Геологиялы карталар

 

Алаш рет географиялы картаа геологиялы апаратты ХІІІ асырды академиялы экспедиция зерттеушілері енгізді. Оларды жмыстарыны бадарламасына еліні табии байлытарын зерттеу кірді.

Экспедиция басшылыында Ресей ылым академиясынны мшелері, М.В.Ломоносов идеясыны жаластырушылары мен оушылары: П.С.Паллас, И.И.Ленехин, И.Я.Гинделштедт, П.Б.Иоходцев, С.Г.Гмелин жне т.б.

Академик П.С.Паллас геология саласында маызды жаалытар ашты, И.И.Мнехин рельеф серпімін жне суды айналасын зерттеді, И.А Гинделштедт ара топыраты шыу тарихын тсіндірді. Осыны брі табиат картасын, оны ішінде геологиялы картаны пайда болуына сері тигізді.

Геологиялы картография тарихы геология ылымыны геолотаулыбарлау жмыстары тжірибесіні Ресейді тау – кен ндірісін дамуымен байланысты.

Геологиялы картографиялауды жйелі жмыстары 1882 жылы басталды. Осы уаыта дейін ртрлі ірі масштабты геологиялы карталар, бейнелерімен жазбалары жинаталып алан.

Кптеген нерксіптік минералды ішкі заттарды іздестірудегі геологиялы экспедицияларды Оралда Сібірде жне орта Азияда жргізеді.

1882 жылы Ресейдегі геологиялы зерттеулер тау депертаментіні рамындаы Геологиялы комитет ал 1930 жылы ВСНХ рамында жргізілді.

Алашы геологиялы карта – “Еуропалы Ресейді геологиялы картасы”(масштабы : 1: 420 000) минералды ресурстар карталарыны таайындалуына жне рамына сынылатын барлы талапшара сай. Бадарламасы зірлеу жне осы картаны жасау идеясы А.П.Карпинскке (орыс геологиялы ылыми мектепті негізгі алаушы) тиесілі.

азіргі уаытта геологиялы картографияда ртрлі масштабтаы, ртрлері мазмндаы жне трындаы геологиялы карталарды лкен оры бар.

Геологиялы карталарды негізгі типтері: геологиялы (дстрлі), текнеоликалы,метологиялы,тртіншілік ауытулдар,металлогиялы,пайдалы азбалар,гидрологиялы,инженерлік – геологиялы, геофизикалы жне т.б. болып табылады.

Барлы геологиялы карталар масштабы бойынша 5 топа блінеді:

- блшектік ( 1:10 000 жне ірі)

- ірі масштабты (1:25 000 – 1:50 000)

- орта масштабты (1:100 000 – 1:200 000)

- са масштабты (1:500 000 – 1:1 000 000)

- шолу (1.1 000 000 кіші)

Ірі жне орта масштабты геологиялы карталар ауматарды игеру жоспарларын зірлеуде пайдаланылады.

са масштабты карталар жерді планета ретінде дамуыны геологиялы процестерін зелделеуде, ртрлі жастаы жне пайда болудаы геологиялы рылымды алыптастыру занамасын зерделеу шін пайдаланады. 3 – осымшада 3 – суретте геологиялы шолу картасыны фрагментімен аызы сынылады.

 

 

Климатты карталар

 

Климатты карталар Ресейде геологиялы карталар трізді XIX . екінші жазбасында растырыла бастады.

Осындай карталарды жасау е алдымен орыс климатология жне География Ресейдегі климатты картаны негізін алаушы А.И. Воейковті есімімен байланысты.

Метеостанция мен обсерватория желілерін бірдей кеейтумен климатты карта тематикасыда кеейтіледі, оларды ру дістеріжеілдіреді.

азіргі заманы климатты арталар маштабтарды лкейту, карта мазмны блшектеуін кбейту сипатына ие.

Климатты карталарды жасалуы сіресе ірі масштабты картографияландырудан басталатын кптеген карталардан айармашылыы климатты карталар жасау кейін масштабты карталарды мазмны талдаудан басталады.

ойылан міндеттерден тслді ор жне наты екі карталарды растыру дісі пайдаланады.ор дісін пайдалану кезінде климатты сипаттамалары ірі климатты крастырушы факторларды ескеріп, мысалы, атмосфераны жалпы айналымы, ауматарды климатты айыру болып табылады.

Екінші діс бойынша картада метеошаманы наты блінуі бейнеленеді, мысалы ауа температурасы жерді стінгі абатыны дегейінде.

Наты климатты карталар ауылшаруашылы жмыстарын жргізу(егу, жинау, суару) жшырайландыруобъектілерін, клік комуникациларды салу жне т.б. наты ндірісті міндеттерді шешуге негізделген 4-суретте агроклиматты картаны фрагменті, жне онышыу тарихы сынылан.