Сот сараптамасы жне оны таайындау тртібі
Сот сараптамасы дегеніміз – іс материалдары бойынша наты мліметтер мен мн-жайларды анытау шін іс жргізу заымен кзделген тртіппен негізделген сарапшы жзеге асырылатын зерттеу51. сынылан анытамаа (дефиницияа) сйкес, егер ол сот йарымы бойынша таайындалса, сараптама сотты, яни сотты-медициналы, сотты-автотехникалы, сотты-биологиялы жне т.б. деп танылады.
Сараптамалы ызмет лицензияланатын ызмет тріне жатады, ал наты сала бойынша арнайы білімі бар сот сараптамасын жасау шін сотпен іске тартылан тла сарапшы ретінде танылады.
Азаматты істі дрыс шешу шін арнайы дайынды дегейі ажет боланда сараптама таайындау басты шарт жне негіз болып табылады. Жиі жадайларда сот мліктік сипаттаы істерді арау барысында даулы млікті баалау сараптамаларын таайындайды. Мндай сараптамаларды сот мраа алдыран млікті блу жне некеде тран кезде сатып алынан млікті блу кезінде де таайындайды. Сонымен атар рт, жол клік оиалары, су бгендеріні ластануы, жерді, топыраты ластануы, німні блінуі бойынша келтірілген мліктік зиянды баалау кезінде сарапшыны ызметі аса ажет болады.
Денсаулыа келтірілген зиянды теу, келікті анытау, асыраушыны айтыс болуымен келтірілген зиянды теу (лім себептерін анытау шін) туралы азаматты істерді арау кезінде сот сотты-медициналы сараптама жргізу шін маман-дрігерді іске атыстырады. Сота атысушы тараптар, мысалы, жауапкер жне талапкер де сарапшы сияты арнайы білімге ие болулары ммкін. Біра, азаматты іске атысушы зге адамдарды мндай біліміні болуы сотты тиісті жадайларда сараптама таайындау ажеттігінен босатпайды. Іс бойынша тараптар істі шешілуіне мдделі тлалар болып табылады, істі мні бойынша арама-айшы станымда боландытан олар сота рдайым шынайы апарат бермеулері де ммкін.
Іске атысушы тлалар іске атысты ревизия, тексеру актілеріні, ведомстволы инспекциялар орытындыларыны, сондай-а мамандарды жазбаша консультацияларыны болуына сілтеме жасап, сараптама таайындауа арсылы білдірулері ммкін. Ондай тсініктемелерді судья абылдамауа ыы бар, себебі істегі бар жаттар сарапшыны орытындысын ауыстыра алмайды, оларды іс материалдарында болуы сот сараптамасын таайындауа кедергі келтірмейді.
Сот сараптаманы тарапты тінімі бойынша жне з бастамасы бойынша таайындай алады.
Сарапшы ретінде арнайы ылыми білімі бар адам таайындалады, оны іске мдделі емес адам болуы негізгі талаптар бірі болып табылады.
Сот сараптамасын жргізу
1) сот сараптамасы органдарыны ызметкерлеріне;
2) лицензия негізінде сот-сараптама ызметін жзеге асыратын адамдара;
3) за талаптарына сйкес бір жолы тртіппен зге де адамдара тапсырылуы ммкін.
Іске атысушы тлалар соттан сараптаманы жргізуді арнайы ажетті ылыми білімі бар наты адама тапсыру туралы срай алады. Ондай тініш анааттандырылан жадайда сараптама жргізу іске атысушылар сынан тлаларды біріне тапсырылуы ммкін. Сотты сараптама жргізу тапсырылан адамды шаырту талабы аталан адам жмыс істейтін йымны басшысы шін міндетті.
Сарапшы орытынды беруге тиіс мселелерді тпкілікті ауымын сот белгілейді. Іске атысушы рбір адам сарапшыны алдына ойылуы тиіс мселелерді тізімі бойынша з пікірін айта алады. Тараптар сынан мселелерді абылдамау себебін сот з йарымында уждеп, длелдеуге міндетті. Сотты сараптама таайындау туралы йарымына шаым жасалуы жне наразылы келтірілуі ммкін.
Егер тарап сараптама жргізуге атысудан жалтарса немесе оны ткізуге кедергі келтірсе (сараптамаа келмесе, сарапшылара зерттеу шін ажетті материалдар бермесе, сота жеткізіле алмайтын немесе жеткізілуі иын зіне тиісті объектілерді зерттеуге ммкіндік бермесе), ал істі мн-жайлары бойынша мндай тарапты атысуынсыз сараптама жргізу ммкін болмаса, сот ай тарапты сараптамадан жалтаранына, сондай-а ол шін оны аншалыты маызы барлыына арай, сараптама таайындалан фактіні аныталан немесе жоа шыарылан деп тануа ылы.
Сараптама таайындау туралы йарымында сот сотты атауын, сараптаманы таайындау уаытын, орнын, аралып жатан іс бойынша тараптарды атауын, сараптама трін, сараптама таайындау негіздерін, сарапшыны алдына ойылан мселелерді, сот сараптамасы органыны атауын немесе сараптама жргізу тапсырылан адамны тегін, атын жне кесіні атын, сараптама жргізуге жіберілген объектілерді жне істі зге де материалдарын крсетеді.
Сараптама органына сот сараптама таайындау туралы йарымын жне оны басшысына ажетті материалдарды жолдайды. Сараптаманы сот йарымында наты аталан сараптама органыны ызметкері жзеге асырады. Егер йарымда наты сарапшы атап крсетілмесе, оны сот сараптамасы органыны басшысы тадайды, ол жнінде сараптама таайындаан сота хабарлама беріледі.
«Крінеу жалан орытынды бергені шін сарапшы азастан Республикасы ылмысты кодексіні 352-бабында кзделген ылмысты жауаптылы туралы ескертілсін» деген сйлем сотты сараптама таайындау туралы йарымны арар (резолюциялы) блігіне енгізілуі тиіс.