Топырата кездесетін патогенді микрооргнаизмдерді биологиялы баылау дістеріне шолу жасаыз.

Топырата топыра тзу жне топыраты зін – зі тазарту процесстеріне атысатын, табиатта азот, кміртегі жне т.б элементтер айналымына атысатын ртрлі микроорганизмдер тіршілік етеді. Топырата бактериялар, саыраулатар, мктер ( саыраула пен цианобактерия симбиозы) жне арапайымдар мекендейді.Топыраты 1 грамында бактерия саны- 10 млрд. жасауа жетеді. Топыра беткейінде УК- сулелері, рашылы т.б факторларды серінен микроорганизмдер салыстырмалы трде азайып отырады.

Микроорганизмдерді кпшілігі 10 см алыдытаы топыраты жоары абатында кездеседі. Тередеген сайын микроорганизмдер млшері азайып, 3-4 метр тередікте олар млдем кездеспейді.

Топыра микрофлорасыны рамы оны типіне жне жадайына, сімдік рамына, температурасына, ылалдылыына жне т.б байланысты. Топыра микроорганизмдеріні кпшілігіні рН- ы бейтарап, салыстырмалы жоары ылалдылыта, 25-450 С температурада дамуа абілетті.

Топырата азотбекіткіш молекулалы азотты сііруге абілетті бактериялар (Azotobacter, Azomonas,Mycobacterium жне т.б.) тіршілік етеді. Азотбекіткіш цианобактериялар трлерін немесе кк- жасыл балдырларды, кріш алаптарыны німділігін арттыру шін олданады.

Топыра- Bacillus жне Clostridium туыстыыны спора тзетін таяшаларыны тіршілік ету ортасы болып табылады.

Патогенді емес бациллалар (Bac.megaterium. Bac. Subtilis жне т.б. ), псевдомонадалармен атар, протей жне кейбір бактериялар аммонифицирлейтін, шіріткіш бактериялар тобын рап, органикалы заттарды атысады.

Патогенді спора тзетін таяшалар (кйдіргі, ботулизм, сіреспе, газды гангрена оздырыштары) за уаыт саталып, кейбіреуі топырата кбеюге абілетті (Clostridium botulinum).

Ішек бактериялары ( т. Enterobacteriaceae)- ішек таяшасы, іш сзегі, сальмонеллез, дизентерия (жерше) оздырыштары- нжіспен топыраа тсуі ммкін. Біра мнда кбеюге олайлы жадай болмаандытан, олар біртіндеп жойылады. Таза топырата ішек таяшасы жне протей сирек кездеседі, оларды клемді млшерде аныталуы топыраты адамны жне жануарларды нжісімен ластану крсеткіші болып, санитарлы- эпидемиологиялы олайсыздыын длелдейді (ішек жпалары оздырыштарыны берілу тсында).

Топырата кптеген саыраулатар болады. Олар топыра тзу процесіне, азот осындыларыны айналымдарына атысады, биологиялы белсенді заттар бледі, сонымен бірге антибиотиктер жне токсиндер бледі. Токсин тзуші саыраулатар таамды азытара тсіп, микотоксикоздар жне афлотоксикоздар сияты уланулар шаырады.

арапайымдылар млшері 1 г топырата 500-500 000-а дейін жетеді. Бактериялармен жне органикалы алдытармен оректене отырып, арапайымдылар топыраты органикалы заттарыны рамын згертеді.

Адам шін топыраты рамы жне оны микрофлорасыны мнін білу топыраты санитарлы-микробиологиялы баалануын реттеуге ажетті жадай.Топыраты санитарлы-микробиологиялы зерттелуі алдын ала адаалау жне аымды санитарлы адаалау инструкциясына баынады.

Алдын ала адаалау жргізіледі:

а) рылысты жне трылыты жерлердегі айта оныстандыру орындарын айта салуды жоспарлау кезінде.

б) емдеу-профилактикалы жне дріханалы мекемелерді, санаториларды, балалар мекемелеріні рылыс орындарын тадау кезінде.

в) трылыты жердегі сумен амтамасыз ету жне канализация мселелерін шешу кезінде.

г) жымды дем алу орындарын жне жаажайларды санитарлы баалануы кезінде.

Аымды санитарлы адаалау жргізіледі:

а) топыраты санитарлы жадайын баалау кезінде жне зін зі тазалау абілетін тексеру кезінде (мысалы балалар башасыны топыраын, аурухананы, демалу орындарыны топыратарын жылына 2 рет жргіледі).

б)аын сулар мен алдытарды топыраты жне биотермиялы залалсыздандыру дістерімен адаалау кезінде жргізіледі (айына 4 ретке дейін)

в) эпидемиялы крсеткіштер бойынша инфекциялы ауруларды берілуін анытау.

Аымды-санитарлы адаалауды жргізу кезінде таайындалады, оан: ЖМС, ІТТБ, атал анаэробтар титрі, термофильді бактериялар, нитрификациялайтын бактериялар. Толы санитарлы микробиологиялы анализге осымша енгізіледі: микробтарды жалпы санына спораларды, актиномицеттерді, саыраулатарды, целюлоза ыдыратушы микроорганизмдерді жне аммонификаторларды, топыра микробиоценозыны негізгі топтарыны пайызды атынасын анытау. Эпидемиялы крсеткіштер зерттеу барысында патагеді микроорганизмдерді анытау жргізіледі.

Сынама алу: Сынаманы 5×5 метр, 5 нктеден (конверт дісі) аламыз.

Асептика жадайында 1 кг сынаманы 20-25см тередіктен аламыз.

Зерттеу дістері: Топыратаы ЖМС-ны тере егумен анытаймыз (тыыз ортада) 10 еселенген сйылтуда жне тікелей микроскопиялау дісі (Перфильев бойынша).

Егер нжістік ластану дегейі жоары болмаса, топыратаы ІТТБ-ны ащыту сынамасы дісімен анытаймыз немесе мембраналы фильтр дісімен; жоары дрежеде - тікелей топыраты суспензияны егу жргізіледі (1:10) Эндо ортасына. Топыраты санитарлы жадайыны жне оны зін зі тазалау асиетіні маызды критериі болып топыраты перфингенс-титрі болып табылады (топыраты Clostridium perfringens аныталып жатан минималды млшері). Топыраты нжістік ластануынан 4-5 айдан кейін эшерихиялар жойылады, ал клостридиялар 0,01 титрде аныталады. Перфрингенс-титрді Вильсон-Блер ортасына топыраты суспензияны 10 есе сйылтып тере егеміз. Термофильді бактериялар санын тыыз ортада 60° С та 1 тулік бойы инкубациялап санаймыз. Ал нитрифицирлейтін бактериялар титрін топыраты суспензияны 10-есе сйылтып сйы синтетикалы Виноградский ортасына егіп анытаймыз. Жаа нжістік заымдану крсетеді: Энтерококктарды табылуы, нитрифицирлейтін бактериялар жне термофильдерді болмауы ІТТБ саныны кптігін жне клостридияларды вегетативті пішіндеріні жоарылауына алып келеді. Термофильді бактерияларды аныталуы топыраты кмен, шыммен немесе аын сумен ластануын жне органикалы субстратты ыдырау стадиясын крсетеді. Нитрифицирлейтін бактерияларды пайда болуы здігінен тазару процесіні дамуын крсетеді. здігінен тазаруды толы баасын беру шін топырата органикалы субстраттарды жылдам ыдырытатын микроорганизмдерді анытаймыз: Бациллаларды, актиномицеттерді.