Топыраты физикалы, химиялы ластаыштары жне ластану жолдарына сипаттама берііз.

Топыраты ластануы — топырата, детте, оан тн емес физикалы, химиялы немесе биологиялы агенттерді пайда болуы жне енуі немесе аталан агенттерді концентрациясыны аралан мезгілде табии орташа жылды дегейінен асып тсуі. Топыраты ластануы - топыра тзілу процесіні барысын згертеді (кейде оны тежейді), тсімді бірден азайтады, сімдіктерде ластаушыларды (мысалы, ауыр металдарды) орлануына себеп болады. Бл ластаушылар адам организміне тікелей немесе жанама трде тседі (сімдіктекті немесе жануартекті азытар арылы), топыраты ауру тудыратын жне де баса жаымсыз микроорганизмдерден зін-зі тазалауын тмендетуге келіп соады. Химиялы ластаушылар - экожйедегі концентрациясы нормадан жоары немесе баса жатан енген заттар. топырата тірі организмдерге ауіп туызатын хим. заттектерді жиналуы. Топыраты ластайтын кздерге нерксіптік ксіп орындарды шыарындылары, клік, а.ш. олданылатын шп жойыштармен минералды тыайтыштар алдытар жатады. Топыраты (химиялы, мнай німдерімен, радиоактивті жне ндірістік- коммуникалды ааба сулармен) ластануы егістіктерде, мнай-газ ксіпорындары аладарында, скери полигондарда елді мекендерде байалан. Егістіктерде минералды тыайтыштар, гербицидтерді лшемсіз олдану нтижесінде топырата те улы: мышьяк, кадмий , сынап, селен, орасын, мырыш, фтор; улылыы орташа:кобальт, бор, никель, мыс, молибден, хром; ауіптілігі шамалы: стронций, барий, марганец, вольфрам жинаталады. Химиялы элементтерді ыдырауы, усыздануы топыраты ышылдылыына, механикалы рамына, температурасына, ылалдылыына, механикалы рамына, температурасына, ылалдылыына жне микробиологиялы процестерге байланысты болады. Мнай, газ ндіруші жне тасымалдаушы аудандарда топыра оларды алдытарымен жне олданылатын химиялы заттармен ластанады. Ксенобиотиктер табиатты барлы трін – ауаны, су оймаларын, топыраты, сімдік лемін ластайды. ндіріс алдытары мен баса табиатты ластауыштар ауада жне суда, сонымен атар табиат айналымында тез тарауа абілетті. Бл токсикалы осылыстар су оймалары мен топырата, кейде жел, жабыр, ар, зендер, клдер арылы баса жерлерге де таралады. Топыратан сімдік пен жануарлар организміне тседі. Ксенобиотиктер айналымында орталы орына топыра ие. Ол гидросфера, атмосфера, сімдік лемі сияты баса экологиялы жйелермен арым-атынаста болады. Сондытан улы, баса да компоненттерді адам организміне тсуіні басты кзі б.т. Ол алдымен тама арылы тседі. Барлы тірі жандар энергия кзі, оректік заттар, рылыс материалдары ретінде оректенеді. оршаан ортаа тзімді, онда кбеюге абілетті ксенобиотиктер те ауіпті.

Топыраты гигиеналы жне биологиялы маызын тсіндірііз.Топыраты тзілуі процесстерін жне олара сер ететін факторлара сипаттама берініз.

Брыннан топыра сау жне сау емес болып блінеді. Сау дегеніміз – ра топыраты, желдетілетін жерлерді атаймыз. Сау емес топыраа суа бататын, суы, шикі, блт жиі кездесетін территориялар жатады. Сондытан топыра халы денсаулыы жне жергілікті жерлерді жасы жадайы шін лкен гигиеналы маынаа ие: 1) табии жне жасанды биогеохимиялы провинциларды тзілуінде маызды фактор болып табылады, олар халы арасындаы эндемикалы ауруларды пайда болуы мен алдын алуда алдыы орына ие. 2) оршаан орта жйесінде айналымды амтамасыз ететін – химиялы жне радиоактивті осындыларды адамы, ол халы шаруашылыында, экзогенді химиялы заттарда, авиа – жне автотранспорттарда олданылады. 3) атмосфералы ауаны, жерасты жне жерсті суларыны, сімдіктерді химиялы жне биологиялы ластану кзіні бір трі болып табылады. 4) инфекциялы аурулар мен инвазиялар таралуыны факторы; 5) сйы жне атты алдытарды залалсыздандыруды табии жне е тиміді ортасы. Топыра ауасы малсіру ауасымен тыыз байланыста, сондытан ауаны газды рамы мен ылалдылыына сер етеді; Органикалы заттара бай топырата сапрофитті жне патогенді микроорганизмдер кп болады (бакетриялар, арапайымдылар, саыраулатар) жне гельминттер (геогельминттер мен биогельминттер) мен насекомдарды ( жануарларды ішкі жне сырты паразиттері) жмырталары дамиды.

Топыра табиатта микроорганизмдерді тіршілік етуіні шынайы ортасы жне бастапы резервуары болып табылады (азот, кміртек, ккірт, темір жне т.б.). Олар топыраты тзілу жне зіндік тазару процесіне белсенді атысып, табиаттаы зат алмасу а атысады. Топыра таулы ортадан желді, суды тірі организмдерді жне оларды органикалы осындыларды, яни сімдіктермен жануарларды імінен пайда болуынан тзіледі. ртрлі топыра микроорганизмдері сулы жне коллоидты абытарда тіршілік етеді, жне олар топыра бліктерін бзады жне саыраулатарды гифтерімен озалыш бактерияларыны жылжуы жне кшіп жріп жатады жне оларды арасында микроскопиялы жіішке сулы абаттар крінеді.

Топыра микрофлорасыны сапалы рамы те ртрлі: ртрлі бактериялар, актиномицеттер, спирохет, архебактериялар, микоплазм, саыраулатар, вирустар. ртрлі топтаы микроорганизмдерді рамы мен ара атынасы топыра тріне, оны деу дісіне, рамындаы органикалы заттара, ылалдылыа, климатты шарттара жне таы баса себептерге байланысты болып келеді. мды топыратарда аэробты микроорганизмдер тіршілік етеді, ал сазды, ылалды (оттегіні кіруі иын) ол жерде негізінен анаэроты микроорганизмдер тіршілік етеді. Топыра микроорганизмдер 25-45⁰С кбейе алады, ал термофильдіктер – одан жоары тампературада.

Микроорганизмдер крделі биоценозда болады, олар здеріні араларында сімдіктермен бірге антагонисттикалы жне сембиотикалы ара атынаста сипатталынады. сімдіктерді тамыр аймаында бактерия те кп: олар резосфера деп аталатын интинсивті кбею зонасын жне жоары активтілікті тзеді. Топыраты ризосфералы зонасыны микрофлорасы бай, ртрлі жне ртрдегі сімдік шін зіндік ерекшелігі болады. Микроорганизмдер сімдіктерді тамырлы бліну ара атынасында дрыс хемотаксисті болады жне олар органикалы осылыстарды минерализация процесіне атысады, сонымен атар сімдіктерді тез абылдайтын минералды заттармен, яни друмендермен, ауксиндермен амтамасыз етеді. Олар сімдіктерді метаболизміне активациясы атысады. Топыраты зіндік тіршілігі шін, ауа шін жне тама шін лкен крес болып жатады. Кбіне бір топтаы бактерияларды тіршілігі баса топтаы бактерияларды антибиотикалы бактериоционды серінен басып алады.

Бір жылда топыратаы микроорганизмдерді млшері бірнеше миллиарда дейін жетеді. Оларды е кбі тазартылан топырата - 4,8-5,2 млрд. Азы орман топыраында, мда 1,2-0,9 млрд. Микроорганизмдерді тірі лесі 1 гектар топырата орташа 1000 кг. райды. Микроорганизмдерді мезгіл тербелісіне байланысты: кктемде саны седі, жазда максимума жетеді, жазды ортасында азаяды, (кн сулесіні активті серіне байланысты) кзде таы да кбейеді жне ыста азаяды.

Микроорганизмдерді топырата таралуы ртрлі жоары 1-2 мм абатында микробтар аз (топыраты нарлануына арамастан). Бл кн сулесіні ультраклгін сулелеріне жне рату процестеріне байланысты. Жасы микрофлора 10-20 см тередікте дамыан. Бл абатта негізінен биохимиялы процестер жріп жатады, яни органикалы заттара ауысу, бір-бірлерін ауыстыратын микроорганизмдерді тіршілік етуіні ртрлілігі. Одан тередеген сайын флорасы азайып, 4-5 м тередіктер микроорганизмдерді те сирек кездестіруге болады. Артезианды саылаудан алынатын су стерилді болып келгендіктен рамында бактериялар оретенетін аммиорганикалы осылыстар болмайды.

 

 

1. Топыраты зерттеуді ысаша тарихы. Топыраты зеттеу дістеріне жне алымдарды ебектеріне шолу жасаыз.

2. Топыра гигиенасы. Топыраты физикалы, химиялы жне биологиялы асиеттерін сипаттаыз. Топыраты эпидемиологиялы маызын тсіндірііз.

3. Топыраты зін зі тазалауы жне жер ыртысын санитарлы орау мселелерін сипаттаыз.

4. Топыраты сапасын санитарлы-эпидемиологиялы баалау сапасын тсіндіріп берііз.

5. Топыраты жалпы микрофлорасыны алыптасуы жне трлерін сипаттап берііз.

Топыра микрофлорасы. Топырата кездесетін патогенді микроорганизмдерді трлеріне тоталыыз.

6. Топырата кездесетін патогенді микроорганизмдерді биологиялы баылау дістеріне шолу жасаыз. Топыраты биологиялы контаминациясы жне зіндік тазарудаы микробтарды рлін тсіндірііз.

7. Санитарлы крсеткішті микроорганизмдер жне оларды топыраты ластау сипаттамасын крсетііз.

8. Топырата кездесетін патогенді микроорганизмдерді негізгі топтары жне эпидемиологиялы маызын крсетіп берііз.

9. Топыраты негізгі ластаыштары жне топыраты биологиялы баылауды дістеріне шолу жасаыз.

10. Топыраты санитарлы-эпидемиологялы баылауды рылымы мен функциясын тсіндіріп берііз.

11. Санитарлы-крсеткіш микроорганизмдер – фекальды ластану индикаторларын сипаттаыз.

12. Санитарлы-крсеткіш микроорганизмдерді – оральді ластану индикаторларын сипаттаыз.

13. Санитарлы-крсеткіш микроорганизмдерді – зін - зі тазарту процестеріні индикаторларын сипаттаыз. 14. Топыраты физикалы, химиялы ластаыштары жне ластану жолдарына сипаттама берііз. 15. Топыраты гигиеналы жне биологиялы маызын тсіндірііз.Топыраты тзілу процестерін жне олара сер ететін факторлара сипаттама берііз.