Егер озалыс демелі болса, онда векторы векторына параллель, ал кемімелі болса – антипараллель.

деуді тангенциал раушысы a

=d, = R жне

d t

a =d ( R) =Rd =R.

d t d t

деуді нормаль раушысы

2 2 2

a =

n R

= R R

= 2 R.

Сызыты (радиусы R шебер бойымен жрілген s жолды зындыы, сызыты жылдамды, aтангенциал деу, anнормаль деу) жне брышты ( брылу брышы, брышты жылдамды, брышты деу) лшемдер арасындаы байланыс келесі рнектермен сипатталады:

s = R; = R; a= R; an= 2R.

Шебер бойымен біралыпты айнымалы озалан жадайда ( = const)

t 2

=0 ±t ; =0 t ± 2 ,

мндаы 0 – бастапы брышты жылдамды.

 

Лекция

2 ДИНАМИКА

 

Ньютонны бірінші заы. Дене салмаы. Инерттілік. Зат тыыздыы.

Дене салмаы– физикалы шама, материяны инерттілік (инертті масса) жне гравитациялы (гравитациялы масса) асиеттерін анытайтын негізгі сипаттамаларыны бірі болып табылады. Инертті жне гравитациялы массалар бір-біріне пропорционал екендігі наты тжірбие негізінде длелденген. Пропорционалды коэффициенті бірге те болатындай лшем бірлік тадай отырып, инерттілік жне гравитациялы массалары бір-біріне те болатындыын креміз. Сондытан ары арай тек дене массасы жайында ана айтамыз.

 

Масса дене инерттілігіні лшемі болып табылады, дене массасы артан сайын оны инерттілігі де артады.

Затты орташа тыыздыы – бл затты бірлік клеміндегі массасы ретінде аныталатын шама (немесе массаны клемге атынасы)

 

 

лшем бірлігі: []=1 кг/м3.

= m .

V

Кинематика дене озалысын, оны туу себептерін арастырмай оытатын блім. Динамика дене озалысы задарын жне оны пайда болуы мен згеру себептерін арастырады. Динамика механиканы негізгі блімі болып табылады, жне оны негізіне Ньютонны задары жатады.

 

Ньютонны бірінші заы: кез келгген дене оан баса денелер сер етіп оны осы кйден шыаранша зіні алашы салыстырмалы тыныштыын немесе тзу сызыты жне біралыпты озалысын сатап алады.

Денені оан баса денелерден сері жо кезінде тынышты алпын немесе бір алыпты тзу сызыты озалысын сатау асиеті инерциядеп аталады. Сондытан Ньютонны бірінші заы инерция заыдеп те аталады.

Механикалы озалыс салыстырмалы, оны сипаттамасы сана жйесіне туелді. Ньютонны бірінші заы барлы сана жйелерінде орындалмайды, ал ол орындалатын жйелер инерциалы сана жйелері деп аталады. Инерциялы сана жйесі ретінде баса инерциялы жйеге атысты тыныштыта, немесе біралыпты жне тзу сызыты озалатын жйе саналады.

те жоары дрежелі длдікпен гелиоцентрлік (жлдызды) сана жйесін инерциялы деп санауа болады (координаталар басы Кн центрінде орналасады, ал стер белгіленген жлдыздар баытында жргізілген). Жермен байланысты сана жйесі инерциялы емес, біра инерциялы еместігімен байланысты эффектілер салыстырмалы аз (Жер з сінен айнала жне Кнді айнала озалады), сондытан кптеген есептеулерді шешу кезінде оны инерциялы деп санауа болады.