Іс жргізу мерзіміні тсінігі, маызды жне оны есептеу

 

Кез келген іс жргізу саласында мерзімдер ерекше маыза ие; замен кзделген мерзімдерді сатауа зады ытарды жзеге асырылуы жне іске атысушыларды іс жргізу міндеттемелерін орындау тікелей байланысты.

Мерзімдер азаматты іс жргізу ыты атынастарыны барлыына бірдей таралады. Іс жргізу мерзімдерін процессуалды рекеттер жасаан кезде сотты зі де сатауы тиіс жне судья іске атысушыларды мерзімдерге атысты за талаптарын орындауын адаалап рекет етуі ажет.

Іс жргізу мерзімдері – бл уаытты шектеулер, осы шектеулер аралыында сот жне іске атысушы тлалар заи мні бар рекеттерді жасаулары немесе жзеге асырулары тиіс.

Азаматты іс жргізу теориясында трлі критерийлер берілген, олара сйкес ыты дебиетте іс жргізу мерзімдері жіктеледі.

олданыстаы задаы нормативтік блуге сйкес іс жргізу мерзімдері

· замен белгіленген жне

· сотпен таайындалатын мерзімдер болып блінеді.

Сот мерзімді з бетінше белгілей алады (детте ол мерзімдер кнмен есептелінеді)⁶⁴. Іс жргізу мерзімдері наты бір оиамен байланысты болуы ммкін.

Р АІЖК 124-ші бабымен іс жргізу мерзімдерін есептеу тртібі реттелген. Іс жргізу рекеттерін жасауа арналан мерзімдер:

- сзсіз (шарасыз) болуа тиіс оиа крсетіле отырып;

- длме-дл кнтізбелік кнмен;

- жылдармен, айлармен немесе кндермен есептелетін уаыт кезеімен

белгіленеді. Соы жадайда процессуалды рекет бкіл кезені ішінде жасалуы ммкін. Мысалы, сот актісінде «талапкер 2011 ж. 20 наурыза дейін сота арыз жатыны (шарт, орындаан жмыстар актісін т.б.) тпнсасын келіп сынуы тиіс» деп крсетілген жадайда сот йарымында кнтізбелік мерзім белгіленгендігін круге болады.

Егер жауапкерді кілі сота жауапкерді 1 (бір) ай мерзім стационарлы емдеуде болатындыын растайтын анытама, немесе 2 (екі) ай бойы оны іссапарда болатындыын растайтын жат сынса, онда сот істі тотата тру туралы йарымда былай деп жазады: «жауапкер емдеу орнынан шыана дейін іс бойынша ндіріс тотата трылсын» немесе «жауапкер іссапардан келгенше іс бойынша ндіріс тотата трылсын».

Кеземен есептелеті іс жргізу мерзіміні аымы оны басталуы белгіленген кнтізбелік кннен немесе оиа болан кннен кейінгі кні басталады.

Азаматты іс жргізу атынастарыны субъетілері шін іс жргізу мерзімдеріні аяталуыны ерекше іс жргізушілік мні бар. Сот з тарапынан замен кзделген келесі мерзімдерді сатауы тиіс: талап арызды ндіріске абылдау мерзімі (бес кн); сот бйрыын шыару мерзімі (ш кн); сот талылауына істі даярлау мерзімі (жеті кн) жне т.б.⁶⁵

Іске атысушы

- тараптар (талап оюшы жне жауапкер),

- дауды нысанына дербес талаптарын млімдейтін шінші тлалар;

- дауды нысанына дербес талаптарын млімдейтін шінші тлалар

замен де, сотпен де белгіленген мерзімдерді сатаулары тиіс.

Р АІЖК 125-ші бабына сйкес, жылдармен есептетелетін мерзім сол мерзімні соы жылыны тиісті айында жне кнінде бітеді (масылы, 01.02.2010 ж. – 01.02.2011 ж.).

Айлармен есептелетін мерзім сол мерзімні соы айыны тиісті кнінде бітеді (10.01.2011 ж. – 10.04.2011 ж.). егер айлармен есептелетін мерзімні соы тиісті кні жо айа сйкес келсе, мерзім осы айды соы кнінде бітеді: мысалы, бір айлы мерзімі 31 антардан басталса, онда мерзім келесі апан айыны соы кнінде аяталады. Кндермен есептелетін мерзім белгіленген кезені соы кні бітеді. Мерзімні соы кні демалыс кніне тап келген жадайда мерзімні аяталан кні одан кейінгі жмыс кні болып есептеледі.

Жасалуына мерзім белгіленген іс жргізу рекеті мерзімні соы кні саат 24.00-ге дейін орындалуы ммкін. Егер шаым, жаттар не аша сомалары мерзімні соы кні саат 24.00-ге дейін поштаа, телеграфа тапсырылса немесе байланысты зге де ралдары бойынша берілсе, мерзім тіп кеткен болып есептелмейді.

Егер іс жргізу рекеті тікелей сотта немесе баса йымда жасалуы тиіс болса; белгіленген ереже бойынша бл йымдарда жмыс аяталатын немесе тиісті операциялар тотатылатын саатта мерзім бітеді.

Іс жргізу рекеттерін жасау ыы зада белгіленген немесе сот таайындаан мерзімні аяталуымен жойылады. Іс жргізу мерзімдері аяталаннан кейін берілген шаымдар мен жаттарды, егер тіп кеткен мерзімді алпына келтіру туралы тініш млімделмесе, сот араусыз алдырады жне олар (оса тіркелген жаттармен бірге) арызданушы адама айтарылады.

Замен белгіленген мерзімдер мен сотпен таайындалан мерзімдер іс жргізу рекеттері жасалуы ммкін уаытты шектеулерді алпына келтіру тсілі арылы бір бірінен ажыратылады.

Замен белгіленген мерзімдерге наты уаытпен аныталан шектеулер тн жне ол мерзімдер сот длелді деп таныан себептермен ткізіліп алынса, сот алпына келтіре алады, ал баса саната жататын мерзімдер сотпен зартылуы ммкін. Екі жадайда да мерзімдерге атысты абылданан шешім сотпен іс жргізу талаптарына сйкес рсімделуі тиіс.

ткізіліп алан мерзімді алпына келтіру шін тиесілі тініш жасау мдделі тла шін міндетті рекет, ал ткізілген мерзімді сзсіз алпына келтіру – сотты міндеті емес. Егер замен белгіленген мерзім тіп кетсе, біра тініш берілсе, онда сот келіп тскен тінішті арауа міндетті. Егер сот длелді себептерге байланысты мерзім тіп кетті деп тапса, замен белгіленген мерзімдер алпына келтірілуі ммкін. Біра іс жргізу заында ондай длелді себептер тізім берілген; тіп кеткен мерзімді алпына келтіру туралы тінішті арау барысында сот рбір жадайда арыз беруші длелді деп крсеткен себептерге баа беріп, оларды ыты негіздерін анытайды.

ткізіліп алынан мерзімді алпына келтіру туралы тінішті іске атысушы тла іс жргізу рекеттерін жасайтын сота береді. Сот бл тінішті аралатын орны мен уаыты хабарлап, оны іске атысушы адамдарды атысуымен арайды, алайда оларды келмей алуы сотты алдына ойылан мселені шешу шін кедергі болып табылмайды.

Мерзімді алпына келтіру туралы тініш берумен бірге ол бойынша мерзімі ткізіліп алынан ажетті іс жргізу рекеттері (ы орау туралы талап млімделуге, шаым берілуге, жаттар табыс етілуге) жне т.б. рекеттер жасалуа тиіс.

Сота тскен арыз анааттандырусыз алдырылуы ммкін. ткізіліп алынан іс жргізу мерзімін зарту жне алпына келтіру арызды анааттандурысыз алдыру туралы шыарылан йарыма жеке шаым берілуі жне наразылы келтірілуі ммкін.

 

⁶⁴Мысалы, Р АІЖК 155-ші бабына сйкес, судья талап арыз За ережелеріне сай келмеген жадайда оны озалассыз алдыру туралы йарым шыарады. Бл жасалан рекет туралы судья талап оюшыа хабарлама беріп, кемшіліктерді тзету шін мерзім белгілейді. Бл сотпен белгіленген мерзім болып табылады. Мндай мерзім сота жгінген тла йарымында крсетілген кемшіліктерді тзету шін жеткілікті болуы тиіс.

⁶⁵Айлармен саналатын мерзімдерге атысты мысалдар: бір айлы мерзім (крделі санаттаы істерді сота дейінгі дайынды жргізу шін), екі айлы мерзім (бірінші сатыдаы сотта істі арауды жалпы мерзімі) жне т.б.