Интелектуалды дамуды психологиялы-педагогикалы диагностикасына тоталыыз.
Диагностика – бл дидактикалы процесті нтижесін анытау.
Диагностика” тсінігіні мні “білім, ептілік жне дадыларды тексеру” тсінігімен салыстыранда едуір тередеу рі ке. “Тексеру” нтижені тек крсеткіштерін ана адатады, не себептен боланы жнінде дерек бермейді. Ал диагностикалауда нтиже зіне ол жеткізген діс – тсілдермен бірге арастырылады, дидактикалы процесті бадар – баытын, ілгерілі не кері озалысы аныталады. Диагностика з ішіне баылау мен тексеруді, баалау мен бааны, жинаталан статистикалы деректер талдауын, дидактикалы процесті жрісін, баытын жне жобалануын амтиды. Диагностикалауды маызды блігі – бл адаалау. адаалау – білім, ептілік жне дадыларды игерілу процесіне баылау оюды аартады. адаалау тексерулерден тікелей ралады. Тексеру – бл білім, ептілік жне дадыларды игеру барысын баылау шін жргізілетін рекет – имылдар жйесі.Мн – маыналы трысынан баылау, адаалау кері байланыс тзуді амтамасыз етеді, яни оушыларды оу рекеттеріні нтижесі жніндегі мліметтерді алу ммкіндігін ашады. Оытушы з шкірттеріні ай білімді андай дегейде игергенін, жаа апарат абылдауа аншалыты дайын екендігін анытайды.
Педагогикалы диагностика - педагогикалы ылымны бір саласы жне сонымен атар практикалы педагогиканы негізгі формасы болып табылады. азіргі жалпы ылыми кзараса сйенсек, «диагностика» дегеніміз- белгілі бір обьектіні ахуалын танып білу немесе оны тртібіні болжауы мен сол тртібіне сер етуіні ммкіншіліктері туралы шешім абылдау масатында сол обьектіні негізгі параметрлерін тез тіркеу жолымен содан кейін оны белгілі бір диагностикалы категорияа жатызу жйелерін тану болып табылады.
Сондытан, педагогикалы диагностика деген кезде, біз диагностикалы танымны белгілі бір обьектілер, яни психикасы бар наты адамдар туралы айтамыз. Педагогикалы диагностиканы зерттеу объектісі – педагогикалы деріс болып табылады. Педагогикалы диагностика педагогикалы дерістегі згерістерді оушы бойындаы згерістермен байланыстыра болжайды.
2. леуметтік-педагогикалы диагностиканы жалпы принциптерін талдаыз.
Принцип дегеніміз –бл андай да бір теория, ылым, білімні, шыармашылы бадарламаны негізгі станатын аидалары, ережелері, сонымен атар, адамны наты іс-рекетінде зі басшылыа алатын алы шарты, негізгі ережені бейнелейді (бгінгі кнні талабына сай рпа трбиесіні мазмнын, діс-тсілдерін жне йымдастыру жйесіі іргетасын алайтын негізгі аидалар). леуметтік педагогикалы диагностиканы негізгі принциптеріне: объективтілік, ттасты, детерминизм, компетентнтілік, персонализация, процессуалдыты жатызуа болады.
Объективтілік принципі процедура жне диагностика нтижесін шыару барысында максималды объективтілікке (шындыа)мтылу, диагностикалы малматтарды дайындау барысында диагностика жргізушіге байланысты алдын-ала абылданан пікірге орай баа беруден, сынаудан аула болу. Ереже: диагностика жргізіліп отыран объектіге сйкес термин жне млшерге сйкес адекваты трде бейнелеу; тадалан методикаларды сыналатын адамны жасына жне жеке тлалы ерекшеліктеріне сйкес келуі; диагностикада олданылып отыран методика мен нтижесіні ылыми негізделгендігі; диагностика формасы жіне методтарын отайландыру; сапалы жне санды сипаттамаларды йлесімділігі; диагностикалы іс-рекетті икемділігі жне тратылыы, мліметтерді айта тексеру ммкіндігі.
Ттасты принципі, леуметтік-педагогикалыдиагностикада объектіні бір-бірімен байланысты компоненттерден тратын толы жйе ретінде арауды міндет етеді; жне дістер жйесі зерттеліп отыран феноменні барлы ырларын бірттас ретінде дйектеуі ажет. Бл баланы міріні р трлі жадайлары мен шарттарында онымен р трлі атынастаы трлі адамдармен алынан мліметтерді салыстыру аидасы негізінде аныталады; олданылатын методтарды кешенділігі жне сабатастыы; адамны тлалы алыптасуындаы ішкі факторлар мен сырты оршаан ортаны байланыстылыы жне туелділігі.
Процессуалдылы принципі дегеніміз – диагностикаланушы процесс пен асиеттерді з динамикасында арастыру, объектіні мазмнын ана ашып оймай, оыту-трбиелеу процесін йымдастыру барысынд оны згеру задылыын (рылымы мен функциясы) да анытау.Ереже: «негізгі алыптасан кесінділермен», яни задылытар аныталмаан баалармен ана шектеліп оймай, объектідегі даму жне деструктивті тенденциясындаы негізгі себептерді анытау; белгілеу жне тзету методтарын йлестіру; баланы жеке тлалы жамуындаы жасты-жынысты жне леуметтік-мдени ерекшеліктерін ескеру; т.б.
Детерминизм принципі Диагностика жргізіліп жатан адама зіндік баалау нтижелерін тіркеп беруден аула болу, объектіні іс-рекеті, арым-атынасы, т.б.крінетін ішкі озаушы кшін анытауа баытталу. Ереже: 1)адамны санасы мен психикасын оны іс-рекет ерекшелігі мен арым-атынасына арап баалау; 2) тек ана зара байланыстылыты ана емес зара келісілгенділік былыстарын да анытау; 3) іс-рекетті басару барысында эмоционалды жне рационалды бірлікті ескеру;
Персонализация принципі тла бойынан тек жалпы задылытарды жеке даралы крінуін ана емес, сонымен бірге дамуыны жекелік жолдарын да арастыруды ажет етеді, ал нормадан ауытандыты алыптасуды динамикалы дамуд негативті деп арамау керек дегенді тсіндіреді. Бл принцип жалпы жне біркелкі емес (дифференциалды) адамдардаы тлалы ерекшеліктеріні анализі барысында толы талданады.
Компетенттілік принципі диагностика жргізушіге арнайы дайындыы бар сратар бойынша ана шешім абылдауа міндеттейді; зерттелушіге зиян келтіретін рекеттерді диагностика процесі мен нтижесінде олдануа тыйым салу. Ереже: ынтыматасты (диагностикаа атысуа зерттелушіні рсаты),; олданылатын методтарды зерттелушіге зияндылыыны жотыы; диагностика процедурасы мен методтарны олжетімділігі; орытындыны негізделгендігі; натылананды жне диагностикалы мліметтерді тзетуде олданылуы.
Психологиялы диагностиканы жалпы принциптері:
1.пияны сатау принципі. Психодиагностика жргізілген адамны рсатынсыз зерттеу нтижелеріні орытындыларын жария етпеу. Бл принцип кмелетке толан адамдара атысты. Кмелетке толмаандар шін ата-ананы келісімі ажет.
2. Этикалы негізділік принципі. дістеме сенімді жне валидті болуы керек.
3. Зианын тигізбеу принципі . Психодиагностика орытындылары адама зиян тигізбеуі керек. Егер психодиагностика адамды жмыса алу емесе конкурсты тадауа жргізілсе, бл принцип ашыты принципімен оса олданылады. Зерттелінуші зерттеу орытындысын, аны дадарыс андай атысы барын біле алады.
4.орытындыны обьективтілігі птинципі. Тестілеуді орытындылары ылыми негізді болуы тиіс. Валидті жне сенімді дістемелер арылы зерттеу жргізілуі ажет.
5. Берілген нсауларды эффективтілігі принципі. Бл нсаулар міндетті трде адама пайдалы болуы керек.
3. Ойлау дегейлеріні диагностикасын длелдеіз.
Ойлау– объективті шындыты белсенді бейнелеуді жоары формасы, дниені тану мен игеруді жоары сатысы, тланы танымды рекеті. Ойлау – аса крделі психикалы процесс. Оны зерттеумен бірнеше ылым айналысады. Бларды ішінде логика мен психологияны орны ерекше. Психология трлі жас млшердегі адам ойыны пайда болуы, дамуы, алыптасуы жолдарын, яни жеке адамны ойлау ерекшеліктеріні задылытарын арастырса, логика – бкіл адамзата орта ой рекетінен задары мен формаларын айындайды, адам ойыны наты нтижесі болып табылатын ым, пікір, длел, ой формаларыны табиатын зерттейді. Ойлау ерекшеліктерін таным мен ой процесіні сатысы ретінде зерттеу, ойлауды білім мен тікелей байланысты екендігін крсетеді. Ойлауды дамыту – оны мазмны мен формасын згерту болып табылады. Психологияда ойлауды ш трі арастырылады.1.Практикалыіс-рекеттілік.2.Крнекі-бейнелік3.Сздік–логикалы.
Ойлауды дамыту процесі тмендегілерді амтиды.1/ Ойлауды барлы трлері мен формаларын дамыту /практикалы іс-рекеттік,крнекі-бейнелік, сздік-логикалы/2/ Ойлау амалдарын алыптастыру жне жетілдіру /анализ, синтез,салыстыру, жалпылау,классификациялау/ т.б.3/ Затты мнді белгілерін ажырата білуін дамыту.
4/ оршаан орта былыстары мен заттары, атынастары мен маызды байланыстарын табу.
5/ з пікіріні дрыстыын длелдеу.6/ з ойын аны, жйелі, арама-айшылысыз жне негізді трде баяндау.
7/ Ойлау тсілдері мен амалдарын бір саладан екіншіге кшіре білу.8/ былысты дамуын кре білу, негізделген орытынды жасау.9/ Формальды логикаа негізделген ойлаудан, диалектикалы логикаа негізделген ойлауа кшу процесін стимулдау.10/ Оушыларды оу жне оудан тыс іс-рекеттерінде формальды жне диалектикалы логика задары мен талаптарын олдану дадылары мен біліктіліктерін жетілдіру.Ойлау амалдарын алыптастыру жне жетілдіру арылы біз оушыларды ойлауын дамытамыз.Ойлауды дамыту критерилері ретінде оушыларды ойлауын дамытуды андай да бір дегейіні жетістігін крсететін крсеткішті тсіндіреді.Дегей-ойлауды дамытуды дрежесі,... Оушыларды ойлауын дамыту дегейлерін анытау шін, психологтар ойлауды дамытуды сегіз шартын тжырымдайды:-ойлау операцияларын тсіну дрежесі – ойлауды маызды сипаттаушысы:-операцияларды мегеру дрежесі/анализ,синтез, салыстыру, жалпылау, натылау, классификациялау жне т.б./ оларды барлы танымды процестерде олдана білу /оу, оудан тыс/-операцияларды тсіну жне ойлау тсілдерін баса жадайлара жне баса нрселерге ауыстыруды жзеге асыра білу дрежесі.-ойлауды ртрлі трлеріні алыптасу дрежесі.-білім орыны, оларды жйелілігіні, білімді мегеруді жаа тсілдерін білу дрежесі.-миды ртрлі сапаларыны динамикалы дрежесі /тередігі, икемділігі, тізбектілігі, шапшадылыы жне т.б./-іс-рекеттегі ышамдылы дрежесі: шыармашылыпен жмыс,жаа жадайлара бейімделе білу.-оушыларды логикалы ой орытуларды мегеру, оларды іс-рекетінде олдана білу дрежесі (6.32)Психолог А.Н.Леонтьев оушыларды аыл-ойын дамыту мен оыту зара байланысты екенін атап крсетті.Оыту арылы ойлауды тмендегі сапаларын дамытуа ыпал етуге болады:1.Ойлауды икемділігі.2.Ойлауды тереділігі мен кеділігі.3.Ойлауды сынилыы.
4.Ойлауды масаттылыы.5.Ойлауды жалпылыы.6.Ойлауды з бетіншелдігі.7.Анытылыы,длелдігі.
4. леуметтік-педагогикалы диагностиканы азіргі тадаы олданысына сипаттама берііз.
леуметтік педагогикалы диагностика - педагогикалы ылымны бір саласы жне сонымен атар практикалы педагогиканы негізгі формасы болып табылады. азіргі жалпы ылыми кзараса сйенсек, «диагностика» дегеніміз- белгілі бір обьектіні ахуалын танып білу немесе оны тртібіні болжауы мен сол тртібіне сер етуіні ммкіншіліктері туралы шешім абылдау масатында сол обьектіні негізгі параметрлерін тез тіркеу жолымен содан кейін оны белгілі бір диагностикалы категорияа жатызу жйелерін тану болып табылады. Сондытан, педагогикалы диагностика деген кезде, біз диагностикалы танымны белгілі бір обьектілер, яни психикасы бар наты адамдар туралы айтамыз. азіргі тада педагогикалы диагностика ылыми жне практикалы психологиялы білімні жеке саласы болып блінді. Кптеген педагогикалы диагностикалы дістемелер пайда болып, тез арада кбейіп кетті. Математика мен физиканы азіргі дістері, электронды педагогикалы диагностиканы ралдары яни ЭВМ кеінен олданылуда.Кптеген елдерде, мысалы АШ та, Германияда кптеген ылыми жне практикалы баспаларда жйелі трде психологиялы дістерді сипаттаан. Соы жылдары мндай рекеттер Ресейде де жасалынан. Біра оны ешандай тжырымдамасы мен ылыми негізі жо еді. Бл жадайда тжырымдама дегеніміз негізделген , педагогикалы диагностика дістемелерді классификациялау негізіне салынан жйе. ылыми негіз ретінде педагогикалы диагностика дістер , оларды ауаттылыын , кшті жне лсіз жатарын айтамыз.
Кптеген адамдар адамны тніне туелсіз жаны болады- деді. Психология дамуына себепші осы болды. Сол кезден бастап Советтік педагогикасы экономикамен, оам дамуына байланысты адамны психикалы, физикалы ерекшеліктерін абілеті мен дарыны алыптасады. XX асырдан бастап экспериментті психология-лабораториялы жмыстар жргізеді. Мндай жмыстар Москвада, Харковте, Казанда болып ткен психологиялы съездерді талыланды. Съездер 1906, 1909, 1910, 1913, 1918 жылдары болды. Сол кезден бастап психология сратары, «Весник психология» журналдары шыты. Совет психологиясыны з алдына ылым болып блініп шыуына лесін осан Лапатин, Лоски, Введенский болды. Сонымен атар жаратыластану ылым негізін салушы Павлов, Лазурский, Сечников, Лесков лесі ерекше болды. Москвадаы психология институтыны директоры Шелпанов аты йгілі лабароториялы аппараттардан жабдыталан кабинеттерде эксперименталды зерттеу дісін жргізуі ерекше жадай туызады. Педагогикалы дигностика-педагогикалы масаты жетілдіру шін алынан зерттеу орытындысыны талдауы негізінде жаа апарат алу, білім беруді (оу, трбие) сапасын жасартуа жне оушы тласын дамытуа баытталан процесс.Педагогикалы процесте диагностика келесі функцияларды орындай алады:1. Констатациялау - белгілеу (апаратты).2. Болжау.3. ндылы - бадарлану (баалау:4. зіндік оып-йрену, зіндік даму.5. Дамытушылы (трбиелеуші).6. Конструктивті.Кптеген алымдар адамны тніне туелсіз жаны болады деді. Жан барлы психикалы тіршілік негізгі себепші. Осыны зі сол кездегі адамны табиат сырын дрыс тсіне алмауына байланысты, бларды айтуынша табиата табынбайтын ерекше кш бар деді. Адамны дамуын зерттейтін жеке бір сала ретіндегі бір пн болды. Диагностика – зерттеу процесi немесе объект туралы толы апарат алуды жалпы тсiлi.
азіргі заман психодиагностикасыны тарихы ХІХ асырды І-жартысынан бастау алады. Яни, сол кезенен бастап е алдымен психология біліміні дамуыны клиникалы дамуы басталды. Бл кезе адам туралы психологиялы эмперикалы білім болады. Талдауда жне оны олануда шешуші рлді дрігерді ойымен сипаттайды. Ал бан длел мнымен негізінен философтар мен жазушылар шылданды. Дрігерлерді емделуі иын ауру жне ауруды неден пайда боландыы, сондай-а сол жылдары лемдік дамыан елдерінде ебек алан жан кйзелістерінен болатын аурулар жне невроз себептері атты ызытырды.
Интелектуалды дамуды психологиялы-педагогикалы диагностикасына тоталыыз.
Интеллект – бл білім мен іскерлік жиынтыы емес, оларды жетістік пен игеруге кмектеседі. Индивидті жеткен аыл-ой дамуы дегейі оны интеллектуалды абілеттеріне туелдігі.Дегенмен де, аыл-ой дамуы тек инттелектіге туелді емес, ол кптеген факторлармен шарттасады-деп те крсетеді: Мселен: мдениетпен, мір жадайымен, оу мекемесіні ерекшелігімен, оыту дістерімен т.б. Отанды психологияда ттас зерттеу баыттары аыл-ой дамуы дегейі мен оыту мазмны арасындаы, трбиелік дістерді сипаты мен байланыстылыын анытайды. Ойлауды алыптастырудаы оыту дістеріні ролі туралы зерттеулер аыл-ой рекеттерін кезедермен алыптастыру теориясымен байланыстырады. Бл теориялара негізделген ебектерде ойлау дамуын басаруды жне оан жоспарлы сер ету жолдары теориялы, дістемелік жаынан делген. «Аыл – ой даму дегейі», «интеллект», «оыту» тсініктерін атар ойып арастыру дрыс емес. Бл психологиялы феномендерді диагностикасы ртрлі болуы ммкін.А.Бине, Ч.Спирмен, Л.Термен интеллект - деп интеллектуалды тестер арылы лшенетін нрселерді атады. Интеллектуалдылы коэффциенті (IQ) интеллект синомине айналады. Психодиагностиктер интеллекттіні дрыс лшеу шін р трлі міндеттерді немесе тапсырмаларды тадады. Біреулері абстрактылы ойлау тапсырмаларын тадап алды, себебі олар шынайы мірде кездеспейді де ткен мірде мегерген білімдерді сері тимейді деп есептеді. Ал, басалары интеллект жасанды, мірге сай келмейтін конструкттімен лшеу ателік, оларды кнделікті мірден алу керек деп есептеді. (Р.Стернберг).Интеллект IQ мен теестіріп, ХХ . бірінші жартысындаы психологтар оны туа біткен жне тым уалайтын асиет, дамуды шартарына туелсіз деді. Осыдан оны за уаыт бойы згермейтіндігі жне тратылыы туралы пікір алыптасты. Жас лайан сайын IQ спейді деп есептеді. Адамны IQ крсеткішін анытау шін сынаушыа берілген объекттер арасындаы логико- атынастарын тзуді талап ететін тапсырмаларды біратарын орындау керек болады. Дрыс орындалан тапсырмаларды баллдарыны осындысын стандарттыа ткізеді. Міне осы IQ крсеткіші болып табылады. Стандартты IQ индивидуалды крсеткішті статистикалы нормамен сйкестігін крсетеді. Ол зіні орындау крсеткіштері бойынша топты тестілеу нтижелеріні жинаыны осіндегі индивидті алан орнын белгілейді. Интеллектуалды тесті нтижесін дрыс олданып, баалау шін тесттік крсеткіштер бойынша индивидті алан орныны аншалыты траты екендігі туралы сраа жауап беру керек. Кейінгі зерттеулерді арасында интеллектуалды тесттер адамдар арасындаы табии згешіліктерді емес, сыналу уаытына дейін алыптасан білім дегейі мен ой ептілігіні болуымен аныталатындыын мойындайтын тсініктер ріс ала бастады.
азіргі кезде интеллектуалды тесттер жалпы абілеттер ретінде немесе абілеттерді тобы ретіндегі интеллекті лшеу ралы ретінде зін атаан жо. Психологтарды бір блігі «интеллект» деп жалпы абілеттерді тсініп, IQ интелектті крсеткіші деп арастырудан бас тартты. Оларды ойынша интеллекттіні баалау шін адамны мінез-лын за уаыт р трлі жадайларда баылау керек жне р трлі іс рекетте табыса алай жеткендігіне талдау жасай отырып баалау керек. Психологтар индивидті аыл-ой дамуыны тепе-те баасын алу шін тесттік балл жеткіліксіз екенін крсетеді. Бл шін тестілеу нтижелерін баса кздерден: баылаулар, оыту ерекшеліктерін талдау арылы алынан мліметтермен толытырылу керек. Тестілеу нтижелерін дрыс интерпретациялау шін келесі нрселерді білу ажет:тесттерді орындаудаы сыналушыны жаттыу дрежесі туралы;тест орындау мотивациясы туралы;тестілеу кезедегі эмоционалды кйі туралы;тест бааларына зерттеуші тласыны сері туралы;тестілеуден алдын индивидті жасаан іс-рекеті жне баса мліметтер туралы.Осыны брін ескере отырып, интеллектуалды тестті кейбір іскерліктер мен дадыларды шынайы алпын сипаттау шін олдануа болады деген орытындыа келеміз жне адамны аыл-ой дамуындаы згерістер мен ыысуларын да круге болады.«Интеллектуалды тест»- деген ымды алаш рет американ психологы Дж.Кеттел егізді. Кейінірек жаа адамды француз дрігері, психолог Альфред Бине (1857-1911) жасады. Стэнфорд-Бине шкаласы деп аталады. 1939 жылы американ психологы Д.Векслерді растыран интеллектті лшеу шкаласыны бірінші формасы жарыа шыты. Неміс елінде ке олданылан белгілі топты тестіні бірі-Рудольф Амтхауэрді интеллект рылымыны тесті.