Жалпы жне арнаулы ммкіндіктер диагностикасыны рылымын тсіндірііз.

«Диагностика» оыту тжірибесіндегі «білім, білік, дады, іскерлікті тексеру» ымын амтыанымен, одан мазмны, масаты жаынан ауымды. Білім, білік, дадыны іскерлікті тексеру тек нтижені, фактіні ана крсетеді. Психодиагностика психология ылымыны бір саласы ретінде XX асырда арынды дами бастады. абілет негізінен екіге блінеді.Адамны аыл-ой згешеліктеріні жеке асиеттерін крсететін кез келген адамнан табылатын кабілет жалпы абілет деп аталады. Аылды орамдылыы мен сыншылдыы, материалды еске тез алдыра алу, зейінділік пен баылаышты, зеректік пен тапырлы т.б. осы секілді аыл-ой рекетінде крінетін згешеліктер жалпы абілет болып табылады. Іс-рекетті жеке салаларында ана крініп, оны нтижелі орындалуына ммкіндік беретін абілетті, арнаулы абілет деп атайды. Бан суретшіні, музыкантты, актерді, спортшыны аын-жазушыны т.б. абілеттерін жатызуа болады. Дарындылы – бл абілеттерді шоырлана крінуі, адамны бір немесе бірнеше рекет трлерінде баса адамдармен салыстыранда жоары жетістіктерге жету ммкіндігін анытайтын жйелі, мір сру барысында дамитын психикалы асиеті. 1869 жылы Гальтон интеллект деп атаан ерекше тапырлы крсеткен, ойы шыр, креативті адамдар туралы жазан алашыларды бірі болып саналады. Терман (1925) интеллект терминні тсінігін ары арай кеейтіп, дарындылыты интеллект коэффициенті негізінде сипаттап, сол арылы интеллектіні тест арылы анытады. Интеллектіні жоары коэффициенті баланы есейгендегі жетістіктерін болжауа ммкіндік береді деген аиданы алыптастырды. абілетті диагностикалау шін абілет мселесіндегі негізгі «Дарын», «Даралы», »Талант» ымдарыны араатынасын ескеруді ажет етеді. Дарындылы феноменін зерттеуде азір «ткеріс» немесе «жарылыс» кезеі байалуда. Бл проблеманы зерттеуге кптеген шетел алымдары Мелхорн Г., Мелхорн Х, Гилфорд Дж., Мейснер Т., жне Ресей психологтары (А.М Матюшкин, В.С. Юркевич, В.М. Теплов, В.Э. Чудновский, Ю.Д.Бабаева, азастанды зерттеушілер У.Б.Жексенбаева, Л.М.Нарыбаева, т.б елеулі ебек сіірді. Сонымен, дарындылы, абілет тсініктерін арастыратын болса, дарындылы- абілетті крінісі, оны анытаанда мына белгілерге сйенген жн: кп жадайларда абілетті дамуы туа біткен ерекшеліктерге, нышандара байланысты;абілеттер тек озалыс, даму стінде жріп отырады, яни белгілі бір іс рекет трін орындауа ммкіндік береді; абілет адамны бойында алыптасан дадылара бірікпейді (Б.Ф.Теплов, 1957)Даралы ерекшелік психологиясы - абілетті дамуына аншалыты дрежеде тым лаушылы пен оршаан орта, трбие мен оытуды анытай алатындыын арастырады. А.Анастази бойынша: «Даралы ерекшелік тланы тым уалаушылы сан ырлы жне крделі байланыстары мен оны оршаан ортасына арай алыптасады немесе туындайды. Тым уалаушылы тланы ылыына, тліміне тікелей сер етеді. Мнымен атар тлім-трбиені рі арай дамуы оршаан ортаа байланысты болады» Тым уалаушылы пен оршаан ортаны рлін, оларды адамны психологиясы мен тртібіне (зін зі стауына) алай сер ететіндігін салыстыра отырып оып-йрену шін мына дістерді жргізеді: 1. р трлі леуметтік топта, жаняда, аймата скен балаларды жанжаты зерттеу. Трбие мен оытуды талаптарын жйелі трде вариерлеу.2. Гомозиготты жне гетерозиготты егіздерді психологиясы мен мінез-лытарын салыстыра отырып зерттеу. абілетті жалпы теориясын зерттеуге лкен лес осан алым Б.М.Теплов зіні 1941ж. „абілет жне дарындылы“ атты ебегінде абілеттілік ымына ш басты сипатты белігіледі: біріншіден, абілеттілік бір адамды екіншісінен айырып тартын жеке психологиялы ерекшеліктер; екіншіден, абілет деп барлы жеке ерекшеліктерді емес, іс-рекетті немесе кптеген іс-рекеттерді орындауындаы жетістікке атысы бар ерекшеліктер; „абілет “ ымы адамдаы дірілген білімге, дады мен икемге апармайды. абілеттерді зерттеуде алымдар р трлі тсілдерді олдана отырып, оны:

трт топа бледі:1- сенсорлы.2- техникалы.3- моторлы.4- ксіби.

10.леуметтік- педагогикалы диагностиканы компьютерлендіру жолдарын длелдеіз.

Психологиялы диагностиканы компьютерленуі дегеніміз соы апаратты жетістіктерді жан жаты дамуына байланысты диагностика жасауды барлы адамдара тиімді рі ол жетімдігі. Компьютер арылы ажетті диагностикалар жаилы апарат алуа ммкіндікті мол болуы. Интернет желісі арылы тренингтер мен р трлі жаттыуларды жасау, ткізуді тиімділігі. Онлайн жедегі ашы схбаттармен гімелер жргізуді ол жетімділігі т.б.

Экспериментальдылеуметтік -педагогикалы диагностика дістерді дамуында леуметтік -педагогикалы диагностика хабар алуды стимуляциясын тіркеуде жне деуде техникалы ралдар негізгі орын алады. Компьютерді олдану практикалы леуметтік -педагогикалы диагностика трысынан араанда бірнеше тиімділіктерге ол жеткізеді:

1. Дстрлі леуметтік -педагогикалы диагностика экспериментті ескішіл тсілдерін жеделдету (автоматизациялау). Олара зерттелетін адамны жауаптарын тіркеу , хаттама жргізу , нтижелерді шыарып беру жне т.б. жатады. Мндай жеделдетуді арасында леуметтік -педагогикалы диагностиканы стандартты дегейі жоарылайды , диагностика мліметтерді алуды жылдамдыы мен натылыы жоарылайды.

2. Кпшілік леуметтік -педагогикалы диагностика зерттеуде ыса мерзімде ткізу.

3. леуметтік -педагогикалы диагностика зерттеулерді жаа трлерін реализациялау :

жаа стимулдарды генерирация ткізу ммкіншілігі;

стимулды жйелікті йымдастыру;

зерттелетіндерді реакция параметрлерін тіркеу;

леуметтік -педагогикалы диагностика дістемелерін копьютер ойындары ретінде бейнелеу;

статикалы стимулдарды (мтіндерді, суреттерді) жылжымалы динамикалы объектілерге згерту жне т.б.

4. леуметтік -педагогикалы диагностикадаы жаа бейнелерді ажырата білу, алгоритімдерді жаа трін шыару, жасанды интелекттерді дістерін шыару.

Жоарыда аталан тиімділіктер тек ана компьютерлік технологияларды олдананда пайда болады. Компьютерлік зерттеулерді барлы жаынан жасы деп айтуа болмайды. Зерттелетін адамда компьютермен жмыс істегенде «психологиялы тосауыл» эффекті пайда болуы ммкін. Сондытан психологиялы зерттеулерді жеделдетілген жйесі ресстандартизациядан ту керек.

Компьютерлік леуметтік -педагогикалы диагностиканы дамуыны ш негізгі баытын анытауа болады.

1. леуметтік -педагогикалы диагностика мліметтерді даму базасын ру;

2. леуметтік -педагогикалы диагностика информация анализіні тиімді дістерін ру;

3. Интеллектуалды леуметтік -педагогикалы диагностика жйесін ру;

леуметтік -педагогикалы диагностика мліметтерді базасы:

Мліметтер базасыны негізгі масаты информацияны айталауды эою жне ртрлі информацияны ішкі тсінігін информациялау болып табылады. Біріншіден, мліметтер базалары шексіз информацияны жне мліметтерді жинап, сатауды ммкіншілік береді. Екіншіден, мліметтер базалары зерттелетін контингенттерді статистикалы мінездемелеріні оперативті анытауларды жргізуге ммкіншілік береді.

леуметтік -педагогикалы диагностика мліметтерді анализіні компьютерлік дістері. Мліметтерді компьютерлік анализі информацияны шыаруды дістеріні жиынтыынан тратын ке сала.

азіргі заманны компьютерлері леуметтік -педагогикалы диагностика информацияны крделі рылымын толы есепке алады.

Интеллектуалды леуметтік -педагогикалы диагностика жйелер.

азіргі компьютерлер бадарламашыларды негізгі ебегін здері атарып, баса салаларды да тиімдін. Бл баыт жасанды интеллектті зерттеу негізінде 80-жылдары пайда болан. Бл баытты аты интеллектуалды жйелерді ндірісі. Интеллектуалды жйелер интеллектуалды есептерді шешуге арналан. Олар мтінді тсініп растыру есептерін табии трде шешіп тіл тсінуімен синтезі, бейнелеуді анализі, синтезі жне деуі болып табылады.

Ертегі терапиясы

Адамзат дамуындаы тжірибелік психологияны е кне дістеріні бірі жне азіргі заманы ылым тжірибесіндегі жаа, жас дістерді бірі болып табылады. Кптеген зерттеу жмыстары крсеткендей - ертегідегі теестірулер, яни, метафора, адамны бейсаналы кйіне тікелей серін тигізеді. Ескеретін жадай, метафора сері тере рі траты дегейде жреді. Метафоралы ажайып серлер жеке тланы зіндік, жекелік ресурстарын белсендіре тседі. Кптеген образдар, метафора тілдері оршаан ортамен зара арым-атынас орнатуды жаа ммкіндіктерін ашады, адам санасын оятып, белсендіреді.

Ертегі терапиясын жргізуді негізгі ерекшеліктеріні бірі

Клиент пен терапевтті жоары дегейде зара рекеттесуі. Психологиялы, мдени, педагогикалы мселелер адами, рухани ндылытара баыттала, жекелік потенциялдара сйене отырып талылынады.

Ертегі терапиясын сол себепті адамны рухани жан дниесіне йлесе отырып трбиелейді деп айтады. Кптеген адамдар ертегі терапиясын балалармен ана жргізу керек деп айтады. Соны ішінде мектеп жасына дейінгі балалармен. Бірата, психологиялы ызмет барысында ертегі терапиясын олдананда адамны жасы млдем шектелмейді.

Ертегі терапиясыны жетекші идеялары :

• міріндегі ммкіндіктері мен міріні ндылыын, зіндік потенциалдарын сезіну;

• оиа мен амалдарды себеп-салдарын тсіну

• оршаан ортаны тйсінуді ртрлі стильдерін танып-білу;

• оршаан ортамен зара жасанды рекет ету;

• ндестік пен кшті сезіну

Жасспірімдер мен ересектерге ертегі терапиясыны когнитивті жне творчестволы аспектілер ерекше маызды.Ертегіге талдау жасау рухани ндылытара жанасуды, кнделікті жадайлара атысты кзарасты згертеді немесе едуір байытады.

рбір жадайда, рбір кеес беру кезіне сйкес келетін ертегілер тадалып алынады немесе арнайы растырылады. Бл ертегі терапевтеріні оыту таырыбы болады. ртрлі образдаы ертегілер клиентке ртрде сынылады: ертегіні талдау, ертегіні айтып беру, шыарма, уырша дайындау, драматизация, сурет салу, ойындар, медитация жне т.б.