Нартайла пен Айслу

(гімені сыры)
Естілер кп жазады гімені,
Жазбайды ермек шін лденені.
Жиреніп жаманынан, жасыны ып,
Алсын деп жазады ой негені.

Залымды жек кргізіп, кйгізеді,
А жрек ділетті сйгізеді.
гейлік, зімшілдік, ба-кндестік,
Мейірімсіз залалкесті білгізеді.

ос атын алу жаман салт екенін,
Кндестік араздыты шарты екенін,
ыз бермей сйгеніне, мала сату
Адамны е рахымсыз анты екенін,

Аямай жетімдерді рандыын,
Азаматты к менен л ыландыын.
Не пайда, не зіні матаны шін,
Дап-дайын ан тгуге трандыын.

Махаббат шын асыты неткендігін,
рбан боп жар жолында кеткендігін,
Транда лі жетіп, ашу кешіп,
Мархабат дшпана да еткендігін,-

Айтады осы гіме соны брін,
Байаста, сыртын пай ішкі нрін.
Жаа скен жасыл глдей жас ландар,
Дей крме бір ескіден алан сарын.
***
ткен іс ойа тсер лдеайдан,
Айтайын аз гіме ескі жайдан.
Ататы мір-Темір заманында
Араны мекен еткен Арын, Найман.

Арынны тоалынан Бозша деген
Момынды, ділдікпен ел билеген.
Жнібек жалыз лы жастау ліп,
Артында ш л алды немереден.

р — лкен, Бала — оан тетелесі,
аранай — шеуіні е кенжесі.
Бл жоды шбозша деп атайтыны —
Жайлаан Бозшаны ш немересі.

Соларды осы ш зен мекендері,
Жаз жайлап, сн-салтанат ран жері.
Бл жерден зі кетіп, аты алан,
р, Бала, аранай деп сонан бері.

Кр менен аранайдан басы блек,
Бір су бар ортасында шола зек.
Кнбатыс жаасында бір Атас бар,
Сйлеуге соны жайын келді кезек.

Сол тасты жырасында бір гір бар,
Жатуа екі кісі болмайды тар.
Ол тасты «Айслуды Атасы» деп,
Атапты бізден грі брынылар.

Мен крдім сондай гір ыз мекенін,
Асыты арманда ткен із мекенін.
Талпынан талапты жас, тыдасаыз,
Айтайын Айслуды кім екенін.

Баланы ол — Айслу — лкен ызы,
Нартайла — аранайды бір жалызы,
осылып, асы болып сол арада,
гірде зі кетіп, алан ізі.

Айслу ол Атаста жрген ойнап,
араан лгі гірге бір кн бойлап.
«Дариа-ай, асы жармен шатасып,
гірде жатар ма еді»,— дегенді ойлап.

Айслу ол кезінде он бесте екен,
Кн сайын сол араны ылан мекен.
Бірге ойнап Нартайлапен сол гірде,
Байласан асытыа белді бекем.

Екі жас жыла жаын ойнап жрді,
Сезген жо ешкім лі осы сырды.
осылан жаза салым бл екеуі,
Жаз тіп, келетын кз де кірді.

Мен бардым сол Атаса тлкі аып,
гірде ткенді ойлап трдым баып.
Тастаы ырау еріп кн нрымен,
Тастан да, кзімнен де жас кетті аып.
***
Самсы да асы болып Айслуа,
Бата алмай жреді екен сз айтуа.
Сйтсе де жанасалап бір алмайды,
Дегендей «ба буа, азбан дуа».

Баланы екі ызы, бір лы бар,
Ерте лген бйбішеден туан блар.
Тай еді лды аты жастай лген,
Былылда келіншегі алан шыар.

Бір л бар тоалынан Барана атты,
оя ма аза ттпай ескі салтты?
«Аа лсе, жеге мра» деді-даы,
атын ып Былылдапен бірге жатты.

Кнслу, Айслумен — екі ызы,
Бір туан лді олармен Тай жалызы.
олында гей аа орлы кріп,
ыздара жетімдікті батты сызы.

Айслу Нартайлаа болан асы,
гірде осылысып мауын басып.
Баланы тірісінде Айслуды
Матайа бермек болан баталасып.

Ол кйеу Балыбекті баласы еді,
ортытау, Барлы деген аласа еді.
кесі бай болса да, бала нашар,
Жынды ма, ынжы па деп талас еді.

Сондытан Бала онан мал алмаан,
Аулына дам деп те бара алмаан.
Бермеймін Айслуды деп жргенде,
Тадырдан аза жетіп ала алмаан.

Сол Барлы Бала лген со рын келген,
ыз оны сырттан байап, трін крген.
асына кйеуіні бір кн жатпай,
Менсінбей тіпті исы, ырын келген.

Ол кйеу ыза кпелеп йге баран,
Баран со кесіне кісі салан.
«Болса да аузы исы, байды лы»
Бааны кп мал беріп ызын алан.

Баа да, Балыбек те Матай еді,
Бір суды рлей-жайлап жата берді.
Танты ыз Ханым деген ол аланы,
Аузына келген сзді шатар еді.

Балыбек суы атанан сол атпенен,
Беріктас, йтас, Томан — мол атпенен.
Шоыда жалыз ызыл Барлы туып,
Атанды Барлы ызыл ол атпенен.

Баана Самсыны біз бастап едік,
Жай-кйін біраз айтып тастап едік.
Байатып Айслуа асытыын,
Онан со не ыланын ашпап едік.

Бір кні Самсы келді Баранаа:
«Аатай,— деді,— скпе, арама да.
Асы боп Айслуа лер болдым,
Мені лтір лат-даы жара ана.

натса егер тірі аланымды,
Орында малымды ал да арманымды.
Сізбенен аыреттік дос боламын,
Алса да аямаймын бар малымды».

Таы да Былылдаа айтты ойды,
Алдына асыл шапан, жамбы ойды.
«Періште алтын крсе жолдан таяр»,
у нпсі мал крген со жеді бойды.

гейлік Барананы ойын бзды,
Крді бе, міне, осындай ара жзді?
Шапан мен алдындаы жамбыны алып,
ш кнде кндірмекші болды ызды.

Нартайла келді бір кн Атасына,
гірді уадаласан а басына.
Былаудай екі кзі ксіп жылап,
Айслу келіп трды а асьіна.

Крді де Нартайлаты есі кетті,
«Сулем-ау, мнша жылап саан нетті?
шатап, рахаттанып жатпа едім,
Кз жасы жрегімді елжіретті».

ыз айтты: «Асы жарым, тыда мны,
Немене жетім ызды крген кні?
олында гей аа ор ыланша,
Алмады-ау ажал жетіп мен сорлыны!

Бастады аа-жегем бір жмысты,
Самсымен тамыр бол деп крдей ысты.
Кзімді жаудыратып мала сатпа,
Крем деп ойлап па едім мндай істі?

Кнбедім мен оларды ептеріне,
Ткірдім жзара деп беттеріне.
Кндірем кнбесе де деп аырып,
Барана амшы басты еттеріме.

оймады бір-а рып, кп сабады,
«Жетім ар» деп етімді жеп, сабады.
Самсыа Кнслуды к ылам деп,
Барлыа сені затам деп сабады.

Тай аам бйтпес еді-ау тірі болса,
Не кем, не жемні бірі болса.
Дариа! Бл мірден лім арты,
Жетімні крген кні осы болса!

гей л Барана ойлап асты жаын,
Былылда мытты Тайды аруаын.
Аам мен ата-анамды абат алып,
дай да айтып алды-ау берген баын!»

Нартайла деді ыза: «алатайым,
Мнісін бл сзіні ылдым пайым.
Шынымен дай осан жарым еді,
Сені алып алыс жерге, кел, ашайын».

ыз айтты: «Кнслуа оштасайын,
Айттым ой к болмашы оны жайын.
Оны да, реті келсе, бірге алып аш,
Бола алса ерте кешке мнда дайын.

Тайлажан, аз кн крдім ызыыды,
Мндайда тадыр жазан сызыымды.
Босатпай егер кетсем затылып,
Жіберем Кнслуа жзігімді.

Сол жзік тиісімен з олыа,
рбанмын, кел де алып аш, мен жолыа.
Алты айлы рсаымда бала жатыр,
Тапсырар соны зіе кн болар ма?»

ош десті бір сйісіп амандасып,
Нартайла кете берді белден асып.
Ауыла ыз айтарда солай арай,
Былылда келе жатыр жебей басып.

Келді де: «айда жрсі, еркем,— деді,
Бір адам днен асып селтедеді,
Жегеден айынсілі сыр жасырмас,
Разымын, жнін айтып берсе»,— деді.

ыз айтты: «Елестеген сайтан-даы,
Кнде ойнап осы арадан айтам-даы.
Сен маан не плені салмай жрсі,
Бір жала жаппа болан айла-даы:

Ол айтты: «кпелеме, еркем, маан,
Жргем жо ылайын деп асты саан.
атында ері айтан со ерік бола ма,
Брін де істеп жрген Барана аа.

Барана сен кеткен со зі барып,
айныа Байошардан хабар салып,
алымал, ілу, жыртыс келмей-а,
Келінін кетсін депті жылдам алып.

Байошар — Барананы наашысы,
Дулетті, заты Матай, ста кісі.
Сз салып сол арылы Балыбекке,
тылма айтсе сенен бар жмысы».

Айслу айтты ызалы клкіменен:
«Барлыа осылмайды мені денем.
Не баса біреу алар, не жер алар,
Ол сырды жасырмаймын, жегем, сенен».

Барана йге келсе натпайды,
Срланып жотыырсып сз атпайды.
мірін ксіп жатып аылдасан,
Сорлыа екі жетім та атпайды.

Кн шыты, бесін тіп, кеш те болды,
Екі ыз байлап ойан барар жолды.
Кндегі ойнайтын Атасына
Жнелді айастырып белден олды.

Барана жгірген со «ей, тоталап»,
Былылда: ой, барсын»,— деп келді жанап.
амшылап брін йге уып тыты,
атынын ыздарменен оса сабап.

Шыармай бірін тыса ойды амап,
Кзінен жетімдерді ан соралап...
лі тр ащы дауыс лаымда,
Сорлыны жылааны «Тай аалап».

Жас дауыс жылаанмен арлыа ма,
Ой жібер міне осындай зарлыа да.
Осымен бл сзіміз тра трсын,
Келелік Балыбек пен Барлыа да.

Байошар, Балыбекке кеше баран,
Барлыны жіберуге дайындаан.
Дараы, танты скен Ханым атын
«Оны алса, мен кетем» деп азап салан.

Жиылып асаалдар маайдаы,
Сз айтан келісімді ай-айдаы.
Дегеннен жесір кетті лген арты,
Келгенмен бір ызметкер малай-даы.

«Ей, Ханым! Сен трасы, лкен йде,
Бір кні келгеніне жанып-кйме.
Боланда ксеу зын ол кймейді,
Керек ой бір ызметкер мндай йге.

Сол кні Барлы кйеу келіп жеткен,
Барана тоты сойып ырым еткен.
«Тойындай жетім ызды» деген бар ой,
Зарлатып ертеіне алып кеткен.

Айслу кете баран кзі жайнап,
Осы ой берді деген олын байлап.
Тілеген жылап тілек Баранадан:
«Былылда апарсын,— деп,— аатайлап:

Жегемні, андай болам, кзі крсін,
Жай-жапсар, кргенімді айтып берсін.
Мен кештім, тірі кешсе, ылыыды,
Ол байс аздан со-а лді дерсі».

асына Былылдаты осып берді,
Сол кні-а Балыбекке жетіп келді.
Отауын ошау тігіп блек ойды,
Той ылып бір к шін жисын ба елді!

Былылда ызды имай, екі ай тті,
Кп жатты, айтатын мезгіл жетті.
Отауа сонан бері бір жатпаан
Барлыа: «Бір сзім бар, тыда»,— депті.

«Айтатын тілегім бар, кйеу, саан,
Осы тн отауа жат, берсе маан.
Баран со арындасым не болды деп,
Срайтын онда бар ой бір айнаа.

Сраса, отауына жатты дейін,
Екеуі махаббатты татты дейін.
Кйеуі, арындасы, далары
Разы боп брі саан айтты дейін».

Барлы айтты ыбыжытап басын асып:
«зім де Айслуа едім асы.
рсады мнда жатсам Ханым маан
Отырмын сонан орып атты сасып».

Былылда ол кйеуді сырын білді,
Білдірмей езу тартып іштен клді.
«Ханыма айтатын арызым бар»,—
Деді де жолдасынан хабар ылды,

«Ей, Ханым, тоты стай біткен дене,
Бір тілек абыл алшы, алам, менен
Отауа бгін кешке жат деп едім,
Именіп мына Барлы отыр сенен.

Орында, рсат бер де, тілегімді,
Ашылтып нр йандай жрегімді.
Осында жалыз тні жатсын кйеу,
Білерсі кейін зі кндегіді».

Ол айтты: «Кп оттамай кет йіе,
Тек берген тедік бар ма жетіміе?
Кзіне кк шыбынды ймелетіп,
Мны к, олыды пкел, етуіме!»

Ай-йге арамай-а ол жзара,
Барлыны сйреледі бара сала:
«мытты ба, асаалдар не деп еді,
Бл йде отырмысы кге бола!»—

Деді де жетіп барды Айслуа:
«Бай керек пе салдаы сендей уа!»
Жлылап бркеншігін, ішке тепті,
Ойнастан дайынсы деп л табуа.

Былылда барып еді арашалап,
оймады Айслуды иттей талап.
Енесі, ауылдасы брі келіп,
Шыарды зер йден кптеп амап.

Былылда айтпа болды атын ерлеп,
Ботап жр Ханым атын брін жерлеп.
Айслу Былылдаты шыарып сап,
оштасты шатасып бері кел деп.

«Жееше-ау, айтпап па едім брын саан,
Барлыны тк керегі жо деп маан.
Мейірімсіз гей аам стап берді,
Ол тгіл дай мені аямаан.

Тайды алды жан жаыным, жалыз кзім,
Сол Тайдан жесір болып алды зі.
мытпаса, аам онан тыры еді,
Аманат тапсыратын бар бір сзім.

Тез тапсыр жзігімді Кнслуа,
ялман енді саан сыр ашуа.
Жзікті Нартайлаа жылдам берсін,
Сол келсін меніменен оштасуа.

Жееше-ау, жасырайын сенен несін,
Слем де Нартайлаа, жылдам келсін.
Беретін бар бір асыл аманатым,
ш кннен алса мені лді десін.

Слем де ш айтара Баранаа,
Тапсырдым аруа пен аллаа да.
жемнен тумаса да кем бірге,
Бармайды аузым оны арауа да...

Айта бар барса слем Самсыа да,
Самсыа сймеген ыз жар шыа ма?
Шгеріп шкпес нарды мінемін деп,
Тастады-ау талай блік артына да.

Слем айт жалыз бауырым Кнслуа,
ор болып жетім алан см слуа.
шатап ш айтара сйер едім,
Еркім жо кремін деп мтылуа.

Барана екеуінен бір тілегім —
Кетпесін аиретте сізде кегім.
Берідер Кнслуды сйгеніне,
Самсыа ор болмасын жеткіншегім!»

Соны айтып талып кетіп бгеледі,
Былылда жылап елге жнеледі.
ыламыз енді гіме Нартайлаты,
Ол байс не ылады, не креді.

рине, осы сзден екі ай брын,
тыыз Нартайлаты кеткен трін.
Самсы мен Баранаа ор ылам деп,
кетпек балдызы мен асы нрын.

Ол айтып з йіне барып еді,
ыз шін екі ат ерттеп алып еді,
рдасын Ббек деген асына ертіп,
Кн бата Атаса кеп алып еді.

Сол тні отыр еді ызды тосып,
Артынан дыбыс естіп алды шошып.
Екі атты араыда келе жатыр,
Отырды жылышы ма, жау ма десіп.

Жгірді екеуі аттан тсе сала,
стасты біреуімен Ббек бала.
олында біреуіні ылышы бар,
мтылды Нартайлаа тура ана.

Нартайла р олымен ылыш аты,
ызыл ан о олынан судай аты.
статпай шыр айнала ашып жріп,
ылышпен тла бойын шабатапты.

Жзі ткір ылышыны, шы айы,
р жерін жаралапты йыш-айыш.
айран ер белдесе алмай ана батты,
арусыз апияда келген байс.

Бірталай арпалысты соныменен,
Басынан ан соралап жоныменен.
стауа о олымен келмеген со,
Солаай таспен атты олыменен.

олына тигеннен со тас апыда,
Деді де, «ойбай, рды», мінді атына.
Ббектен жолдасы да босанып ап,
арамай ашты екеуі алды-артына.

Нартайла ата мінді ума болып,
Ббек тр аласы деп апыда ліп.
Есіл ер есі кетіп аттан тсті.
Жеі де, ойны-оншы ана толып.

Батырды ыза ысты апы алып,
Кейіді келмедім деп ару алып.
Жарасын кйлек жыртып байласа да,
ансырап таа жаын алды талып.

Мінгесіп аш белінен стап алды.
олында ш жетегі, алдында ол,
Кн шыа азар жріп йге барды.

Келген со Тайла батып ызыл ана,
Ауылды адамдары алды таа.
ызды айтпай «жылыа жау тиді» дейді,
Ббектен не болды деп сраанда.

Нартайла сол жарадан екі ай жатты,
Батыра екі айы бірдей батты.
Білмейді дшпаныны кім екенін,
айысы Айслуды одан атты.

Ойа алып жазылан со асы нрды,
Сандалып Атасына арай жрді.
Алдынан бір ауылды тіп еді,
Тота деп бір бркенген ыз жгірді.

Батырдан ыз арайды алмай кзін,
Нартайла шырамытты ызды зін.
періп алтын жзік алтасынан,
Айтыпты Айслуды слем сзін.

Таныды Кнслуды келбетінен,
Бір сйді аттан тсіп о бетінен.
Не ылсам Айслуа жолыам деп,
Жнелді Балыбекке сол бетімен.

Барана алмаушы еді кндіз малдан,
Сол кні сол ауыла Самсы баран.
йіне соны кріп айтарында,
Тайла пен Кнслуды кзі шалан.

Алыстан Нартайлаты танымаан,
Тскенін, екейгенін байыптаан.
Ауыла келе сала Кнслудан
«Жолыан жолаушы кім?»—деп сраан.

Ол айтан: «Мен ешкімді кргенім жо,
Жолыып жолаушыа келгенім жо,
Жазысыз жала жауып неге аырды,
Ешкімге ештеемді бергенім жо».

«Сен берді сол аттыа бірдемені,
Бауырына аттан тсіп басты сені.
Кргенді кзімменен танып трсы,
Шыныды айт шатпатамай лденені!»

ыз айтты: «Айтарым жо лтірсе де,
Аузымнан ара аным келтірсе де.
Крдім деп крмегенді айта алмаймын,
Аптыып ашуланып желпінсе де».

Аырып Кнслуды стай алды,
«Айт-айт» деп рі-бері азап салды.
«Кзіді шын айтпаса шыарам»,— деп,
Пышаын о кзіне тура оталды.

ой-ойлап Самсы келді арашалап,
Жаындап Кнслуа жанасалап.
«Ааны крген ісін танба, алам,
Айта ой арашыым» деп майдалап.

Барана айтпады деп таы да рды,
рана болмаан со буындырды.
Булыып дем ала алмай ліп жатып,
Бірталай уаыттан со жаны кірді.

Арсыза Баранадай малы ттті,
Жетімге Кнслудай жаны ттті.
Амалсыз жылап трып сырын айтты,
айтсін-ай, атты инау жана батты.

Тайлаты жасырмады кргендігін
Жзігін Айслуды бергендігін.
ш кннен алмай жетсін Нартайла деп,
Таы айтты слеміні келгендігін.

Слемді есіткенде кйгендігін
Бетінен балдызым деп сйгендігін.
Не ылсам Айслуды аламын деп,
Сол жерден Балыбекке жргендігін.

Кнслу мны айтанда жылап трды,
Барана жылама ден таы да рды.
Бл слу Самсыа айтты апасынан,
Осымен ойнап-кл деп тілек ылды.

Самсы айтты: «Тым жас ой бл зір маан,
Айтайын бір сырымды, достым, саан,
Кез келіп Айслуды Атасында
Мен едім Нартайлаты ылыштаан.

ш кн деп маан уада ылып еді,
Шыдамай ертеінде-а жріп едім.
Ойнасы Айслуды осы ой деп,
ылышпен тла бойын тіліп едім.

Не ылсам лтіруге асы едім,
ылышты аямай- а басып едім.
Болан со аруы жо таснен рып,
алан со олым сынып ашып едім.

Тоысай лым едім асымдаы,
Бл сырды маан сор ой ашьілмаы.
Білсе кек алмайды деп ойламаймын,
орыныш, атерім сол басымдаы.

«Ол енді,— Барана айтты,— маам да жау,
Ойнас боп Айслуды бзаны анау.
Матайдан таы барып алып кетпек,
Аулата, тте дние, жолыпайды-ау!»

Самсы айтты: «Ескерелік жолын тосып,
Отырмын рі ыза боп, рі шошып.
Сездірмей еш адама лтірелік,
Жолыса оашада дай осып».

Екеуі Балыбекке адам басты,
Не ылса лтірмек боп Тайла жасты.
Егерде ойлааны бола алса,
Айтпаса ант етісіп уадаласты.

Адамзат рбір іске кез болады,
Біреуге жай, біреуге тез болады.
Блар да, Нартайла та бара трсын,
Айслу енді азыра сз болады,

Бір к бар Балыбекте Томан деген,
Кн сайын сгіс естіп, тая жеген.
Отауда жалыз жатан Айслуды
Еш адам онан баса елемеген.

Кзетші арашада лгі Томан,
Біржола ой кзетпек міндет оан.
Отаудан жас баланы ні шыып,
Жгіріп Томан кемпір келді соан.

От жаып йді жары еткен кемпір,
Бл не деп Айслуа жеткен кемпір.
араса бір л тауып талып жатыр,
Кіндігін баланы орап кескен кемпір.

Жгірсе сйінші деп тая жейді,
Ол кемпір соны біліп ндемейді,
Баланы бден жайап боланнан со,
«алайсы, Айслужан, алам»,— дейді.

Аздан со есін жиды сорлы келін,
Байлады клдірамен кемпір белін.
Бір арап баласына, кемпірге бір.
Кзіні айтып болмас аан селін.

андарын, жолдас, шелін тазалапты,
Крпеге киізбенен орап сапты.
Кне ой к де болса кпті крген,
Брін де рнрсені сол жайапты.

Кн шыты, сске болды, ел де трды,
Жо еді ешкім білген мына сырды.
Баланы шырылдаан даусын естіп,
Отауа Ханым атын келіп кірді.

мтылды жас баланы кре сала,
«лтірем, ойнастан — деп — туан бала».
усырып Томан олын арыз айтты,
Алдына клденендеп тра ала:

«лтірме бл баланы тектен-текке,
Мныыз исынбайды ашу-кекке.
Басшымыз сол кісі ой, не дер екен,
Туанын білдірейік Балыбекке».

Томан мен Ханым атын сонда барды,
Балыбек мны есітіп ойа алды.
«Бетіме дспандарым кнде басар,
рырды кзін жоалт»,— деп-а салды

«Бай, сізге — Томан айтты — арызым бар:
Бл бала тадыр айдап туан шыар.
Нресте жас баланы жазыы не?
Боласы ан жктеуге неге мар?

Елу жыл к ыланы саан дайын,
лды ып брін мытып бас райын.
Бала л, мен к болсам — екеуміз сай,
Маан бер бл баланы, асырайын».

«Алса ал» дегенді есітіп Ханым трып;
Деді: «Сен асырамайсы мнда жріп.
Бл йде, баланы алса, трызбаймын,
Ауылдан кз крмеске кет аырып!»

«Шыны ба,— деді Томан,— ойыны ба,
Болады бала алса ойынымда.
Балыбек, енді маан бостанды бер,
алмасын мені хаым мойыныда».

Балыбек азат ылып бата берді.
Отауа Томан кемпір айта жрді.
Кетпегін баланы алып айтып еді,
Айслу мынаны айтып, мал крді:

«Ей, шеше, сені дай жарыласын,
Мен енді аыреттік арындасы,
алан со балам тірі арманым жо
Не болса бола берсін мені басым.

Бл бала — Нартайлаты аманаты,
Ататы Бозша байды жрааты.
Шешеке, сенен атты тілегім сол,
Баланы соан тапсыр, келсе сті».

Ол Томан сол ауылдан азы алды
Емізік, бір сауыт ст таы да алды.
«Тапсырам, дай осса, Тайлаа»,— деп,
оштасып баланы алып кетіп алды.

Аядап андыатай байа келді,
Білетін брын зін жайа келді.
антеке ойын зі баушы еді,
оралап кешкі малын жайлап еді.

Жолшыбай дірдек аып тоды кемпір,
Кешке кеп сол ауыла онды кемпір.
з жайын, бала жайын байа сйлеп,
ш кндей сол ауылда болды кемпір.

Болса да екі аамны бірі жетім,
Бл бала згелерден ірі жетім.
Тірідей ата-анадан айрылан со,
Баланы аты болды тіріжетім.

Сапанай — антекемні лке лы,
ш ызыл тмсыына онап жылы,
атыны жесір алан бір ыз тауып,
ыз лген Томан сонда келген кні.

Баланы сол емізген ш кн дай,
Кез ылан лмесін деп оны дай.
Сйлелік, бл тотасын, Айслуды,
Крді ме таы орлы брыныдай.

Таы ран Ханым оны «жылады,— деп,
Ойлама енді мнда трармын»,— деп
Боласы, Томан кетті, сен кзетші,
она й бл отауды ыламын»,— деп.

Текпілеп йден шы деп шаштан алан,
Ксеумен шыдай алмай о да салан.
Ханымны ран ксеу басын жарып,
Жыылып сол соыдан талып алан.

Айслу енді ойлаан: «Тірі оймас,
ор ылар, не лтірер,— брі бір бс.
Онан да зімді-зім лтірейін,
Бл мір болмайды деп маан жолдас».

Желбауды балытап ойды жайлап,
«Нартайла, аман бол»—деп ш айайлап.
Баанды рлеп шыан алып тастап,
Мойнына балыты салды байлап.

Есітіп айайлаан сол дыбысты,
Жргендер алыстаы жгірісті.
Буынып лген атын, талан атын
стінен екеуіні келіп тсті.

Аздан со Ханым есін жиып алды,
Балыбек аыл таппай кп сандалды.
Ел білсе, ашып кетті демек болып,
орыма жаназасыз кме салды.

Айслу бл жаланнан сйтіп ткен,
гейлік, кндестікпен тпке жеткен.
йелдер ол кездегі мал есепті,
Кім сатса, айда айдаса сонда кеткен.

Ол лген бір кре алмай сйген жарын,
Ішінен тарата алмай м мен зарын.
«Елу — деп — ел лаы» маал бар ой,
Естіген андыатай мны брін.

Біз таы сз басталы Нартайлатан,
Жолыар айсысына сор мен батан.
Не ылсам Айслуа жолыым деп,
Баана кетіп еді-ау Атас жатан.

Жолшыбай бір ойшыдан жн срасан,
ойшы айтан: «з жайыды айт уел бастан»
Нартайла аты-жнін тгел айтан
Бармаын Балыбекке жасырмастан.

ойшы айтан: «баы да бар, соры да бар,
Кез болан керегіе жоы да бар.
Айслу дниеден тті, балам,
Бір лы сонан алан олымда бар».

Нартайла айтты: «сзге кілім сенді,
Аманат тра трсьін балам енді,
Оны да білесіз ой, мны білді,
Сйегін Айслуды айда кмді?».

«Айтайын мен бір аыл сен балаа,
аырма сйек шін р далаа.
йтасты маайында бір орым бар,
Кміпті жаназасыз сол араа».

«Ата -ай! Сол молаа барам-даы,
Бір кріп бетін ашып алам-даы.
Сізбенен айта келіп аылдасып,
Баламды Томанменен алам-даы».

Соны айтып амшы басып жріп кетті,
Тапты да Айслуды, ашты бетті.
Бір сйіп суы беттен айта жауып,
Аулына андыатай тнде жетті.

ойшыа бл кеткен со екеу кепті,
«Ауылы Балыбекті айда?»—депті.
лгі шал ауыл жнін айтып беріп,
айтам деп амандасып сонда кетті.

Ол екеуі Барана мен Самсы болар,
Тайлаты жолын тосып жрген болар.
Айслу ашып кетті дегенді естіп,
Нартайла кетті-ау деп айтан олар.

антеке айтаннан со тсін, ін,
Барам деп Балыбекке кеткен жнін.
Нартайла тере ойа тсіп кетті,
Білген со Барана мен Самсы екенін.

Япырау, неге келді олар мнда?
Бермек пе Айслуды Самсы сма.
Кнслу айтып ойып кеткенімді,
Тыпа па лде лтіріп мені ма?

Нартайла бл туралы кп ойлады,
Кейде ашу, кейде айламен еп ойлады.
Айслу лді оларды салдарынан,
Кек алам, дай осса, деп ойлады.

Ол сйтіп отыранда ойа кетіп,
Кемпір де баланы алып келді жетіп.
«Мынау — деп — Айслуды аманаты»,
Сйгізді бетін ашып иіскетіп.

Ол кні тыным алып сонда жатты,
Ел трып, ертеіне та таы атты.
Жайланып таматанып боланнан со,
Нартайла антекее жауап атты:

«Клік пен кісі келем йден барып,
айтамын Томан менен баламды алып.
Сйегін Айслуды тастамаймын,
оямын жаназалап елге апарып».

антеке аз ойланып бас ктерді,
Бір дара ат, бір жолдас пен атан берді.
Дара ата Томан мініп баланы алып,
Айслу моласына бері келді.

Атана Айслуды артып алып,
Еліне жиылсын деп хабар салып,
Арулап, жаназалап боланнан со,
Басына Тазызылды ойды апарып.

Нартайла сол арада айтты кпке:
«Ей, халым, сйледі деп мені скпе!
Самсы ма, мны лтірген Барана ма?
Матай ма, не болмаса мен тентек пе?

Рас, Бала Балыбекпен баталасан,
Деген со баласы ынжы айта басан.
Самсыа сатаныма кнбеді деп,
Барана берді обала арамастан.

Мен едім Айслуды сйген жары,
Арманда кетті ішінде айы-зары.
лтірді Ханым атын тепкісінде,
Самсы мен Барананы ыландары».

йлыты ауым бан жауап таппай
Кеесті асаалдар сзді саптай.
Самсы мен Баранаа хабар салды,
Берсін деп кпке жауап йде жатпай.

Олар да келіп айтты білген дауын,
Тайлаты бозбасты ып ойнатауын.
ртрлі райсысы жауап айтып,
Бл сзге а жарылды ара ауым.

«Жазалы Барана ой Самсыменен,
ыстаан ойнас ыл деп ызды неген,
осылан зі сйіп Нартайлаты,
Демекті жазаласын жн крмеген.

Рас, аза ыз алмайды жеті атадан,
Мны айтан дінсіз кезде ткен адам.
осады немерені шариатта
Атыы Нартайлаты осы арадан.

Айслу кйеуіне кнбей кеткен,
Басы бос ыз есепті сол себептен.
Еркімен ер жеткен ыз байа тиер,
Ондайа жарамайды зорлы еткен.

Берідер Кнслуды Нартайлаа
Разылыын керек біра срамаа.
Самсы мен Барана кп айып тартсын,
Барайы нын срай Матай жаа.

Біз оан к ылсын деп бергеміз жо,
Не ьілды, не ойды деп тергеміз жо.
Барлы мен, мны лтірген, Ханым атын,
анды ол онан зге кргеміз жо».

Барана: «Разымын»- деп лды етті,
Самсы: «Мен кне алмаймын бан,— депті,
— Наашым аза жолын айта бзды,
Бл елде трмаймын»,— деп ашып кетті.

Барана тоыз-тоыз айып берді,
Жасаулап Кнслуды алып келді.
Басаа бір Самсыдан хабар айтып,
Той ылып тойызыпты Тайла елді.

ыры рдас Самсы ашты жиып алып,
Жер іздеп жасырынар орын шалып.
Тазызыл, Балашоы арасында,
Аласа ызылжала жатты барып.

Елеусіз елсіз су деп соан баран,
Кн кріп, рлы ылып жатып алан.
Бтен жау жататын орын емес,
«ызыл — деп — ыры арашы» сонан алан.

Ел онса Кксегір мен Шапаа кеп,
Самсы елді шыдатпаан мал рлап жеп.
аранай саасында араша адыр
Атанан Сол себепті «Тектрмас» деп.

Матайдан ел жиылып н сраан,
Жасау мен ыздан алан пл сраан.
«алымал, ілу, жыртыс аламыз жо»,—
Деп даулап, соны брін шын сраан.

Жгінген антеке мен Досанаа.
Сраан адам нын бос ала ма?
Басы атан, е аяы ст тайла деп,
Бл нды олар кескен жз араа.

Мал тадап аламыз деп ел штескен,
Сондытан лгі екі би айта кескен.
Жартысы мал, жартысы жер болсын деп,
Байошар Балыбектен Матай кшкен.

Бл бітті, таы келдік Самсы жаа,
Ол кеткен айып бермей жамаата.
Тыдаушы керек ылар соны жайын,
рды-ау деп ие бітімге, неше таа.

Нартайла оны іздеген астыртындал,
ркімні Самсы жрген малын рлап,
Елеусіз кісі тонап, ен малды алып,
Шыдатпай «Тектрмастан» арауылдап.

Бір кні жатан жерін білген Тайла,
арумен дайындалан жолдас сайлан.
Сотыып тн ішінде талан ылып,
Самсыны ол- аяын алан байлап.

Тимеген асындаы жолдасына
Не ылсам ыламын деп бір басына.
Ет кесіп о бетінен алаандай,
Сйретіп алып шыан ыр басына.

Бетіне кмір жаып кйе сепкен,
арабет ыламын деп йе сепкен.
«Атаста мені аямай ылыштаан
Сен бе еді, шыныды айт»,— деп баса

Самсы айтан: «Раым ет те кнмді кеш
Кешпесе кп инамай басымды кес.
Жргенше ара бет боп лген арты
Не лтір, не кеш-таы олымды шеш».

Нартайла кілі толып кп ойлады,
Кейде аяу, кейде ызамен, кек ойлады.
«Транда лі жетіп ашу кешпек —
Адамны е асылы-ау»—деп ойлады.

Соны ойлап аяды да олын шешті,
Шынымен екеуі де кештік десті.
«ызану Айслуды айып емес»,—
Десті де дспандыты млде кесті.

«Бірбет» деп онан кейін атанан ол,
Сол аттан кейінгіге алан бір жол.
Бл кнде бден ауылы ыстап жрген,
Самсыны «Бірбет» деген мекені сол.

Томанды шеше ылан батыр Тайла,
Бйек боп атты кткен жетайлап.
на алан Балыбекте Томан ліп,
Кмбездеп мола соып ойан жайлап.

Самсы лген аз жылдан со бала алмай,
Айтылсын ая жаы шала алмай.
Барана — баласыз шал ой тоытып,
Сйегін, суа кетіп, алды ала алмай.

араан оша салып, жарда шауып,
Денесін ала алмаан судан тауып.
ткен со бір талай жыл бір жиені
Таптым деп мола соан жала жауып.

Тымы шбозшаны Нартайлатан,
алан жо еркек бала зге жатан.
Кнслу Айдаркені тапан жолы,
Баладан жазым болып аза тапан.

Оны да ойан Тайла Тазызыла:
«Кремін ада жріп рбір жылда».
Айслу, Кнслумен елестейді,
Дегендей ишаратпен біздер мнда.

Жрегім крген сайын кетер жанып,
Білгендей сол екеуін аны танып.
орамнан Шапатаы крініп тр,
Екі оба дл екі емшек сиятанып.

Ол оба брыннан да болан еді,
Хан Шыыс жайлап бан онан еді.
Шыысты скер басы нояндары
Жебені Сбетей мен ораны еді.

Нартайла оны жайын білуші еді,
Болам деп мен де ноян жруші еді.
Сол жерге екі жарын ойандыы
Батырды орнын рмет ылушы еді.

Туан жан бір лмекке тадыр еткен,
Елуде Нартайлаа аза жеткен.
р менен аранайды йанында
Тайлаты моласы бар жер боп кеткен.

Шын аты Айдаркені болан Шапа,
Шапатан бзып айтып деген Шаша.
Басына айдар ойып Айдарке деп,
Салты бар бір адама екі ат тапа.

азата, ойласаыз, осындай кп,
Болады жалан аты шын ата есеп.
Болан со шашы сары бзып айтып,
Аталан Тіріжетім — Сарыжетім деп.

Бл жерден, Тайла ліп, ел кеткенде,
Айдарке тіріжетім ержеткенде,
Блініп орта жзден сол екеуі
Кетіпті кіші жзге сол кеткенде.

Сол елде Шапа пенен Сарыжетім бар,
Айдарке, Шаша дейді ондаылар.
Оларды Тоал арын деп атайды,
Тымы Нартайлаты, міне, осылар.

Оыан осы леді жаа талап,
Мін таар трт тарабын бірдей арап.
Сыртынан сырын пай сыр береді-ау,
Отыр деп тірікті жндей сабап.

Шынды айттым, не тірік исындырып,
неге, тлім ал деп исідіріп.
Сккенмен лген шалды тк нбейді,
Айтанмен сыбыр, сек сырттап жріп.

Аламан-Мамыр

Бл гіме 1722 жылы бізді Орта жз азаы Сырдария бойында жргенде болан аны іс. Бізді аза алматан жеіліп, «Атабан шбырынды» боланнан бір-а жыл брын. аламан-Мамырды ісіне ескі азатар теріс кзімен араса да, осы кнгі кіліні кзі ашытар жазасыз екенін біліп, да ылса керек. лгенді тірілтпесем де, шкенді жандырандай болсын деп, биыл жз тосан жыл болып, мытылан істі алдыыза ойдым. Бл гіме асаал аузынан да алып бара жатыр. Сол асытарды зі кетсе де, ізі жоалмасын дедім - бізді де ізіміз жоалатынын ойлап.

ткен іс - ойа кгірт, кзге таны,
Крмесе де, білгенге брі аны.
Мы жеті жз жиырма екінші жыл
азаты Сыр бойында жргені аны.

нет баба - Арынны ел аасы,
рі би, рі молла, ламасы.
Орта жзге лгі айтан діл екен,
Сол кезде тосан беске келген жасы.

Кішік деген - бабаны з атасы,
Ммбетей - ол Кішікті бір аасы.
Ммбетсопы, Кішікті шешесі бір,
атаан Трсын ханны ханышасы.

Бізді жетінші атамыз йтек деген
Бабаны бір туысан інісі екен.
йтекті бйбішеден жалызы - Олжай,
Тоалынан - Байбрі аламанмен.

«Бке» деп атап кеткен Байбріні,
Бл сзім ертек емес, сзді шыны.
Бір ыз шін аламан елден кеткен
Соны жайын айтайын тыда, міні:

Ммбетей сіп, нді бара-бара,
Сол таптан бір бай шыты жеке-дара.
Сол байды он бес жасар ызы Мамыр
рі слу, рі есті, еркекшора .

Онан баса бала жо лгі байда,
Оны ыз деп еш адам айту айда.
Байды кілі жабырап ала ма деп,
Жрт жрді да болам дей алмай да.

аламан ыз айттырмай жреді екен,
Мамырды жас кнінен біледі екен.
Асытыын айта алмай іштен жанып,
«рбымыз» деп р ойнап-кледі екен.

Мамыр жылы баады кндіз барып,
Тыма киіп, олына ры алып.
аламан Мамырменен малда жріп,
Біраз сз сйлесіпті, кез боп алып.

Жігіт сонда ыза зін сйдірмекке,
Асы болса оны да кйдірмекке,
Жмба мысал сыылды бір сз айтты,
Кіліндегі мастын тйдірмекке:

- Ей, Мамыр, адамды Алла жаратыпты,
Хауа Ананы адама аратыпты.
Бірін еркек, біреуін йел ылып,
Екеуінен кп жанды таратыпты.

дай неге ылмаан адамды та,
Балаларын зінен стіріп-а.
Хауа Ананы жаратуда масты не?
Сол арасын білуге аылым ша.

- Ей, аламан, тегі жо дай жалыз,
Мтаж емес жолдаса, тіпті армансыз.
Адамзата кмексіз, махаббатсыз
мір ызы дегенді естен алыз.

Жо болса махаббатты бір сйгені,
Ойлашы, керегі не дниені.
«Сйсін, жолдас болсын» деп жаратты Алла,
Бл туралы білгенім осы мені.

- Тауып айтты, Мамыржан, тым жайын,
Сйтсе-даы таы бір сзім дайын.
Махаббатты жарым жо, жрдемшім жо,
лейін бе, айтейін, кімге айтайын?

аламанны масатын Мамыр білді,
Аз ойланып, ндемей сабыр ылды.
Жылы жрек зіне жар тапандай,
Тыншымады, тулады, жз былды.

ызарды, бір аарды байды ызы,
Бетке шыпай тра ма жрек ізі?
Іші ысты, сырты дене суы тартып,
Салын термен млдіреп нрлы жзі.

Аздан со Мамыр айтты: - Ей, аламан,
Байадым сз аяы бізге таман.
азір жауап берерлік уаытым емес,
Сйтсе де міт зіп лмек жаман...

Соны айтып амандасып Мамыр кетті,
Кн сайын аламаннан сабыр кетті.
«Мамыр бгін ыздарша киінді» деп,
аламана бір кні хабар жетті.

уанды атан оым тиді ме деп,
Мен шін ыз киімін киді ме деп.
ауіп шіркін таы да ойлатады,
Менен баса біреуді сйді ме деп?

Ол кезде жерге талас аза, алма,
Атысып, ауыл шауып, жылыны алма.
Бір соыста алматы аза жеіп,
Тобытыны брі де тойа барма.

Той ылан Орта жзде Смеке хан,
Жиылды той болан со бірталай жан.
Бай-бйбіше, лкендер сонда кетіп,
Жас жігіт, ыз-келіншек йде алан.

азата бастан деген бір ырым бар,
Мал сойып, жастар ойнап, бір жиылар.
аламан: «Бастан ыл», - деп ыза келді,
Азар болса бір тоты шыын шыар».

Сойызды Мамыр сонда тотыны кеп,
Ойнады ыз-бозбала етінен жеп.
Оашада аламан Мамыр ыза
Ымдады «бір жауабы болмай ма?» деп.

Айтса да ыздан жауап міт етіп,
Есітпеген кісі боп алды кетіп.
Сйтсе де сондаы айтан сзі мынау,
Еш адама елеусіз ледетіп:

-Ауылымны кнбатысы алы амыс,
Брсігннен ары кн болады алыс.
Жас кісіде бар болса жігер-намыс,
Болып кетіп жрмесін жатпен таныс.

Солайша жауап берді аламана,
Бл сзі байалмады баса жана.
«Брсігні амыстан жолыпаса,
Мен саан жо, - дейді ой, - байаана».

аламан оймен шешті ызды сзін,
«Таптым» деп шешуіні аны зін:
Брсігні кн бата сол амыса
Келіп кірді «сол ой, - деп, - айтан кезі».

Ел жата ыз да келді шо амыса,
аламан айтты сонда кзтаныса:
Бгін кешке осынан жолыпаса,
Кетемін деп неге айтты тіпті алыса?

Ей, аламан, аалсы аылдаан,
Біржолата келген жо Мамыр саан.
Тадыр бізді оспады, айып етпе,
Ерте да тседі біреу маан.

Кеше білдім тбемнен рандыын,
далыты дап-дайын трандыын.
«Брсігннен кешіксе жауап жо» деп,
Сол еді сз ишарат ыландыым.

ке берсе, ыз болмас кімге атын,
айтейін сенде-а еді махаббатым?
Еркекше киімімнен ялам деп,
Уаыт тті, сол болды атты оатым.

Алдыа кешу срай келіп трмын,
Кзге тірі болсам да, ліп трмын,
аламан, осы саан оштасаным,
Денемді емес, жанымды беріп трмын.

- Ей, Мамыр, бл іс оай, алдамаса,
Зорлы жо зі сйіп тадамаса.
«Ер жеткен ыз еркімен ерге тиер» -
Молдалардан есіттім лдеашан.

Мамыр-ау, мені сйсе, кетпе жата,
дайа ха, ісім жн шариата.
Басы - баба, аяы - шала молда,
Бріне аны оыан жамаата.

аламан, рас болса айтан сзі,
Сен шін келіп трмын, крді кзі.
Сйген жарым, сйенген жаным - сенсі,
Не ылса да біле бер, мейлі зі.

Олай болса, кетейін азір алып,
Трса жазым болармыз апы алып.
Азар болса мал алар, адам алмас,
Тобытыны жиярмын бара салып.

ыз алан жо жаыннан Тобыты зір,
лтірем деп жрмесін бізді азір.
зімді аяп трам жо, сізді аяймын,
Сен сау болса, болар ем мен-а нзір.

- Мамыр-ау, айтып трсы лденені,
Шариат осады екен немерені.
айы ойлап жаман ырым айта берме,
Аласыз сйген болса аны мені.

Мамыр айтты: - Мен сенсіз тірі трман,
ш айырдым сзіді мен антран.
Бір дайа сыйынып ал да жнел,
Жолыда лсем разымын, жаным рбан.

Алдандырдым мен Сізді сзбенен р,
Туекел деп Аллаа тез, жылдам жр.
Заман андай болар деп дайындап ем,
Боз жора атым белдеуде ерттеулі тр.

Мінді де екі ашы кетіп алды,
Ауыла бір саатта жетіп барды.
«Не де болса ылдым, - деп, - бір жмысты»,
Бара сала Олжайа кісі салды.

Олжай барды бабаа тн ішінде,
ысылшады бар еді жрісінде.
Баба басын ктеріп Олжайа айтты:
«Неге келді, асыан жмысы не?»

- аламан ашып келді Мамырды алып,
апы болды згеміз білмей алып.
Алыс жерге кетсін бе, тотасын ба,
Аыл срай келіп ем сізге салып.

Баба мны есітіп айы жеді:
- Бір жаман тс кріп ем бгін, - деді.
Бітімсіз іс кез болып алар ма екен,
Ккенайды мінезі ата еді.

Ккенай - Ммбетейді бастаушысы,
зі батыр, мінезі атты кісі.
Сол кісіні алдынан тараушы еді,
Бабанан со бл елді кп жмысы.

Баба айтты: - Кете алмас бір жас бала,
Тобытыа хабар ыл бара сала.
Болар іс болан шыар, малды аяма,
зі одасын аырын ха таала.

Тобыты, анжыалы, Бсентиін,
Атыай, арауылмен брі жиын.
Баба хабар айтан со ел жиылды,
Сйтсе де сз аяы болды иын.

Ммбетей жатып алды ыры бермей,
«алымал ал, біт» деген сзге кнбей.
«аламан мен Мамырды лтірмесе,
Кетеміз, - деп, - бабады тіпті крмей».

Баба айтты: «лтірер жмыс емес,
Таспен атып лтірмек бл іс емес.
Біреуді некелісін бзбаан со,
анына орта болу дрыс емес».

Ккенай таы кнбей жатып алды,
Бітім болмай неше кн жрт сандалды.
«аламан мен Мамырды дауындай» деп,
Маал болып бл елге сонан алды.

Бітім болмай созылды сз аяы,
Белгісіз кімні соры, кімні баы.
Бір кні тркініне амандаса
Мамыр келді, тадыр ой ол баяы.

Ккенай бітпей жрген сзді зайтып,
Сол кні келген екен анан айтып.
«Анау бір топ жаяу кім?» деп сраса,
«Ол - Мамыр» деп, бір ойшы ойан айтып.

Ести сала садаын олына алды,
«Мамырдан аула жр» деп айай салды.
«ялмай жзіараны жргенін» деп,
Аямай дл жректен атып алды.

Бкшиіп, иман айтып, аны ашып,
олтыын олыменен трды басып.
Бейшара бір-екі ауыз тілге келді,
зін атан кісімен арыздасып:

- Ккенай, арамаймын, сзіме ба,
Ісім жн, бір дайа кілім ха.
Мойныа мені аным халал болсын,
Болма енді аламанны анына орта.

Кешікпей мен лемін, сен тірісі,
Іс емес дай кешер ылан ісі.
лтіртпе, тілегім сол, аламанды,
Барасы тір алдына, білемісі?

Екі ан ауыр болар бір зіе,
Сйсінбе бл раымсыз мінезіе.
Айыран екі асыты оа ма екен,
Деп трсы алыс айтар кім зіе?

Тілегім келді орнына, арманым жо,
Артында аламанны аланым жо.
Мені сен лтіргенмен жасармайсы,
Сйткенмен жас жанымды аланы жо.

«аламан, аман бол!»-деп кзін ашты,
«Алла» деп алаанмен бетін басты.
оштасып асындаы атындара
Опасыз бл жалана амандасты.

Ккенай жиды барып Ммбетейді,
«лтірдім тентегімді зім» дейді.
Бабаа кісі салды дамыл бермей;
«Ол неге аламанды лтірмейді?!

Жаыным ызымды алды, намаймын,
орлыа тартып алан шыдамаймын.
Егер де аламанды тірі ойса,
Ел болып Кішікпен бас рамаймын.

Оллаи, біз кетеміз, азір ауып,
Менен баса туысан алсын тауып».
Бл хабар Тобытыа жеткеннен со,
Сзінен елді брі ылды ауіп.

Баба айтты: «Ел бітпес оныменен,
Жрелік шариатты жолыменен.
Бір еркек, бір атынны нын алсын,
Ммбетей разы болсын соныменен».

Кнбеді Ммбетейлер оан таы,
«Ауамыз біз болса, - деп, - ор ылмаы.
нет баба ділет ылмаан со,
Кз крмеске жат болып кеттік-даы».

Кп берген ткке трмай алы малы,
Ем болмады жалынып айтан жалы.
Тобыты осы сзге а блініп,
Болысты Ммбетейге анжыалы.

- Ей, Баба, тірге аян адал ісі,
Сйтсе де ел блінер бір бала шін.
Болан со аза та - жау, алма та - жау,
Бл елді обалына алмаймысы?

Болсын да Ммбетейді бір айтаны,
«Еркек тоты - рбанды» деген кні.
аламан Тобыты шін жанды иса,
Кетпей ме шаит болып оны жаны?

Сол сзге аударылды жртты брі,
Не ылсын кп надана жалыз крі.
«Кеселі кпке болып жрмегей» деп,
Бабаны шын кейіген шыты зары.