Леуметтік статус жне леуметтік рл ымдарыны анытамалары.
Тла оамды атынастарды субъектісі мен объектісі ретінде.
Тла тек ана леуметтік-оамды атынастарды жемісі ана емес, сонымен атар леуметік ісрекеттерді маызды субъектісі де болып саналады. Бл іс-рекет, ызмет оамны барлы салаларында рдайым крініп отырады. Мысалы, экономикада, саясатта, рухани мірде. Крнекті неміс леуметтанушысы Марк Вебер рбір адам зіні іс-рекетіне белгілі бір мн, маына береді деп атап крсеткен. Олар осыларды мірде олданады. Одан рі саналы адамны леуметтік ісимылы, рекеті, ызметі зінше жеке дара баытталып, мір сре алмайды, ол р уаытта баса адамдара баытталады. Вебер осындай іс-рекетті біреуге баытталуын, нысаналануын тосу, кту, міт ету дейді.
19. Тла рылымы.Тла дегеніміз, оамда белгілі орыны бар, белгілі оамды ызмет атаратын саналы индивид. Тла индивидке араанда жас, себебі, адам индивид болып туады, ал тла болып алыптасады.
Тла рылымы дегеніміз, тланы даралы-психологиялы, дниетанымды, леуметтік-психологиялы ырларыны жиына. Алайда, рбір персонолог тла рылымын трліше сипаттайды, ал бл оларды методологиялы баытын крсетеді.
Тла рылымы биологиялы жне леуметтік атынастар арылы арастылырады, сондытан психологияда тланы эндопсихологиялыжне экзопсихологиялы рылымдардан жинаталан деген идея пайда болан. Эндопсихологиялы – тланы ішкі механизмі (ойлау, есте сатау т.б.); Экзопсихологиялы – адамны атынастар жйесі, леуметтік фактор.
леуметтік статус жне леуметтік рл ымдарыны анытамалары.
леуметтiк статус - оамдаы жеке тлалар мен леуметтік топтарды андай да бір ытар мен міндеттер жиынтыымен байланысты жалпы жадайы. леуметтiк статус- жеке тланы немесе леуметтік топты Р.Мертон "статусты жиынты" деп атаан оамдаы дрежесіні, ксібіні, білігіні, лауазымыны, материалды жадайыны, саяси ыпалыны, партиялы жне ксіподаты мшелігіні, іскерлік байланыстарыны, лтыны, діншілдігіні, жасыны, отбасылы жадайыны, туысты байланыстарыны интегралдыкрсеткіші.
21. Туа біткен жне ол жеткізілген статустар. Индивидті функциялары жне одан туындайтын міндеттер мен ытар жеке адамны луметтік статусын белгілейді. Жеке адамны леуметтік статусы – бл индивидті леуметтік топтардаы жне бтіндей оамдаы позициясы. Ол табии (жынысы, жасы) жне леуметтік сипаттамалар (маманды, ксіп трі, табыс, ызмет жадайы жне т.б.) арылы аныталады, сондай-а, туа біткен (лтты, леуметтік тегі, туан жері) жне ол жеткізілген (білім, маманды, біліктілік) статустар болады.
22. леуметтену ымы. леуметтену агенттері. леуметтену - адамды леуметтік мірге енгізетін, индивидтерге символ, ндылы, норма сияты мдени элементтерді игертетін, білім, трбиеге атыстыра отырып, оны леуметтік табиатын ратын крделі процесс. леуметтену дегеніміз – оамда алыптасан рухани байлытар мен мінез-лы
нормаларын белсенді трде мегеру жне жетілдіру жолымен жас рпаты сол оамны леуметтік жне экономикалы рылымдарына сйкес оамды рлдер системасына осу болып табылады.
леуметтануда леуметтену процесіні 2 дегейі болады:
1) алашы леуметтену дегейі – тлааралы, кішігірім топ аралы атынастар сферасында, индивидті е жаын ортасында теді;
2) кейінгі леуметтену дегейі – лкен леуметтік топтар мен институттарды дегейінде теді. Бл дегейлерді райсысында леуметтену процесіні агенттері мен институттары ісрекет етеді. леуметтену агенттері – мдени тжірибені беруге жауапты наты адамдар, леуметтену институттары - леуметтену процесіне сер етіп, оан баыт-бадар беретін мекеме.
23. Бірінші ретті жне екінші ретті леуметтену. леуметтенуді мнісі, ол – екі жаты процесс екендігінде, біріншіден, леуметтік ортаа кіруді арасында индивидті леуметтік тжірбиені игеруі, екіншіден, индивидті осы леуметтік байланыстар леуметтік ортаа белсенді араласуыны арасында, сол леуметтік байланыстар жйесін белсенді трде айта жасау процесі. Біріншісі - леуметтік тжірбиені игеру ортаны адама серін сипаттаса, екіншісі, адамны з ісрекетіні арасында ортаа сер етуін крсетеді. леуметтену - адамды леуметтік мірге енгізетін, индивидтерге символ, ндылы, норма сияты мдени элементтерді игертетін, білім, трбиеге атыстыра отырып, оны леуметтік табиатын ратын крделі процесс.
24. Десоциализация жне айта леуметтену. Адамны леуметтенуін арастырмас брын адам табиаты мен адамны даму рдісіне ажетті шарттарды арастырып алан орынды. леуметтенуді мазмнына сас баса да тсініктер бар. Олар: «трбие» мен «адаптация». Трбие – стихиялы процесс,леметтену одан кеірек. Адаптация– бейімделу, леуметтенуді рамдас блімі, механизмі іспеттес. Десоциализация -жеке тланы оаммен байланысыны лсіреуі немесе жоалуы. Делеуметтену (десоциализация) – бл ескі ндылы, норма, роль мен мінез тртібінен арылу процесі.
25. Девиация жне девиантты мінез-лы. Девиация (лат. deviatio — ауыту) — бл: «алыпты» болып есептелетін немесе оамдаы, не леуметтік контекстегі алыптасан мінезлытан ауытитын леуметтік мінез-лы. Девиация бірнеше типтен трады: девиантты, делинквентті жне криминалды мінез-лы.
Делинквентті мінез-лы. Ол за бзушылыпен ерекшелінеді. Оны типтері:1 Агрессивтізорлаушылы мінез-лы. 2 Ашкздік мінез-лы рлытар, орытып-ркіту, 3 Нашаорлы сату жне тарату.
Криминалды мінез-лы за бзушылы болып табылады. Балалар сот кімі арылы жасаан ылмысыны ауырлыына байланысты жазаланады.
Девиантты мінез-лы - жалпыа орта ережелерден ауытитын леуметтік іс-рекет. девиантты мінез-лы тжырымдамасын алыптастыран француз леументтанушысы Эмиль Дюркгейм. Ол леуметтік девиацияны тсіндіру шін аномия тжырымдамасын сынды Роберт Мертон мінез-лы ауытушылыыны себебін оамны мдени масаттары мен оан жетуді леуметтік жолдарыны арасындаы йлеспеушілік деп тсіндіреді