Табии уландырыштара сипаттама берііз

Денгей

Азы-тлік німдерімен байланысты ауіп атер трлері

. Тама айналымы – бтен химиялы заттарды немесе контаминанттарды адам организміне тсетін негізгі жолдарыны бірі (40-50%). Бтен заттарды тсуі, дние жзіндегі экологиялы жадайларды нашарлыы таамны жне шикізаттарды ластануына келіп соады (нерксіп орындарыны жмысы, улы химикаттарды олданылуы, аудандарды радиациялы ауіптілігі).

Шикізат жне таам німдеріні бтен заттармен немесе ксенобиотиктермен ластануы оршаан ортаны ластануыны дегейімен аныталады.

Адам мір бойы тамапен бірге кптеген бтен заттарды абылдау ммкін немесе ластаушы контаминанттармен лде таама осымша таамдар абылдауы ммкін.

Адам организміне бтен заттарды за мерзімді сері жне пайда болу аупіне байланысты ксенобиотиктерді канцерогенді (рак ісігіні пайда болуы), мутагенді (генетикалы аппарат жасушасындаы сапалы жне санды згерістер) жне тератогенді (ана мен жеміс организмінде пайда болан рылысты, функционалды жне биохимиялы згерістер нтижесінде болатын рыты дамуындаы ауытулар) сері маызды роль атарады.

Концентрация шегі – адам организміне ауіпсіздігі жаынан бтен заттарды атмосферадаы, судаы, таам німдеріндегі ммкіндік млшері.

КШ – кнделікті сері анша уаыт болса да, аурулар немесе адам денсаулыында ауытулар туызбайтын, азіргі жне болаша рпа мірінде заманауи зерттеу дістерімен аныталатын концентрация.

Туліктік доза ммкіндігі – адам денсаулыына бкіл мір бойы негативті сер етпейтін кнделікті доза.

Туліктік олдану ммкіндігі – орташа дене массасына (60-70 кг) есептелетін, адам денсаулыына ауіпсіз кнделікті олдану ммкіндігі.

 

Таматану экологиясы деп нені айтады

 

Адам тіршілігіні іс-рекеті нтижесінде биосферада токсинді бейорганикалы жне органикалы ксенобиотиктерді кп млшері бар.

Ксенобиотиктер адамны антропогенді рекетіні нтижесінде оршаан ортаа тсіп, топырата, суаттарда жиналуы ммкін; атмосфералы жне су аындарымен мыдаан километрге таралуы ммкін. Ксенобиотиктер таам жолдарымен адам организміне тсіп, денсаулыына кері серін тигізеді.

Таам шикізаттары мен жартылай німдердегі жаа сер ету трлерімен байланысты жаа технологиялар мен аппаратуралы шешімдер пайда болып жатыр. Таам оспаларыны аныталмаан рилы трлері мен жаа орау материалдары ке таралан. Біра бл факторларды таам німдеріні рамына, таамды ндылыына жне ауіпсіздігіне серін рашан да тере зерттелмейді.

 

Афлотоксиндерге сипаттама

Афлатоксин термині екі жаын топтаы микроскопиялы саыраулатар: Aspergillus жне A. Рarasiticus деген саыраулатарды аттарынын осындысы. Афлатоксин барлы компонентті жасушаны рамына еніп оларда ауру тудыра алады.

Негізгі метоболиттер бл микросаыраулатар болып екі осылыс, ультрофиолетті сернен кк тс беретін – афлатоксиндер В1 мен В2 ні осындылары осылан кезде жасыл тс береді жне G1мен G2 афлатоксиндеріде дл солай.

М1 афлатоксині, В1 афлатоксинні гидросилировтаан кезде анытаан. Е алаш сиырды стінде аныталан. Афлатоксин В1 уы мен уланан азыты жеген, сонын арасында «стті токсин» индексі «М» деген атты алан.

Афлатоксиндер тез жне те кп млшерде флюоресцирді зын толынды ультрофиолетті арасында тез тудырып, оны негізгі жне барлы физика-химиялы дістерде практика трінде кішкене млшерде алуа болады. Бл осылыс суда аз ериді (10-20мкг/л), полярлы емес сйытыта да ерімейді, біра полярлы ортасы бар сйытыта тез ериді, мысалы: хлороформ, метанол жне диметилсульфокситтерде ериді. Олар химиялы таза суда жне ауа мен жарыта з тратылыын сатай алмайды, сірісе ультрофиолетті шаылыстыру кезінде аны байалады. Осыан арамастан афлатоксинні барлыы технологиялы жне кулинарлы деу барысында жойылмай азы-тлікке тез еіп улай алады. Афлатоксиндерді жоюды бірден-бір дісі ол амиякпен гипохлоридті натриді кмегімен деу ажет.

Е негізгі профилактика ретінде афлотоксикоздара зе саыраулатары токсиндерді тудырушы ретінде азы-тліктерде дамуы арылы білуге болады. Соы жылдарда кптеген елдерде осы жадайа байланысты интенсивті зерттеулер жргізілуде. з азыымыз бен шет елдерден келетін азытара да санитарлы тексеруден ту міндеттелген. Уланан жне ластанан азытарды емдеу шаралары зерттелуде. Жай ншейінгі деу афлотоксинні тек ана 25-49 % ана жоя алады. Кір ннан жасалан ара нанны рамында афлотоксиндер 60-80% дейін жойылады. Ал жгері, арахис, жаатар, дндер мен рытарды – сорттау, тазалау, тсі згергенді бір блек алу, зе пайда боландарын, дмі згергенін

Афлотоксин синтезімен микроскопиялы саыраулаты суін анытайтын келесі критикалы фактор субстрат ылалдылыымен атмосфералы ауа ылалдылыы болып табылады. Максималды токсин синтезі крахмала бай субстрат шін (бидай, слы, кріш, жгері,) 18% жоары ылалдылыта жне липидтерді жоары рамы бар субстраттар шін (арахис, кнбаыс, мата дндері, жаатарды р трлі трлері) 9-10 % жоары ылалдылыта байалады. Атмосфералы ауаны салыстырмалы ылалдылыы 85 % тмен болан жадайда афлотоксин синтезі тотайды.

Афлотоксиндерді биологиялы сері. Афлотоксиндерді адам жне жануарлар азасына серіне екі жаты сипатталуы ммкін. Біріншіден, ткір улы сері жаынан, екіншіден алдаы ауіпті баалау жаынан. Афлотоксиндерді ткір улы сері оны кшті гепатропты у екендігімен байланысты, ол бйректі заымдайды. Афлотоксин серіні алдаы аупі концерогенді, мутогенді жне теротогенді эффект трінде байалады.

Афлотоксиндерді сер ету механизмі. Афлотоксиндер немесе оларды активті метоболиттері жасушаны барлы компоненттеріне сер етеді. Афлотоксиндер плазматикалы мембраналарды ткізгіштігі бзады. Ядрода олар ДН- мен байланысып, ДН репликациясын ингибирлейді, матрицалы РН синтезін орындайтын, РН – полимераза – ферментіне туелді ДН активтілігін ингибирлейді осымен транскрипция процесін бседетеді. Митохондрияларды афлотоксиндер мемброналарды ткізгіштігін жоарылатады, митохондриялы ДН мен ауыз синтезін тежейді жасушада энергия жетіспеушілігіне алып келетін электронтронспортты жйе функциясын бзады. Эндоплазматикалы ретикулумда афлотоксин серінен патологиялы згерістер байалады: ауыз синтезі ингибирленеді, триглицирид, фосфолипид жне холестерин синтезін реттеу функциясы бзылады. Афлотоксиндер лизосомалара тікелей сер етеді, ал оларды мемброналарыны заымдануына жне активті гидролитті ферменттерді босап шыуына алып келеді, ал ол з кезегінде жасуша компоненттерін ыдыратады.

Жоарыда келтірілген бзулар метоболистикалы хаос пен жасушаны жойылуына алып келеді.Афлотоксиндерді адам денсаулыына аупіні маызды длелі таамды німдерді афлотоксиндермен ластану дегейі мен жиілігі арасындаы корреляцияны аныталуы жне халы ішіндегі бйректі біріншілік ауіпті

Табии уландырыштара сипаттама берііз

Микотоксиндер( грекше mukes – саыраула жне toxicon – у) – бл микроскопиялы саыраулаттарды екіншілік метаболиті, олар улы асиеттерге ие. Оларды продуцирлейтін микроорганизмдерді суі мен дамуы шін эссенциалды болып табылмайды.

азіргі уаытта жем мен азы – тлік німдерінен саыраулатарды шамамен 250 трі табылады, оларды кбі жоарытоксинді метоболит продуцирлейді, сонымен бірге шамамен 120 микотоксин. Биологиялы кзарас жаынан микотоксиндер микроскопиялы саыраулатарды зат алмасуында ртрлі экологиялы жадайда бсекелестік жне тіршілік шін креске баытталан функцияларды орындайды деп болжайды.

Гигиеналы жаынан – блар жем мен азы – тлік німдерін ластайтын аса ауіпті улы заттар. Микотоксиндерді жоары ауіптілігі оларды те аз млшерде улы эффектіге ие болуымен німні ішіне арынды диффузиялану абілетімен сипатталады.

азіргі уаытта микотоксиндерді наты номенклатурасы менклассификациясы алыптаспаан. Бір жадайда микотоксиндерді топты бліну негізіне оларды химиялы рылысы алынса, басаларында сер ету сипаты, ал шіншісінде – саыраула продуценттерді белгілі бір трге жатуы алынан.

Таамды микробты улануа микотоксикоздар жатады, олара микроскопиялы саыраулатар мірі ауруа шыратады. Берілген уландырыш топты классикалы мысалына эрготизм жатады. Микроскопиялы саыраулатар е алдымен ара бидай, бидайды, арпаны улайды яни бл улаыш алколойдты топтара (эрготамин, эргометрин, эргобазин жне т.б.) заттар жатады, блар нан пісіргенде зіні токсикалыын сатайды жне жылылыы траты болады.

Клиникалы эрготизм консультативті трде, ртрлі блшы ет топтарындаы тырыспа ауруларымен атар жріп те кшті болып табылады. Микроскопиялы саыраулатарды тудыратын, сонымен атар физариотоксикоздар тобы, алиментарлы – токсикалы алейкияны таамнан улану атарына осады. ыстан шыан астыты олдананда, фузаризм тымынан пайда болады жне заымданан саыраулатар тез арада озанда те кшті ауру трі болып табылады.

Осы берілген негіздерге сйене отырып орталы нерв жйесіндегі анайналым мшелері ызметіні тез істен шыуы жне трофикалы жасушаны бзылуынан патогендік жадайы кйзеліске шырауы ммкін. Ауру азаны іш жаы (септикалы) ангина жне баса да асынулар пайда болады.

Негізгі шара болып алиментарлы – токсикалы алейкия боландытан, ыстан шыан асты німдерін пайдалануа болмайтындыын трындара айтып арнайы шаралар жасауымыз ажет. Фузариотоксикоздарды трлері болып баса ауіпті – «мас нанмен» улануы, микроскопиялы саыраулатарды ерекшеліктеріні бірі болып тым тріні негізі болып саналады.

Мндай нан німін олданан кезде симптоматикалы оздырыш, эйфорияларды, озалыс координацияларыны бзылуы, ішімдкпен мас болан сияты белгілерін байаймыз. Оны за олдананда анемия жне психикалы кйзелістілік пайда болады.

Астыты сатау кезінде ылал мен кгеруді болдырмау шін, ата профилактикалы іс-шаралар олдануымыз ажет. Денсаулы сатау ызметтеріні назарына дл азіргі тада афлатоксиказдар, спецификалы токсиндерден тратын концерогенді жне гепатотроптарды кшті сер етуінен ртрлі аурулар пайда болады.

Арнайы зерттеулерді жргізе отырып, афлотоксиндер бауырды атты отырызады, нейроза дейін канцерогенді активтілігін мегере отырып активті – рендерді кптігі байалды.