Ампер заы. Лоренц кші.
Магнит рісіні осы рісте орналасан Idl
кші:
r
ток элементіне сер ететін dF
|
|
r
dF векторыны баытын сол ол ережесібойынша анытауа болады:
r
егер сол олды алаанын оан B векторы кіретіндей, ал ашылан трт
саусаты ткізгіштегі токпен баытталатындай етіп орналастырса, онда тік брыша айырылан бас барма тока сер ететін кшті баытын крсетеді. Ампер кшідеп аталатын осы кшті модулі мына рнекті кмегімен аныталады
мндаы - dl
жне r
dF =IBdl sin,
векторлары арасындаы брыш. r араашытыта
|
I1 жне
I2 тогы бар екі зара параллель ткізгіштер бір
баыттаы ток ткен жадайда бір-біріне тартылады да, арама-арсы баытталан ток ткен жадайда бір-бірінен тебіледі:
dF12
= dF21
= I1 B2dl
= I 2
0
B1dl =
2
I1 I 2 dl r
Магнит рісінде v жылдамдыпен озалатын q электр зарядына сер
етуші кшті Лоренц кшідеп атайды:
|
|
Лоренц кшіні баыты сол ол ережесібойынша аныталады: егер сол
r
олды алаанын оан B векторы кіретіндей, ал ашылан трт саусаты v
векторымен баытталатындай етіп орналастырса, онда тік брыша айырылан бас барма о заряда сер ететін кшті баытын крсетеді.
Лоренц кшіні модулі:
F = qvB sin ,
r
мндаы - v жне B векторларыны арасындаы брыш.
Зарядталан блшектерді магнит рісіндегі озалысы.
r r
Егер блшек біртекті магнит рісінде
v ^ B
жылдамдыпен озалатын
болса, онда Лоренц кші модулі жаынан згермейді жне блшек траекториясына атысты нормаль бойымен баытталады. Ньютонны екінші заына сйкес, бл кш блшекті центрге тартыш деуін анытайды. Демек, блшек шебер бойымен біралыпты озалады. Шеберді радиусын
qvB = mv
r
шартынан анытауа болады:
Блшекті айналу периоды
r =m v .
q B
T =2r
v
=2 m ,
B q
яни біртекті магнит рісінде блшекті айналу периоды блшекті q
m
меншікті зарядына кері шамамен жне рісті B магнит индукциясымен ана аныталады да, біра оны жылдамдыына туелсіз болады. Зарядталан блшектерді циклдік деткіштеріні жмысы осыан негізделген.
r
Индукциясы B
магнит рісінде орналасан бойында тыыздыы j тогы бар
r
металда, баыты j жне B векторларына перпендикуляр болатын электр
рісіні пайда болуын Холл эффектідеп атайды.
Клдене (Холл) потенциалдар айырмасы Лоренц кшіні салдарынан пайда болады жне мынаан те
D = 1
Ne
jdB =
RjdB ,
мндаы R =
ne
- затты тегіне туелді Холл тратысы, n - ток
тасушыларды шоыры. лшенген Холл тратысыны мні бойынша ткізгіштегі ток тасушылар зарядыны табасы мен оларды шоырын анытауа болады. Холл эффекті аналогты есептеуіш машиналар мен лшеуіш техникада траты токтарды кбейту масатында (Холл датчиктері) жне т.б. олданылады.