Азаматты іс жргізу принциптері

 

Кез келген ы саласында салалы баыттаы барлы нормалар кешені дайындалатын жне негізделетін базалы негіз алаушы ережелер бар. Осы негіз алаушы нормалар сала шеберінде рекет етеді.

ы принциптеріні мні леуметтік-ыты шынды трысынан объективті зерттелгенде ана айындалады. ы принципі дегеніміз – белгілі бір оам мемлекетті леуметтік-экономикалы жне саяси даму задылытарыны ерекше ыты крінісі¹⁰.

ы принциптері за шыарушылар мен алымдарды субъективтік тжырымдары емес, олар ыа тн органикалы асиеттер. Ал ылым оларды анытайды, негіздейді, зерттейді жне жйеге тсіреді¹¹. ы принциптері задарда бекітілгендіктен ана ыты¹² болып табылады.

ыты дебиеттерде ы принципі ымына атысты біратар анытамалар алыптасан. Ол анытамаларды шартты трде ш топта арастыруа болады.

Бірінші топ кілдері ы принциптерін негіз алаушы идея, бастаулар, ы мнін білдіруші идея ретінде арастырады.

Екінші топ кілдері ы принциптерін оам дамуыны, леуметтік-экономикалы жне саяси задылытарын объективті трде сипаттайтын арнайы за ым есебінде арастырады.

шінші топ кілдері ы принциптерін ы мазмнын сипаттайтын объективті оам задылытарымен шартталатын негізгі ережелер деп тсіндіреді.

Азаматты іс жргізу ыындаы негіз алаушы ондай ережелерді бірі задылы принципі болып табылады, ол норма Р АІЖК 6-шы бабында бекітілген. Осы бапа сйкес істерді шешу барысында сот азастан Республикасы Конституциясыны, Р Азаматты іс жргізу кодексіні талаптарын жне зге де нормативтік ыты актілерді наты орындауа міндетті.

Соттарды адам мен азаматты Конституцияда бекітілген ытары мен бостандытарына нсан келтіретін задар мен зге де нормативтік ыты актілерді олдана алмауы, бл принципті басты белгісі болып табылады. Егер азаматты істі арастыру барысында сот олданылуы тиіс за немесе зге де нормативтік ыты акт адам мен азаматты Конституцияда бекітілген ытары мен бостандытарына нсан келтіреді деп тапса, онда ол Р АІЖК 242 бабына сйкес, іс бойынша ндірісті тотатып, осы актіні Конституцияа сйкес еместігін анытау шін Конституциялы Кееске сыныспен жгінуі тиіс¹³.

арастырылып отыран принцип заны бзыланы шін сотты жне судьяны жауапкершілігі мселелерімен тыыз байланысты. Дл осы прнциппен істерді шешу барысында заны бзылуына жол берілмейтіндігін жне за бзылан жадайда засыз сот актілеріні кші жойылатындыы бекітілген, ал заны бзылуына кінлі судья замен белгіленген жауапкершілікке тартылады. Сонымен атар сота мемлекеттік немесе зге де органны наты актісіні «олданылу дегейін» з бетінше анытау ыы берілетіндігі де ерекше мнге ие. Егер істі арастыру барысында сот мемлекеттік немесе зге де органны актісі заа сйкес емес деп таныса немесе оны шыарылуы барысында шамадан тыс кілеттіктер олданыланы аныталса, онда сот жоары заи кшке ие зге ыты актілерді олдануа ылы.

Мдделі тлалар арасындаы атыысты жадайларды ртрлілігі, азаматты атынастар саласындаы мірлік коллизияларды крделілігі салдарынан ы жйесінде наты оамды атынасты реттеуі тиіс норманы болмай алу жадайлары да туындауы ммкін. Мндай жадайларда іс жргізу ыы соттарды осыан сас атынастарды реттеуші нормаларын олдану ммкіндіктерін арастырады, ол ондай нормалар болмаан жадайда сот дауды занаманы жалпы бастаулары мен мніне сйкес шеше алады.

Задылы принципі – барлы ы салаларына тн, соны ішінде азаматты іс жргізу ыыны рамдас жне ерекше блігі болып табылатын принцип. Задылы – мемлекеттік басару жне билік органдарыны, зін-зі басару органдарыны, лауазымды тлаларды, азаматтар мен оларды йымдарыны, задар жне олара негізделген нормативтік актілер талаптарын міндетті трде (блжытпай) орындауы. Басаша айтанда задылы ы субъектілеріні за талаптарын міндетті трде орындауы болып табылады.

Азаматты істер бойынша сот ділдігін тек соттар ана жзеге асырады, бл осы саланы негіз алаушы ережелеріні бірі. За сотты биліктік кілеттіктерін зге біреулерді иеленуіне жол бермейді, ал жол берілген жадайда ондай рекеттер жасаланы шін замен жауапкершілік кзделген. Ешбір мемлекеттік емес рылымдар (ттенше, шіркеу т.б.) сот органдарын ра алмайды, сот ызметтерін иеленіп алан ондай органдарды шешімдері заи кшке ие емес жне орындалуа жатпайды. Дл осы ережелер зіні арауына жатпайтын іс бойынша шешім шыаран, яни ол з кілеттігін асыра пайдаланып немесе зге де азастан Республикасы АІЖК сот ісін жргізу принциптерін бза отырып шыаран сот шешіміне де таралады. Кез келген шешімді айта арау іс жргізу заымен кзделген шекте, Кодекспен белгіленген тртіпке сай тиісті соттармен жзеге асырылады.

Р АІЖК 8-ші бабында адамны ытарын, бостандытары мен зады мдделерін сотта орау принципі белгіленген. Ол сотты орау ыы жніндегі конституциялы ережеге негізделген. Оан сйкес, рбір адам бзылан немесе даулы конституциялы ытарын, бостандытарын немесе замен оралатын мдделерін орау шін зада белгіленген тртіппен сота жгінуге ылы. Мемлекеттік органдар¹⁴, зады тлалар¹⁵ немесе азаматтар зада кзделген жадайларда зге адамдарды немесе адамдарды белгісіз бір тобыны ытарын жне замен оралатын мдделерін орау туралы сота арыз беріп жгінуге ылы.

Сота жгіну ыы бостандыы белгілі бір шектеулерге ие, мысалы мдделі тла з ыын жзеге асырудан бас тартуы ммкін. Егер несие берушіге з кезінде алынан сома айтарылмаса, ол арыз сомасын ндіру туралы сота жгіну немесе жгінбеу туралы з бетінше шешім абылдауа ылы. Сота жгінбеуді себептері (уждері) р трлі болуы ммкін. Мысалы, несие беруші сота талап арызын бермей-а зіне арыздар тламен арызды ндіру мерзімі, тртібі жне зге де шарттары бойынша з бетінше келісім жасау жолын тадауы ммкін.

Баса жадайда сотта азаматты іс озалан со талап оюшы з талабынан бас тартуы ммкін. Ол мндай рекетті жасауа ылы жне оны себептері де р трлі болуы ммкін (сотта іс озалан со арызды телуі, алынан арызды кешіру т.б.). Алайда мндай бас тарту ыын жзеге асыруа атысты іс жргізу занамасымен белгілі бір шектеулер белгіленген. Осылайша, егер ондай бас тарту кімні болса да замен оралатын мдделері мен ытарына нсан келтіріп, заа айшы келетін болса, сота жгінуден бас тарту ыы жарамсыз болады¹⁶. Мндай бас тарту заа айшы келетіндіктен сотпен абылданбауы тиіс.

Іс жргізу заы азаматты істі талылау барысында соттара жзеге асырылуы ммкін ке клемді кілеттіктер берген. Длелдемелерді жинатау мен абылдауда, жекелеген іс жргізу рекеттерін жзеге асыру барысында сот іске атысушы тлаларды еркі мен тілегіне арсы рекет етуге мжбр болады. Алайда, мемлекеттік кілетті орган болып табылатын сота атысты да замен міндетті шектеулер белгіленген.

Азаматты іс бойынша іс жргізу кезінде сотты азаматты процеске атысушы адамны ар-ожданын орлайтын немесе адір-асиетін кемсітетін шешімдер абылдау мен іс-рекеттерге баруына тыйым салынады.

Жеке адамны ар-намысы мен адір асиетін рметтеу салалы принципі сотты зімен саталуы тиіс жне ол іске атысушыларды барлыынан осы аиданы саталуын талап етуі ажет. Р АІЖК 9-шы бабына сйкес, азаматты сот ісін жргізу барысында мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдарды засыз рекеттерінен адама келтірілген моральды зиян зада белгіленген тртіппен телуге тиіс. Замен белгіленген тртіп ретінде мдделі тланы сота тиісті талап арыз беру арылы сота жгіну тртібі танылады.

Кейбір санаттаы істерді арастыру барысында тараптарды жеке мірлеріне ол су жадайлары туындауы ммкін, бл ретте сот жеке мірге ол сылмаушылы принципін ата сатауы тиіс. Хат жазысуды, телефон арылы сйлесуді, почта, телеграф жне зге де хабарларды пиялыын орау Р АІЖК 10-шы бабында кзделген. Азаматтарды жеке мірі, жеке жне отбасылы пиясы заны орауында. Азаматты процесс барысында іс жргізу ережелерін сатамай бл салалара ол сылуына жол берілмейді.

Бл принцип меншік атынастарына да таралады. Меншікке ол сылмаушылы принципі (конституциялы ереже) Р АІЖК 11-ші бабында бекітілген, оны талаптарына сйкес сотты шешімінсіз ешкімді з млкінен айыруа болмайды. Сот ісін жргізу барысында азаматтар мен зады тлаларды млкін пайдалануа тыйым салынуы, млкін (аша салымын) алып ойылуы ммкін, біра бл рекеттерді барлыы іс жргізу шектерін ата сатау негізінде жзеге асырылуы тиіс.

Азаматты істерді арау барысында судьялар мен соттара сырттан ыпал болмауы судьяларды туелсіздігі принципін білдіреді. Судьялар туелсіздігіні кепілдігі азастан Республикасыны Конституциясымен белгіленген, сондытан сот трелігін жзеге асыруы барысында сот ызметі араласу за бойынша жауаптылыа келіп соады. Соттарды сот трелігін жзеге асыруына ыпал етуге тыйым салу барлы адамдара тедей таралады. Бл жерде арастырылып отыран принциптен баса билікті блінуі принципі рекет етеді, ол сот билігі жеке дара билік тармаы болып табылады. Бл принцип заманауи ыта танылан мемлекет ызметтерін блуге, яни – за шыаруа, мемлекеттік басаруа жне сот ділдігіне негізделген.

Барлы адамдарды за мен сот алдындаы тедігі конституциялы принципі азаматты іс жргізу ыында да соан сас аныталан. Тедік принципі негізінде Р АІЖК 13-ші бабына сйкес, азаматты істер бойынша сот трелігі жзеге асырылады. Іске атысушы азаматтарды ешайсысына артышылы берілмейді жне оларды ешайсысы шыан тегі, леуметтік, лауазымды жне мліктік жадайы, жынысы, нсілі, лты, тілі, дінге кзарасы, сенімдері, трылыты жері жніндегі себептермен немесе зге де кез келген мн-жайлар бойынша кемсітілмеуге тиіс. Дл осындай ережелер зады тлалара да таралады, яни зады тлаларды ешайсысына артышылы берілмейді жне оларды ешайсысы да орналасан жеріне, йымды-ыты нысанына, баыныстылыына, меншік нысанына жне баса да мн-жайлары себепті кемсітілмеуге тиіс.

Сот ісін жргізу тіліне атысты сраты шешу іс жргізу занамасымен судьяны кілеттігіне жатызылан; ндіріс тілін тадау сраын ол талапты (арызды) іс жргізуге абылдаанда шешеді. Сот ісін жргізу тілі сота талап (арыз)¹⁷ берілген тілге арай сот йарымымен белгіленеді. Белгілі бір азаматты іс бойынша іс жргізу бастапы белгіленген сот ісін жргізу тілінде жзеге асырылады. Р АІЖК 14-ші бабыны бірінші блігінде сотта іс жргізу тілі аныталан. Азаматты істер бойынша сот ісі мемлекеттік тілде жргізіледі, ал ажет болан жадайда сот ісін жргізуде мемлекеттік тілмен атар орыс тілі немесе баса тілдер бірдей олданылады. Дстр бойынша азастан Республикасыны соттарында наты аумата тарихи алыптасан жадайлар мен трлі лттарды мекен ету ерекшеліктерін ескеріп, сотта азаматты істер кпшілігінде екі тілде (аза жне орыс) жргізіледі.

Сотпен тадалан іс жргізу тілін іске атысушы кейбір тлалар білмеуі, немесе жеткілікті дегейде білмеуі ммкін. Іс жргізіліп отыран тілді білмейтін немесе жнді білмейтін іске атысушы адамдара сотта ана тілінде немесе здері білетін баса тілде млімдеме жасау, тсініктер мен жауап беру, тініш білдіру, шаым жасау, іс материалдарымен танысу, сотта сйлеу ыы тсіндіріледі жне амтамасыз етіледі. Азаматты іс жргізу кодексімен белгіленген тртіп бойынша азаматты іс жргізуге атысушы ондай адамдар аудармашыны кмегін тегін пайдалана алады. Сонымен атар Кодекс баса тілде жазылан ажетті іс материалдарыны сот ісін жргізу тіліне тегін аударылып беру кепілдігін амтамасыз етеді. Сот процесіне атысушы адамдара сотта сйленген сзді баса тілде айтылан блігін сот ісін жргізу тіліне тегін аударып беру амтамасыз етіледі. Сонымен атар сот жаттары іске атысушы адамдара оларды ана тіліне немесе олар білетін баса тілге аударылып беріледі.

Тараптарды айтысуы іс жргізу принципі ретінде Р АІЖК 15-ші бабында бекітілген. Тараптарды айтысуы дауласушы тараптарды з іс жргізу ытарын пайдалану жне іс жргізу міндеттерін орындау барысындаы те ытылыын білдіреді. Тараптар азаматты сот ісін жргізу барысында з айындамасын тадап алады, оны орау дісі мен амалдарын дербес жне соттан, баса органдар мен адамдардан туелсіз трде тадап алады.

Істі араушы сот объективтілікті жне ділдікті сатай отырып, істі мн-жайын толы жне объективті зерттеуге тараптарды ытарын іске асыруы шін ажетті жадайлар жасайды, іске атысушы адамдара оларды ытары мен міндеттерін тсіндіреді, іс жргізу рекеттерін жасауды немесе жасамауды салдары туралы ескертеді жне Кодексте кзделген жадайларда оларды з ытарын жзеге асыруына жрдемдеседі. Сот іс жргізу шешімін зертеуге атысу тараптарды райсысына бірдей негізде амтамасыз етілген длелдемелерге ана негіздейді.

Наты сра бойынша шешім абылдау барысында судья істе бар длелдемелерді зіні ішкі сенімі бойынша баалайды. Длелдемені ішкі сенімі бойынша баалау – азаматты жне зге де істер бойынша сот ісін жргізу принципі жне ол з мні бойынша сала аралы принцип болып табылады. Осыан сас ереже азастан Республикасыны ылмысты іс жргізу жне кімшілік занамасында да бар. Судьяны ішкі сенімі бойынша алыптасатын тжырымдары істе бар длелдемелерді діл, жан-жаты жне толы ыты баалауа негізделеді.

Сот мжілісінде зерттелмеген ешандай длелдемеге сот басымды бере алмайды жне сот шін ешандай длелдемені кні брын белгіленген кші болмайды.

Сотта жауап алынатын адамдар длелдемелік апаратты айнар кзі болуы ммкін. Алайда, азаматты істі талылау процесінде ешкім зіне, жбайына (зайыбына) жне ауымы замен айындалан жаын туыстарына арсы кулік (айа) беруге міндетті емес. Дл осындай кепілдемелер діни ызметшілерге де атысты, яни тубаа келіп, здеріне сенім білдірген адама арсы кулік беруге міндетті емес. Кодексті 17-ші бабында ку ретінде жауап беруден босату сияты принципті ереже бекітілген.

Діни ызметшіні немесе тланы зіне жне зіні жаын туыстарына арсы кулік жауап беруден бас тартуыны ыты салдары болмайды жне бл шін олар андай болсын жауапа тартылмайды. з ытарын орау шін сота жгінуге шешім абылдаан адам ыты (кеесшілік) кмек алуды ажетті дегейін зі амтамасыз етуі тиіс. Трлі мамандандырылан соттарда арастырылатын кптеген істерді ерекшелігі арнайы дайындыты, біліктілік пен тжірибені ажет етеді. Іске атысушы барлы адамдар ол талаптара жауап бермеуі ммкін. Р Азаматты іс жргізу Кодексіні 18-ші бабына сйкес, р адамны азаматты іс жргізу барысында білікті за кмегін алуа ыы бар. Зада жекелей кзделген жадайларда за кмегі тегін крсетілуі ммкін.

Барлы соттар мен барлы сот сатыларында сотта істі арау ашы жргізіледі. Бл ереже Р АІЖК 19-шы бабында кзделіп, сотта істі арауды жариялылыы принципін бекіткен.

Іс жргізу заында істі жабы сот отырысында аралуы ммкіндігіне атысты ерекше жадайлар кзделген. Осындай ереже мемлекеттік пиялар болып табылатын мліметтері бар істерді талылау жне олар бойынша шешімдерді хабарлау барысына да таралады. Санымен атар,

- бала асырап алу пиясы, жеке, отбасылы, коммерциялы жне зге де замен оралатын пияларды,

- азаматтар міріні ашы айтпайтын сырлары туралы мліметтерді

сатауды амтамасыз ету ажет екендігінен, не істі ашы арауа кедергі келтіретін зге де мн-жайларды негізге алан іске атысушы адамны тінішін сот анааттандыран кезде осындай ереже таралады.

Азаматтарды жеке хат алысуы жне жеке телеграф байланысы ашы сот отырысында арасында осы хат алысу мен телеграф байланысы болан адамдарды келісімімен ана жария етілуі ммкін. Егер сот ондай келісімді алмаан жадайда бл адамдарды жеке хат алысуы мен жеке телеграф байланысы жабы сот отырысында жария етіліп, зерттеледі. Аталан ережелер фото- жне киножаттарын, дыбыс жне бейне жазбаларды, сондай-а техникалы ралдарды кмегімен алынан жеке сипаттаы мліметтер бар хабарларды зерттеген кезде де олданылады.

Сотта азаматты істі арау барысында сот сот отырысына атысушы тлаларды ауіпсіздігін амтамасыз ету шаралары олданылуы тиіс. Сот отырысын ткізу барысында судья арамаында сот приставтары болады, олара сот залында тртіпті сатау жне судья мен баса да барлы атысушыларды ауіпсіздігін амтамасыз ету кілеттігі берілген.

Сотта істі арау барысында ауіпсіздікті амтамасыз ету принципі Р АІЖК 20-шы бабымен кзделген. Іс жргізу заыны бл принципті ережесін жзеге асыру шін траалы етуші тиісті кімдер беріп, ал сот приставтары ол кімдерді тиісті тртіппен орындай алады. Осылайша Р АІЖК 20-шы бабына сйкес судьялар мен сот отырысы залында отыран азаматтарды ауіпсіздігін амтамасыз ету масатында траалы етуші істі арау кезінде атысысы келетін адамдара тексеру жргізу, оны ішінде оларды жеке басын куландыратын жаттарды тексеру, жеке здерін тексеру жне олар алып келген заттарды тексеру туралы кім бере алады. Сота атысуа келген адамдар процеске атысушыларды ауіпсіздігін амтамасыз етуге баытталан траалы етушіні зады кімдеріні орындалуына кедергі келтіруіне жол берілмейді.

Сот актілеріні міндеттілігі принципі сот билігі институтыны оамды маызы мен орнын анытауда айындаушы сипата ие болып табылады. Р АІЖК 21-ші бабында сот актілеріні (шешімдер, йарымдар, аулылар, бйрытар) тізімі бекітілген, олар барлы мемлекеттік органдар, жергілікті зін-зі басару органдары, оамды бірлестіктер, баса да зады тлалар, лауазымды адамдар мен азаматтар шін бірдей міндетті жне Р бкіл аумаында млтіксіз орындалуы тиіс. Шешімдер, йарымдар, аулылар мен бйрытар соттарда тиісті тртіппен абылданатын іс жргізу актілер атарына жатады. Сот актілеріні міндеттілігі оларды ерікті жне мжбрлі тртіппен орындалуын білдіреді. Сот актілері бойынша атару жаттары (атару паратары) жазылып, кілетті тлалар – сот орындаушыларына беріледі. Сот актілеріні орындалу тртібі атару іс жргізуі жне сот орындаушыларыны мртебесі туралы занамасымен реттеледі.

Сонымен атар зады кімдер, талаптар, тапсырмалар жне зге де соттар мен судьяларды шаыру ааздарыны орындалуы міндетті, біра олар шін занамалармен наты айындалан іс жргізу формалары кзделмеген. Соттарды тжірибелік ызметінде судьяны ыпал етуінсіз тараптарды здігінен алуы ммкін емес жаттарды алдыру шін тиісті инстанциялара сраныстар жолдауы кездеседі. Іс жргізу тжірибесіне сйене отырып, мндай сраныстар еркін мазмнда растырылады. Ондай жат ретінде йарымдарды жолдау тиімді, себебі, олар з мазмны бойынша сраныс трінде берілгенімен шынайы мжбрлі орындау кшімен амтамасыз етіледі.

Сот актілері барлы мемлекеттік органдар, жергілікті зін-зі басару органдары, оамды бірлестіктер, баса да зады тлалар мен азаматтар шін міндетті жне Р бкіл аумаында орындалады; сот актісін орындамау замен кзделген жауаптылыа келіп соады (Р ылмысты кодексіні 262 бабы).

Сот актілеріне шаымдану бостандыы принципі Р АІЖК 22-ші бабымен кзделген. Ол іске атысушы адамдарды іс жргізу ытарын жзеге асырумен тікелей байланысты. Сот талылауы нтижесіні ерекшелігі сонда, яни кебір жадайларда сотпен шыарылан шешімдер екі тарапты да кілінен шыпауы ммкін. Тіпті талап оюшы мен жауапкерді анааттандырып, кілінен шыатын нтиже шыарылан шешімні тек негіздеріне атысты оларды біреуіні келіспеушілігін туындатуы ммкін¹⁸.

Жауапкерді (жауапкерлерді) ойылан талапты мойындауы талапкерге зіні оды рекет етіп отырандыын одан рі длелдеуін ажет етпейтін жадайлары ерекше мн-жай болып табылады.

Шыарылан шешіммен келіспеген жадайда мдделі тлаларды Азаматты іс жргізу кодексінде белгіленген тртіппен шешімді жоары тран сота айта арау шін шаымдану ытары бар.

ыты кез келген саласыны принципті ережелері негізгі мнге ие, олара зге салалы нормалар мен институттар сйкес келуі тиіс. Р АІЖК 23-ші бабы сот ісін жргізу принциптеріні мнін айындайды, ол бапты талаптарына сйкес, ол принциптерді бзу оны сипаты мен маыздылыына арай, шыарылан сот актілеріні кшін жоюа келіп соады.

 

¹⁰Айтхожин К.К. о понятии «принцип Конституци Республики Казахстан» // Вестник Университета им. Д.А. Кунаева. – 2002. - №5. – С.16.

¹¹Теория государства и права. Курс лекций/под ред. Н.И. Матузова и А.В. Малько. – М., 1997. – С.150.

¹²Мухитдинов Н.Б. Горное право. – Алматы, 1992. – С.17.

¹³Істі айта бастау сота Конституциялы Кеесті шешімі келіп тскен со йарым шыару жолымен жасалады.

¹⁴Мысал: ораншы жне ораушы орган ата-аналарыны арауынсыз алан кмелетке толмаан балаларды ытары мен зады мдделерін орау шін сота арыз беру арылы жгіне алады.

¹⁵Мысал: Зады тла (балалар йіні кімшілігі) балалар йінде трбиеленіп жатан кмелетке толмаан балаларды ытары мен замен оралатын мдделерін орау шін сота арыз беру арылы жгіне алады.

¹⁶Мысал: 1) баланы денсаулыына келтірілген зиянды теу туралы талаптан ата-аналар немесе оларды ауыстырушы тлалар бас тарта алмайды. Егер ондай бас тарту кінлі тланы келтірілген зиянды теу жауапкершілігінен засыз жолмен босатуа баытталса, онда ата-аналар немесе оларды ауыстырушы тлалар баланы денсаулыына келтірілген зиянды теу туралы талаптан бас тартуына болмайды. Егер ондай бас тарту туралы арыз берілсе, оны сот абылдамауы тиіс. Осы тлалар оларды кмелетке толмаан балаларыны ытарын орау бойынша кілетті тлаларды сота жгінулеріне кедергі келтіре алмайды.

2) талапта кпшілік мдделері амтылса, ал талап арызда аталан сома телмей алса, мемлекетті кілетті органдары здері ойан экологиялы зиянды теу туралы талабынан бас тарта алмайды.

¹⁷Азаматты іс жргізуді тріне арай сота талап арыз (Р АІЖК 150 бабы), арыз (Р АІЖК 272, 178 баптары) немесе шаым (278 б. 8 тар., Р АІЖК 275 бабы) беріледі.

¹⁸Мысалы, некені бзу талабы бойынша жауапкер ажырасуа арсы емес, біра талапта крсетілген негіздемелерге арсы. Талап оюшы (жауапкерді зайыбы), мысалы, арызда отбасыны лауына оларды мінездеріні йлеспеуі, жауапкерді спирт ішімдіктері мен есірткі заттарын шамадан тыс олдануын себеп ретінде крсетуі ммкін. Жауапкер бірінші негіздемемен келісіп, екінші жне шінші себептермен келіспеуі ммкін.

 

3-тарау. ВЕДОМСТВОЛЫ БАЫНЫСТЫЛЫ ЖНЕ СОТТЫЛЫ