Сарапшыны ытары мен міндеттері
Замен аныталан мртебесі бар тла ретінде сарапшы ытар кешеніне ие; оларды сарапшы сот талылауында жне сараптама жргізуде олданады.
Сарапшыны:
- істі сараптама нысанасына атысты материалдарымен танысуа;
- орытынды беру шін ажетті осымша материалдарды зіне беру туралы тінім жасауа;
- сотты рсатымен сот отырысына атысуа жне оан атысушылара сараптама нысанына атысты сратар оюа;
- тиісті блігінде сот отырысыны хаттамасымен танысуа жне зіні рекеті мен жауаптарыны толы рі дрыс крсетілуіне атысты хаттамаа енгізілуге тиісті ескертулер жасауа;
- сараптаманы таайындаан сотты келісімімен, зіні бастамасы бойынша сараптама жргізу кезінде белгілі болан, іс шін маызы бар мн-жайларды орытындыда крсетуге;
- зіні ана тіілінде немесе зі білетін тілде орытынды сынуа жне айа беруге;
- аудармашыны тегін (аысыз) кмегін пайдалануа;
- сараптама жргізу кезінде з ыына нсан келтіретін сот рекетіне шаым жасауа;
- зіні арнаулы біліміні шегінен тысары мселелер бойынша, сондай-а егер зіне берілген материалдар орытынды беру шін жеткіліксіз болан жадайларда орытынды беруден бас тартуа;
- сараптама жргізу кезінде келтірілген шыындара тем жне егер сот сараптамасын жргізу зіні ызметтік міндеттеріні шеберіне кірмесе, орындалан жмыс шін сыйаы алуа ыы бар.
Сарапшыны: соттан баса іске атысушы адамдармен сараптама жргізуге байланысты мселелер бойынша келіссздер жргізуге; сараптамалы зерттеу шін з бетінше материалдар жинауа; егер сараптама таайындаан сотты оан арнаулы рсаты болмаса, объектілерді толы немесе ішінара жоюа, оларды сырты трін немесе негізгі асиеттерін згертуге кеп соуы ммкін зерттеулер жргізуге ыы жо.
Сараптама жргізуге міндеттеме жктелген тла ретінде сарапшы сотты шаыруы бойынша келуге; зіні алдына ойылан мселелер бойынша негізделген жне объективті орытынды беруге; жргізілген зерттеулер мен берілген орытындыа байланысты мселелер бойынша сот алдында айа беруге міндетті.
Сонымен атар крінеу жалан орытынды бергені шін сарапшыа ылмысты жауаптылыта болатындыы жнінде ескертпе жасалынады, сарапшы бл жнінде сараптамалы актіге ол ояды жне сот отырысында жауап алу барысында одан ескертілгендігі жнінде олхат алынады.
Сараптама жргізу
Р АІЖК 93-ші бабы сараптама жргізу тртібін реттейді.
Кбінесе сотты сараптамалар сотты тыс жерде ткізіледі, себебі кптеген сараптамалы зерттеулер жргізу шін трлі ондырылар, крделі ралдар, реактивтер, техникалы персонал кмегі, арнайы дістер мен дебиеттер ажет болады. Зерттеу сипатына не сот отырысында зерттеу шін объектілерді жеткізуді ммкіндігі жотыына немесе иындыына байланысты сараптамалар соттан тыс жргізіледі.
Сараптамалы зерттеу объектілеріні дрыстыы (шынайылыы) мен жол берілгендігіне сот кепілдік береді. Айтылан ереже сарапшыа тиісті лгі, тиісті сынама, тиісті зат берілмесе ол (сарапшы) сараптама нтижесіне жауап бермейтіндігін білдіреді. йарымы бойынша сот сараптамасын таайындаан судья іс жргізу занамасымен бекітілген тртіпте сарапшыа ажет лгілерді алынуына кепілдік береді. Судьяны бл рекеттерді занама талаптарына сай жасаландыын тексеру сарапшыны кілеттілігіне кірмейді.
Сараптамалы зерттеуді объектілері, егер оларды клемі жне асиеттері ммкіндік берсе, сарапшыа буылып-тйілген жне орауышы мрлеп бекітілген трде (топыра лгісі, ан, жасуша жне т.б.) беріледі. алан жадайларда сараптаманы таайындаан сот сарапшыны зерттеу объектілері тран орына жеткізуді, олара кедергісіз бара алуын жне зерттеу жргізу шін ажетті жадайларды амтамасыз етуге тиіс.
Іске атысушы адамдар сараптама жргізу кезінде (сараптама соттан тыс жргізілсе) сарапшыларды жмысына кедергі келтіретін жадайларды оспаанда, атысуа ылы. Іске атысушы адамдарды сараптама жргізуге атыстыру туралы тініштерді сот анааттандыран жадайда аталан адамдара сараптама жргізілетін орын мен уаыт хабарланады. Хабарландырылан адамдарды келмеуі сараптама жргізуге кедергі келтірілмейді.
Соттан тыс жргізілетін сараптамаа тараптар (шінші тлалар) атысан жадайда сот приставыны міндетті трде атысу-атыспауын сараптама таайындаан сот белгілейді.
Сот сараптамасы органыны басшысы сараптаманы жргізуді йымдастырады, оны жргізу мерзімдерін белгілейді, сараптамалы зерттеуді сапалы жргізілуіне жне сараптама объектілеріні саталуын амтамасыз етуге баылауды жзеге асырады. Сот сараптамасы органыны басшысы сарапшыа зерттеу нтижесін жне орытындыны мазмнын алдын ала шешетін нсаулар беруге ылы емес.