Длелдемелерді амтамасыз ету
Р АІЖК 74-ші бабы длелдемелік апаратты іс жргізу барысында орау ммкіндігін береді. здері шін ажетті длелдемелерді сыну соынан ммкін болмайды, немесе сынуа иынды туындайды деп ауіптену негізі бар іске атысушы адамдар соттан осы длелдемелерді амтамасыз ету туралы тініш бере алады.
Р АІЖК 75-ші бабына сйкес, длелдемелерді амтамасыз ету туралы тініштер сота іске атысушы тлаларды атынан беріледі. Процеске атысушы тлалар істі дрыс шешу шін ажет длелдемелерді алашы кйінде саталуын кздеген жадайда, осындай тінішпен сота жгінеді. сіресе бл сота дейін баса біреулер алып ойып, згертілген мліметтер енгізіп оюы ммкін жаттара атысты. Заттай длелдемелер здеріні алашы кейпін жоалтуы ммкін, ал іс бойынша кулар дауды аралатын мерзімінде ол сотты, немесе азастан Республикасы соттарыны юрисдикциясынан тыс жерде болулары ммкін. рине, мдделі тлалар здеріні мндай жадайа тап болуына жол бермеуге тырысады, сондытан здеріні ытарын орау масатында тиісті процессуалды шаралар олданады.
Длелдемелерді амтамасыз ету туралы арызды мдделі тлалар ажетті процессуалды рекетті жргізетін сота жолдайды; осы арызда амтамасыз етілуі тиіс длелдемелер крсетілуі ажет. Арызды мтінінде длелдеме не шін ажет екендігін растайтын мн-жайлар толы баяндалуы тиіс. Осылайша, алашы бастама іс бойынша мдделі тлалара, яни тараптара тиесілі, ал сотты рі арайы рекеттері алашы бастаманы процессуалды жаласы болып табылады.
Сота берілген арызда крсетілген тініш бойынша сот куларды срау, іс шін ажет заттарды оларды саталып тран жерінде арау жне зге тсілдер арылы длелдемені амтамасыз етеді. Сотты мндай рекеттері процессуалды (сра алу хаттамасын жасау, сараптамашы орытындысымен, тексеру хаттамаларымен жне т.б.) жолымен рсімделеді.
Сотта істі талылауыны ерекшелігі сонда, яни екі тарап та дауды туындауы туралы жне зге де мн-жайлар бойынша жеткілікті апарат біледі. Осы себептен бір тарап ажетті длелдемелерді сынуды ажет етсе, екінші тарап ол длелдемелерді іс материалдарына осылмауына мдделі болуымен аныталады. Мндай жадайлар азаматты іс жргізуге тн; бл істі талылау барысында тараптар арама айшы мдделерді жатау шарттарымен тсіндіріледі. Наты іс бойынша длелдемелерді амтамасыз етуде сот сотты іс жргізу аясында рекет етеді, яни Р АІЖК 76-шы бабыны 1 блігін негізге алады; длелдемелерді амтамасыз ету жмысын Кодексте белгіленген ережелер бойынша судья жргізеді. Осы ережелер баса да кілетті (судьялар емес) тлалара таралады. Осы бапты 2 блігіне сйкес істі сотта туындауа дейін длелдемелерді амтамасыз етуді задарымен кзделген тртіппен нотариустар немесе консулды мекемелерді лауазымды адамдары жргізеді50.
Сот ісін жргізуді талапты емес трлерінде сотты длелдемелерді амтамасыз ету барысында кімшілік іс жргізу жне азаматты іс жргізу атынастары тыыз байланыста болады. атынастарды алашы тобы – азастан Республикасыны кімшілік ы бзушылы кодексіні ережелерімен, ал екінші тобы – азаматты іс жргізу занамасыны ережелерімен реттеледі. Бл айтыландарды кімшілік занама талаптары мен Р АІЖК 74-ші бабында белгіленген ережелерді салыстыру негізінде длелдеуге болады.
Р КБК 604-ші бабына сйкес, длелдемелерді алу ммкін болмаса немесе оны алу барысында иынды туындаса, тараптар кімшілік ы бзушылы туралы істі арастырып отыран судьяа, органа (лауазымды тлаа) сол длелдемені амтамасыз ету туралы тініш жасай алады.
Длелдемені белгілі бір йымнан (мекемеден) алдырту жолымен амтамасыз ету оларды іске атысу, атыспау негіздеріне арамастан, олардан длелдемелерді, мліметтер мен орытындыларды, сараптама жасауды талап ету, оиа болан жерді арап шыу жне баса да жолдармен жзеге асырылады.
Азаматты іс жргізу ережелері мен кімшілік занамасыны ережелерін салыстыру екі кодификацияланан актіде де принципті мселелер саталандыын крсетіп отыр. Оларды арасындаы айырмашылы тек жекелеген жадайда ана байалады. Мысалы, Р АІЖК 74-ші бабыны талаптарынан айырмасы кімшілік процесте длелдемені амтамасыз ету туралы арыз, яни кімшілік ы бзушылы істі араушы сота (органа) беріледі (Р КБК 610-шы бабы).
Азаматты іс бойынша длелдемелерді амтамасыз ету туралы арыз аума бойынша беріледі, сол жерде длелдемелерді амтамасыз ету бойынша іс жргізу рекеттері жзеге асырылады деген ереже аталан ректтерді іс арауында жатан сотпен жзеге асырылмауы ммкін екендігін білдіреді. Істі сотты талылауа дайынды кезеінде судья жатты апарат кздерін жеткіліксіз деп тауып, оларды тізімін зге де мліметтермен толытыруы ммкін.
Р АІЖК 74-ші бабыны 2 блігінде кзделгендей, істі арап жатан соттан тыс тртіппен куларды срау длелдемелерді амтамасыз етуді ке таралан тсілі болып табылады. Іске ажет заттарды оларды орналасан (саталып тран) жерінде арау (зерттеу) сияты длелдемені амтамасыз ету тсілін соттар те сирек олданады, бл жадайды ауматы соттылы ережелерімен тсіндіруге болады.
Длелдемелерді амтамасыз ету туралы шешім абылдау сот йарымымен рсімделеді.
50Р АІЖК 74 бабындаы «длелдемені амтамасыз ету зге де тсілдерімен жасалуы ммкін» деген жалпы тртіп, сотты баса ы салаларында натыланан ережелерді басшылыа ала алатындыын білдіреді. И.В. Решетникова пікірі бойынша, длелдемелер туралы бірнеше саланы нормаларыны ыты бірлігі екі трде крініс табады. Біріншіден, длелдеме туралы нормалар саланы бір блігі боландытан, осы саланы баса нормаларымен бірге нормативтік механизмды райды. Екіншіден, осы нормалар баса (іргелес) салаларды тектес длелдемелер туралы нормаларымен бірге жекеленген кешенді (комплексті) райды. араыз: Решетникова И.В. Концепция доказательственного права // Правоведение. – 2001. - №1. – С. 95.
Тарау. СОТ САРАПТАМАСЫ