Талап оюды амтамасыз ету
амтамасыз ету термині іс жргізу барысында азаматты іс жргізуді трлі сатыларында олданылады (длелдемелерді амтамасыз ету, талап оюды амтамасыз ету, шешімді атаруды амтамасыз ету).
Бл іс жргізу рекетіні аталуы оны осымша кмек крсету сипатында аса ажетті маыза ие екендігін крсетеді, онсыз амтамасыз етілуші рекетті жзеге асырылуы иындай тседі. Сота талап арызын жолдай отырып, талап оюшы сот оны тініштерін анааттандырып ана оймай, шыарылан шешім зады кшіне енген со орындалатындыына міттенеді. Алайда, ыты дайындыы жо талап оюшыларды кпшілігі шешімні зады кшіне енуі мен оны орындалуы бірдей маынадаы ымдар еместігін рашан біле бермейді, ал тжірибеде шешімні шыуы мен орындалуыны арасындаы уаыт кптеген жылдармен есептелетін жадайлар кездеседі. Мдделі тланы сота талап арызымен жгінуі жне оны ндіріске сотты абылдауы жауапкер шін ажетсіз салдарды туындауына алып келеді. ойылан талапа мліктік сипат тн болуы ммкін, яни дауды нысаны ретінде жеке аны заттар танылуы ммкін, олар: автоклік, птер, жер телімі, трмыса ажетті заттар, баалы ааздар жне т.б. Жауапкер тарапынан шаралар олданылуы, яни млік иеліктен шыарылуы ммкін (мысалы сату, сыйа тарту, айырбастау жолдарымен). Осыны салдарынан даулы заттарды меншік иелері ауысса, бл жадай болашата шыарылан сот актісіні орындалуында кедергі болуы ммкін.
Р АІЖК 158-ші бабына сйкес, талап оюды амтамасыз етуге, егер мндай шараларды абылдамау сот шешімін орындауды иындатса немесе оны орындалуын ммкін етпесе, істі барлы жадайларында да жол беріледі.
Брыны іс жргізу Кодексі мен (аза ССР-ні АІЖК) олданыстаы Кодексті арасындаы айырмашылыты айтатын болса, Р АІЖК 158-ші бабына сйкес аралы сотта немесе трелікте іс арау тараптарыны ісіне атысатын адамдарды арызы бойынша сотты талап оюды амтамасыз ету шін шаралар абылдауы ммкін,100 яни сотты жеке бастамасымен бл шараларды олдануа жол берілмейді.
Р АІЖК 159-шы бабында кзделген жауапкерге тиісті жне онда, немесе баса адамдарда болатын млікке тыйым салу талап оюды амтамасыз етуді барынша ке таралан трі болып табылады. (Банкті корреспонденттік шотындаы ашаа жне сауда-сатты йымдастырушыларды ашы сауда-сатты дісімен сауда жйелерінде жасасан репо101 операцияларыны нысаны болып табылатын млікке атысты іс жргізу заымен ерекше жадайлар кзделген).
Млікке тыйым салудан баса, азаматты іс шешілгенге дейін сот келесі рекеттерді жзеге асыра алады:
- жауапкерге белгілі рекеттерді жасауа тыйым салу;
- баса адамдарды млікті жауапкерге беруіне немесе оан атысты зге де міндеттемелерді орындауына тыйым салу;
- млікті тыйым салудан босату туралы талап ойылан жадайда млікті ткізуді тотата тру;
- мемлекеттік органны, йымны немесе лауазымды адамны (азастан Республикасы лтты Банкіні немесе аржы нарыын жне аржы йымдарын реттеу мен адаалауды жзеге асыратын мемлекеттік органны аржы нарыындаы ызметі жзеге асыруа арналан лицензияларды олданылуыны тотата тру жне (немесе) одан айыру, аржы йымдарын консервациялауды жргізу жніндегі актілерін, сондай-а оларды жазбаша нсамаларын оспаанда) дауа салынатын актісіні олданылуын тотата тру;
- борышкер сот тртібімен дауа салан атарушылы жат бойынша ндіріп алуды тотата тру.
ажет болан жадайда сот Р АІЖК 158-ші бабында аталан масаттара сай келетін талап оюды амтамасыз етуге арналан зге де шараларды олдануы ммкін. ойылан талаптарды (мліктік немесе мліктік емес талаптар) сипатын жне оларды зге шарттарын ескере отырып сот талап оюды амтамасыз етуді бір азаматты іс бойынша бірнеше шараларын олдануы ммкін.
Сотпен шыарылан йарымны орындалмаандыынан туындайтын жауаптылы жнінде Р АІЖК 159-шы бабында кімшілік занамаа сілтеме жасалан. Осы бапты 1 блігіні 2) жне 3) тармашаларында аталан тыйым салулар бзылан жадайда кінлі адамдар кімшілік жауаптылыта тартылады. Жауапкерді (зге тлаларды) сотпен жасалан тыйым салуларды орындамааны шін талап оюшыа атысты зада кепілдіктер кзделген. Талап оюшы сот тртібімен осы адамдардан талап оюды амтамасыз ету туралы йарымды орындамаудан келтірілген залалдарды теуді талап етуге ылы.
Талап оюды амтамасыз ету туралы арызды судья жауапкерге жне аралы сотта немесе трелікте іс арау талаптарына, іске атысатын баса адамдара хабарламастан арыз сота тскен кні шешеді. Бл тртіп осы арыздарды аралуыны ерекшеліктерін крсетеді. Талап оюды амтамасыз ету туралы арызды арай келіп, судья йарым шыарады. Талап оюды амтамасыз ету туралы йарым сот шешімдерін орындау шін белгіленген тртіппен дереу орындалады.
Р АІЖК 162-ші бабымен талапты амтамасыз етуді бір трін екінші трімен ауыстыруа жол беріледі. Бл іс жргізу рекеті жасалу шін мдделі тла сота арыз беруі керек. Талап оюды амтамасыз етуді бір трін екіншісімен ауыстыру туралы арызды судья (сот) арап шешеді; сот іске атысушы тлалара арызды аралатын уаыты мен орны туралы хабарлайды, алайда оларды келмей алуы осы мселені мні бойынша арауа кедергі келтірмейді. Талап оюды бір трін екінші трімен ауыстыру туралы судья йарым шыарады.
За бойынша ашалай соманы ндіру туралы талап оюды амтамасыз еткен жадайда жауапкер сот абылданан шараларды орнына сотты депозиттік шотына арызда талап етілген соманы енгізуге ылы.
Р АІЖК 163-ші бабына сйкес талап оюды амтамасыз етуді кшін жою сол шараларды олданан сотты кілеттілігіне жатады. Талап оюды амтамасыз етуді кшін сол сот тараптарды арызы бойынша немесе з бастамасы бойынша жоюы ммкін. Талап оюды амтамасыз етуді кшін жою туралы мселе сот отырысында шешіледі. Іске атысатын адамдара сот отырысыны уаыты мен орны туралы хабарланады, алайда оларды келмей алуы талап оюды амтамасыз етуді кшін жою туралы сраты арауа кедергі болмайды.
Егер сотты шешімі бойынша млімделген талап анааттандырусыз алдырылса, осыан дейін абылданан шаралар шешім зады кшіне енгенге дейін саталады (бл жалпы ереже). Алайда, сот шешім шыарумен бір мезгілде, немесе оны шыараннан кейін талап оюды амтамасыз етуді кшін жою туралы блек йарым шыаруы ммкін. Талап ою анааттандырылан жадайда оны амтамасыз ету жніндегі шаралар з кшін сот шешімі орындалана дейін сатайды.
Мамандандырылан аржылы сот талапты амтамасыз ету шараларын жою бойынша арнайы кілеттіктерге ие; бл сот баса соттар абылдаан талапты амтамасыз ету шараларын жоюа ыы бар. аржы йымыны айта рылымдау туралы істі арайтын мамандандырылан аржылы сот, аржы йымын айта рылымдау туралы шешім абылдаан жадайда аржы йымына жне (немесе) оны млкіне атысты айта рылымдауды жргізу туралы шешім абылдаана дейін соттар абылдаан талап оюды амтамасыз етуді кшін жоюа міндетті.
Р АІЖК 164-ші бабына сйкес жауапкер талап оюды амтамасыз ету мселелері жнінде шыарылан йарымдарды задылыына дау келтіріп шаымдану ыына ие. Талап оюды амтамасыз ету жніндегі барлы йарыма жеке шаым берілуі жне наразылы келтірілуі ммкін.
Егер талап оюды амтамасыз ету туралы сотты йарымы шаым берген адамдара хабарланбай шыарылса, шаым беру мерзімі жауапкерге бл йарым белгілі болан кннен бастап есептеледі. Талап оюды амтамасыз ету туралы йарыма жеке шаым берілуі бл йарымны орындалуын тотатпайды.
Талап оюды амтамасыз етуді кшін жою туралы немесе талап оюды амтамасыз етуді бір трін екінші тріне ауыстыру туралы йарыма жеке шаым беру немесе наразылы келтіру шыарылан йарымны орындалуын тотата трады.
Талапты амтамасыз етуге атысты шаралар олдану жауапкерді ауыр материалды жне зге де шыындара алып келуі ммкін. Жауапкер азаматты айналымны заа баынатын адал ниетті атысушысы ретінде сотты барлы кімдеріне дрыс арап, талап оюшыны оан атысты ойан талаптарына арсы длелді аргументтер келтіре алады. Осы жауапкерді сипаттайтын мн-жайлар сотты талапты амтамасыз етуі бойынша шешім абылдауы барысында, сондай-а зада крсетілген шараларды трін тадауы кезінде ескерілуі тиіс. Кез келген талап шынай болып, кез келген талап оюшы зады, немесе адал ниетті масатты кздемеуі ммкін. Бл жерде сотты міндеті – іс жргізу шараларыны засыз масата олданылуына жол бермеу болып табылады.
Егер занамада кзделген ытарын арам ниетті талапкер засыз масатта сот кмегімен пайдаланып кетсе, бл тек ана жауапкерге ана кері серін тигізіп оймай, сот немесе наты судьяны абыройына да салуы ммкін.
Р АІЖК 165-ші бабы талап оюды амтамасыз етумен келтірілген залалдарды жауапкерге теу ммкіндігін кздейді. Сол талап оюды амтамасыз етуге жол бере отырып, талапкерден жауапкер шін ммкін болатын залалды келешекте теуді амтамасыз ететін кепілдіктерді талап етуі ммкін. Сот з шешімімен ойылан талапты анааттандырусыз алдыран жадайда мндай кепілдік жауапкерге келтірілген залалды теуді е нтижелі тсілі болады.
100Асты сызылан ережені нормативтік мтіні келтірілді.
101«Репо» операциясы – тараптармен келісілген бааа шартта крсетілген мерзім ткеннен кейін айтара сату міндеттемесімен нды аазды сатып алу (сату). з мні бойынша мміле нды ааза тыйым салу жолымен ыса мерзімге заем (несие алу) шарты тріне жатады.
ІІ БЛІМ