Дріс № 11. Дарынды жне иын балалармен жмыс дістемесі
Жоспар:
1. Дарынды балаларды ерекшелігі
2. иын балаларды пайда болу себептері
3. Балалармен жмыс дістемесі
Жеке тланы дарындылыын дамыту мселесі бгінгі кні лемде ке тараан жне кптеген жоары дамыан мемлекеттерде маызды дегейге жетіп отыр. АШ, Жапония, Германия жне лыбританияда берілген мселе ХХ асырды ІІ-жартысынан бастап, оамны интеллектуалды потенциалын алыптастыруа баытталан жалпы мемлекеттік іс болып абылданды. азастанда бл мселе ХХ асырды аяында ана мемелекеттік статуса ие болды.
«Дарынды балалара арналан мектептерді мемлекеттік олдау жне дамыту туралы» азастан Республикасы Президенті Н..Назарбаевты 1996 жылды 24 мамырындаы № 3002 Жарлыы туелсіз мемлекетті дамуындаы жаа дегейді айатайтын е алашы рекет болды. Осы кезден бастап дарынды балалар оам мен мемлекетті негізгі интеллектуалды потенциалы ретінде арастырылып, баалана бастады.
Дарынды балалар мен жастарды оыту жне трбиелеу саласындаы мемлекеттік саясатты оряндау бойынша йымдастырушылы-экономикалы, ыты-рылымды жне мазмнды іс-шараларды амтамасыз етуге баытталан азастан Республикасыны «Дарын» жас таланттарды олдауды Мемлекеттік бадарламасы рылды.
Бадарламаны масаты:
- дарынды балалар мен жастарды оыту, трбиелеу жне іздестіруді негізгі стратегиясын анытау;
- азастан Республикасыны интеллектуалды потенциалыны алыптасуыны біріккен, здіксіз рдісін дамыту жне сйемелдеу;
- талантты жастарды леуметтік-мдени алыптасуына ат салысу;
Бадарламаны негізгі міндеттері:
- дарынды балаларды леуметтік, психологиялы, медициналы жне педагогикалы олдау бойынша білім беретін мекемелерді іс-рекетін реттеуді ыты базасын ру;
- дарынды балалар мен жастарды оыту, трбиелеу жне іздестіру бойынша практикалы іс-рекетті дамыту шін басару жйесін растыру;
- р трлі мекемелерде дарынды балалар мен жастарды леуметтік, психологиялы, медициналы жне педагогикалы олдауды ылыми-дістемелік амтамасыздандырылуы;
- дарынды балалар мен жастарды дамыту мекемелерінде кешенді дамыту бадарламаларын алыптастыру, дарынды балалар жне жастармен жмыс жасау шін педагогикалы кадрларды арнайы дайындауды йымдастыру;
- дарынды балалар мен жастарды леуметтік орау жне олдауды жзеге асыту;
- оыту рдісінде дарынды балалар мен жастарды анытауды жне тадау технологияларын растыру;
- бюджетте арастырылан аражат негізінде аржылы бадарламаларды жзеге асыру;
- білім беруді жаа технологияларын растыру жне жзеге асыру.
иын балалар дегеніміз – трлі себептермен мектепте, отбасында жргізілетін дстрлі трбиеге
кнбей, жаымсыз ылы, теріс тртіп, бзаылы крсетулері тратылыа айналан балаларды айтамыз (педагогикалы энциклопедиядан аланда –
баланы тртібіні нормадан тыс ауыткуы).
иын балалар барлы жаста пайда болады, сіресе жеткіншік шата те кп кездеседі. “иын” балалар атарына психикалы дамуы уаытша баяулаан, тез ашуланша, уайымшыл, зін тмен санайтын, мінез-лында психопатиялы формалар кездесетін, кейде ашулары айнаанда
дрідрмек беру арылы озу кйін тежейтін балалар жатады. Осындай оушылара педагог тарапынан гуманистік асиеттер мен этикалы талап-тілектер оя білетін педагогты шеберліктер ажет.
иын балаларды зерттеуді орытындысы длелдегендей, оларды
пайда болуына бірден-бір себепші болатын жне жаымсыз жадай туызатын - отбасы трбиесі. Оны бастылары:
1. баланы кнделікті жріс-трыстарын адалаамау; оны кзінше ара-шарап ішу, дау-жанжал, рыс-керіс туызу.
2. трбиені кзі - баланы киіндіру, таматандыру, м-мтаждыын амтамасыз ету деп санаушылы.
3. жастайынан ебектену дет-дадыларын алыптастырмау, оушыны жан-дниесіне кіл аудармау, отбасындаы ажырасу жне жаа адамны отбасы мшесі болып енуі де себеп болады.
Демек, мндай отбасындаы балалар жылылыты, сйіспешілікті, бірін-бірі сыйлау сияты асиеттерді сезінбейтіндегі аян.
Отбасындаы трбиеден кеткен кемшіліктер мектеп жадайында одан да бетер шиеленісе тстіндігі айын. Себебі, мектепте де баланы жеке
басын сыйламай, кімшілік крсете беру баршылы. Мектеп малімдері
мен иын балаларды арым-атынастары “аыл” айтумен, рысу, ар-ожданына тию трізді педагогикаа жат рекеттермен сипатталынады.
Мектептегі иын балаларды сабаты лгермеулеріне кп жадайда малімдер кінлі. Себебі, сабата оушыларды дара бейім-абілеттерін ескермеуден, оу материалдарына, оуа деген ызыушылыты дамыта білмеуден, факультативтік сабатарды жоспарлы трде йымдастырмаудан оушылар лкен зиян шегеді.
Кп жадайда, иын балаларды 80-90% саба лгермеушелер: Сонымен атар, лі де болса кптеген мектептер оушыларды оамды жмыстара тартуда. лсіздік крсетсе, мектептен тыс мекемелер з анатыны астына иын балаларды амтымай келеді. Отбасындаы, мектептегі трбие жмыстарынан кеткен кемшіліктер жинатала келе, оамды трбиедегі ателіктермен байланысып иын балаларды тртібін одан рі шиеленістіре береді.
Трбиедегі иындыты туазатын таы бір жйт - кездейсо балаларды, топтарды жекелеген оушыа тигізетін теріс ыпалы педагогты назарынан тыс
болмауы ажет. йткені, жеткіншек жастаы балада з атарындаы
рбыларымен досты, жолдасты арым-атынаста болу мтаждыы сияты ерекшелік болады.
Кптеген зерттеулерді длелдегеніндей, оушыларды мектептен тыс кездеріне тиянаты трде араласып, сырласып тратын компаниялары, серіктері баршылы. Бл серіктес достарды стаан баыты дрыс болса жасы, ал оан керісінше болса уаыттарын алай болса солай келесіз ткізіп, бір істен екінші бір іске ауысып, бзыты жасауа олайлы жадайлар туады.
тірік айту тек оларды арына тиетін жадайларда, яни кшпен сер етуде ана емес, ешандай сырттай ысым жасалмай-а тірік—фантазия рып айтуа икем болады.
Трбиесі иын балалармен жмыста сынып жетекшілері мына мселелерді ескеруі керек:
а) Балаларды жас жне дербес ерекшеліктерін;
) Кемшіліктерін тере зерттеу;
б) Трбие жмыстарын дрыс йымдастыру;
Тжірибеде оушы тртібінде, мінез-лында ауытулар кездесіп отырады. Сондытан трбиелеу жмысында айта трбиелеу де орын алады. айта трбиелеу оушы жріс-трысындаы ауытуларды алдын-алуа жне жеуге баытталады. айта трбиелеу - тла рылымын тгел айта ру, адамны барлы психологиялы сапаларын айта жасау. Тзету деген
ым да бар. Оны оушы сапасындаы жне жріс-трысындаы жеке кемшіліктерді жеу деп тсінуіміз керек. рбір иын балаа жинаталан мінездемелерді белгілі бір жйеге келтіріп,оларды айта трбиелеуде жеке трбие жмыстарын ылыми трыдан йымдастыран жн. Осы саладаы айта трбиелеу дістеріні бірі — этикалы гімелесу, ол оушыны зерттеп тануда, трбиелеуде, айта
трбиелеуде жне жеке трбие жмыстарында з ерекшіліктерімен
танылуда.
гімелесу оу-трбие рдісінде е ажетті рал. Оушыны жеке уайым-айысы, кейбір моральды нормалара жатпайтын іс-рекеттері, отбасы жадайындаы ыайсыз келіспеушілік ылытар жайлы этикалы мселелерді оушылар арасында жария етуге болмайды немесе иын баланы кейбір ылытарыны себебін, ауыр сезімдер, айы-асіреттерін сынып жымы тсінбеуі де ммкін. Осындай жадайда тжірибелі сынып жетекшісі баланы басынан ткен оианы немесе р трлі жадайларды
дрыс тсінуге, болмаса жымны объективті трде ынуына гімелесу, сырласу арылы кздерін жеткізеді. Бір ескеретін ерекшелік, иын бала
маынасыз гімелерді жатырмайды. Жнсіз арнайы гімелесуге тарта
беріп мазасын алса, р уаытта олар арсылы крсетеді. иын жас
спірімдер дербес мінезді, мір тжірибелері лайып, айналасындаы
адамдармен арым - атынасы крденеліп, кп жадайда
туелсіздікке талаптану рекеттері жеке бастарын жоары санаушылыа, рккіректікке итермелеп, дау-жанжалдасуа, дрекілікке, атыгездікке себепші болатындыын жеке трбие жмысында, соны ішінде жеке гімелесу тсілдерімізде ескерген жн.иын оушымен гімелесуге ойылатын талап, оларды дара жне жас ерекшіліктерін жан-жаты білу ажет.