Мемлекетті экономикадаы рлі
Ттынушылар мен тауар ндірушілер экономиканы алыптастыратын кптеген маызды мселелерін шешіп жатса, мемлекет ызметі АШ экономикасыны кем дегенде трт аумаына серін тигізеді.
Тратандыру мен дамыту
Федералды кімет экономиканы жалпы баытын белгілен, жылдам сімді, жмыстандыруды жоары дегейін жне бааларды тратануын амтамасыз етуді негіздейді. кімет шыын мен салы млшерін реттеп (фискалды саясат) немесе ашамен амтамасыздандыруды басарып жне кредитті пайдалануын адаалай отырып (монетарлы саясат), нтижесінде баа мен жмыссызды дегейіне сер ететін экономикалы даму арынын баяулатып немесе жылдамдатып отырады.
1930-шы жылдардаы лы Депрессиядай кейінгі жмыссызды пен экономикалы дамуды бседеген кезедері АШ экономикасы шін жасы дріс болды деп есептелінеді. Экономикаа шындап дадарыс аупі тнгенде, кімет экономиканы кшейту масатымен мемлекеттік ордаы ашаны пайдаландыр ттынушылар кбірек аша жмсасын деп салыты азайтты. 1970-ші жылдардаы бааларды суі, сіресе энергия кздері шін, инфляция аупін тудырды. Нтижесінде, мемлекет басшылары салыты азаюына арсы трып, осымша ашамен амтамасыз етіп шыынды шектеуді орнына, инфляцияны болдырмауа кіл белді.
Экономиканы тратылыын амтамасыз ететін амал-рекеттер де 1960-шы жне 1990-шы жылдар аралыында елеулі згерістерге шырады. 1960-шы жылдары кімет салы саясаты, яни мемлекеттік кірістерді басару арылы экономикаа сер етемін деп ойлаан. Біра мемелекеттік шыындар мен салыты президент пен Конгресс баылауа алан со, сайланушы шенеуніктер экономиканы жргізуде маызды роль атарады. Аша ныны лдырауы, жмыссызды, бюджет тапшылыы кезедері халыты салы салу саясата деген сенімін лсіретті. Оны орнына проценттік ставкілер арылы елді ашамен амтамасыз етуді адаалайтын монетарлы саясатты танымалдылыы артты. Монетарлы саясат Конгресс пен президентке туелсіз Федералды саты ор кеесі деген атпен белгілі, мемлекетті орталы банкіні басшылыымен жзеге асады.
Реттеу мен баылау
АШ-ты федералды кіметі жеке ксіпорындарды трлі тсілдермен реттеп отырады. Экономикалы реттеулер тікелей немесе жанама трде бааларды адаалауа баытталан. детте кімет электр энергиясы ызметі шін дегейінен жоары баасын асырмау сияты монополияларды болдырмауа тырысты. Сондай-а, кейде кімет экономикалы баылауын нерксіпті баса салаларына да тарататын. лы Депрессиядан кейінгі жылдары кімет сыныс пен сраныса байланысты жылдам згеретін ауыл шаруашылы німдеріні баасын тратандыру жйесін жасады. Кптеген баса салалар - жк тасу жне кейінірек, уе жолдары - бааларды тсуін ысартатын зіндік реттеу дістерін тапты.
Экономикалы реттеуді баса формасы - нсілшілдікке арсы за, тіке реттеуді ажет еместігін аматамасыз ету арылы, нарыты уатын кшейтуге талпыну. кімет пен кей кезде жеке жатар бсекелестікті млшерден тыс шектейтін рекет немесе осылуды рсат етпейтін за ретінде нсілшілдікке арсы зады пайдалайды. Сондай-а, кімет жеке компанияларды баылау арылы оршаан ортаны тазалыын сатау, оамды ауіпсіздікті амтамасыз ету трізді леуметтік масаттарды орындайды. Дрі-дрмек пен азы-тлік німдерін адаалайтын басарма кейбір зиянды німдерге тыйым салады; Ксіпкерлік ауіпсіздігі мен денсаулы сатау кімшілігі жмысшыларды жмыс уаытындаы ауіп-атерден орайды; оршаан ортаны орау жніндегі агенттік ауа мен суды ластанбауын адаалайды.
ткен асырды соы ш он жылдыында американдытарды реттеуге деген кзарастары едуір згерді. 1970-ші жылдардан бастап саясаткерлер экономикалы реттеулер уе жне жк тасымалдау саласында тиімсіз компанияларды ттынушыа зиян келтіріп олдайтынына абыржи бастады. Сол уаытта технологиялы згерістер кезінде табии монополия саналатын телекоммуникаия сияты кейбір салаларда жаа бсекелестіктер тудырды. Бны брі жеілдетілген задар рдісіне келді.
1970-ші, 1980-ші жне 1990-шы жылдары екі саяси кампанияларды басшылары экономикалы реттеу ауымын азайтуды жатаушылары боланымен, леуметтік масаттара жету шін жасалан рекеттер жнінде келіспеушіліктер болды. леуметтік реттеуді лы Депрессиядан кейінгі, Екінші Дниежзілік соыстан кейінгі кезеде, сондай-а, 1960-шы, 1970-ші жылдары маызы артты. Алайда, Рональд Рейган презенденті рып тран 1980-ші жылдары кімет экономикалы реттеулер еркін ксіпкерлікке кедергі тудырады жне бизнес ныны жоарлауы инфляцияа келеді деп жмысшыларды, ттынушыларды, оршаан ортаны орау шараларынан бас тартты. Осы уаыта дейін кптеген американдытар ерекше жадайлар мен аымдар жайлы обалжу танытады, йткені олар кіметті кейбір салаларда, оршаан ортаны орау секілді, жаа нормаларды шыаруа мжбр етеді.
Кейбір азаматтар з сайлаан кілдері белгілі бір мселе айналасында жедел жне мият жмыс атармаанын сезсе, сота жгінетін. Мысалы, 1990-шы жылдары жеке адамдар мен кімет темекі шегуді денсаулыа тигізген зияны шін темекі шыаратын компаниялармен соттасты. Сйтіп, темекі шегуден болан дерттерді емдеу нын теу шін штаттарды за мерзім ашамен амтамасыз етіп тран ірі аржы рылымдары жмыс істеді.