана сайды.

Блар - млім, сатып жр, крді мны,
Болмайды кімге залал мны тбі?
здері біреуіне бірі сатсын,
Алмалы біз ызыып енді осыны!

Сатады тірігін шына жастап,
Жрміз деп жарасымды нер бастап.
Айналасы белгілі, аз аша ой,
Плшесін тауысайы жыртып тастап!

Осы жрт тірікпен жр ту стап,
Айланы не ыламыз берсе уыстап?
Кні брын ондайа жуымалы!
Орын алып, кетпесін бой уыстап.

Айла орнына аылды жмысталы!
тірікті орнына шын сталы!
Жалан айтып, жан сатып, жалынбай-а,
Тура жолда трып-а тынысталы!

з кеміз айтса да намалы,
Аамызды сзі деп тыдамалы:
йреткені нер ме, рекет пе,-
зіміз ортамызда сына алалы!

Олар бізге оы дер у болматы,
Уадасыз, жаланшы су болматы.
Сыяз сайын ркіммен арпалысып,
Кнде дау, кнде жанжал, шу болматы.

нер ылма ар сатып, жалданбаты!
лы болып, елді жеп малданбаты!
Біреуді жеп, біреуді табамыз ба,
ашан жасы круші ек алданбаты?

лсе де ондай сзге ла салма!
Ардан ксіп, аылдан ры алма!
ке тгіл, ары ата айтса-даы,
Білімі жо наданны тілін алма!

улыты біз ыланмен, ол ылмай ма?
Бізге де кей надан жабылмай ма?
Айла, арамды, арсызды, ынсапсызды
Бізге бар да, згеге табылмай ма?

Жаманды кн болып жазылмай ма?
Адалдыпен жиан мал баылмай ма?
Уадашыл болан жан ле алып,
тірікші дайа шаылмай ма?

мір нбес бір кнгі ылан жала,
Кз тоймас зіп-жлып алан мала,
Жртты ісі неге жн болмасын деп,
Ой намай, ондайа лсе нанба!

Матанбалы айламен алдаана!
Надан боп, самалы айуан мала!
Жан біткенні бріне жара салып,
Жан сатаан не болар жалыз таа?

Залалы тие берсе мым жана,
Рахымсыз, айырымсыз боп ысылана,
He дние, не болмаса аыретте
Болар-а бір иынды шыбын жана!

Залым кісі кірмейді тіпті сана,
Сынайтын бір сыншы табыланда.
Білімдігі бит шаан рлы болмас,
Тамам кн жиылып жабыланда.

Ар айда? Рахым айда? деп айда?
Быт-шыт боп неге жрміз рбір сайда?
Кз жмып, «Кппен крген лы той» деп,
Береді бл наданды кімге пайда?

Білімдіге білімсіз баынбай ма?
Іздесе, пендеге жол табылмай ма?
Аты ойып, арамды дет етсек,
Денеміз дозаа зі жаылмай ма?

Ажал оы бір кні атылмай ма?
Тура келсе, тіл тартпай атырмай ма?
«лхилла ассалата жаназа» деп,
А кебінге оралып жатылмай ма?

ай пенде жолыпайды осындайа?
Соны ойлап жрегіміз шошынбай ма?
«Дниеде не ылды, не ойды?» деп,
Алдыда неше жерде тосылмай ма?

Жатпалы жалауланып тіпті жайа!
Жайлы аыл ойланалы жана пайда!
Кейінгіні алмалы обалына! -
Сонда мал боламыз бір дайа.

Осы ел жр тірікті нем ылып,
Аты ойып, арама кіл брып.
удырадап, у, білгіш атанам деп,
Шыарады бір пле арап трып.

Біреуіне біреуі апан рып,
Адаусызда кетем дер бір тсіріп.
Біле сала ылады о да улы,
Аяы сау жан алмас сйтіп жріп.

Матанады жетілген кісімсініп,
улыа алыппын деп атты ысылып.
«Ел мінезі олымда санаулы»-деп,
Жан біткенні айласьн зі біліп.

Айтанда тірікті - судай жылып,
Шынды ескерген адам жо кзіне іліп.
«у» десе, лаына бір кірмейді,
Езуін тастар ма еді, сір, тіліп!

Тоталан бір пенде жо ыры сынып,
Мойнына бден алан сайтан мініп.
Айтса-а, «анау у» деп жымыдайды,
Соан ыза боласы іштен тынып.

Арамдыа осы жрт жр мсынып,
Аздап бері тым кетті дай рып.
Білмегені білгенні тілін алмай,
Брі бірдей шулайды иттей ріп.

Бір кн біреу жаланмен жр тылып,
Біреу жр айламенен зіп-жлып,
Ерте крсе, екеуі ола тсіп,
Кескектеген тлкідей тр ттылып.

Арамдытан шыады кім сытылып?
Бір желіксе, кетеді тым тырып,
«Жыылан жан креске тоймас» деген,
арта ойнаан кісідей кнде тылып.

Абай жр соны маза ле ылып,
Біреуі ар ма деп кзі ашылып,
Бізге де біразыра айтаны бар,
р ылжатай берме деп боса кліп.

сатып, насымды сыйыстырып,
Жасты да жамандапты иыстырып.
Ойын-клкі - бар ылан мінезіміз,
Біреуін де алдырмай жиыстырып.

Тым туралап айтыпты сындырып,
Білгенге йретіпті ындырып.
Кріп тран мінезді жасырсын ба?
ркімге-а кеткен екен жындырып.

Сзбен де, лемен де саба беріп,
Алсын деп керектісін зі теріп.
Шианымды езгендей шыты жаным,
Айтанда естігендер ып келіп.

Шу дегенде бл сзі жана батты,
Брын ондай кргем жо жаманатты.
айырусыз, аусыз скен басым,
Блындым шу асаудай мойны атты.

Естіген со, жректе тйін жатты,
Сол тйін тыныштатпай кп ойлатты.
«Heгe мндай атты айтты?»-деп ойласам,
леіні сырты ащы, іші ттті!

Жаны ашып, жасы сопа тазалапты,
Жігерленсін, білсін деп табалапты.
Жоба крмей, жгенсіз кетпесін деп,
атты сзбен айырып амтапты.

Енді ойладым айрата мінейін деп,
Білімдіні адырын білейін деп.
Аыл сзбен арама кнде рызып,
Талаппенен тзу жола кірейін деп.

Мен неге клкі болып жрейін деп,
зім біліп, біреуге клейін деп.
Шын надана атар та болмайды екен,
Білім іздеп, дайдан тілейін деп.

Білмекке талап етіп крейін деп,
Шын сзге кілімді блейін деп,
Надан болып орлыты кргенімше,
Естіні айтанымен лейін деп.

лкендер мтылмайды айын деп,
Мен-даы бл ылытан шыайын деп.
Айтан сайын аяын кер басады,
лаына матаны тыайын деп.

мары - улыпенен жыайын деп,
Айламен аялыма байын деп,-
Брі ішінен анжарын байланып жр,
Крінгенні кзіне сайын деп.

Халала ойламайды шыдайын деп,
Арамны тбі болар уайым деп.
Кнде я«ау боп, крілдеп, жлысады,
Тек отыран бір жан жо дайым деп.

Байладым белді бекем буайын деп,
Жректі адалдыпен жуайын деп.
Талпынан масат іздеп махрм алмас,
Адамды ылым жолын уайын деп.

Жаз келер

Жаз келер, ыстыгнгі ысым тіп,
ар, суы, аяз, боран — брі кетіп.
асытай ар, тобытай то алмайды,
Табиат барша жана рахым етіп.
Жетпекке лкендікке жас балалар,
Жгірер ырдан ойа дбірлесіп.
Шал-кемпір кншуатап, кілі жай боп,
ткен кн, мірін айтып, кбірлесіп.
Бота, лын, бзау, ла, озы туып,
уанып ойнатайды, олар да сіп.
Сйтсе де адам кзі бір тоймайды,
Харекет берсе-даы анша несіп.