Патологиялы мінез-лытарды диагностикалау сауалнамасын тсіндірііз.

Мінез-лы — адамны траты психикалы ерекшеліктеріні жиынтыы.адамны траты психикалы ерекшеліктеріні жиынтыы. Мінез-лы тірі организмні барлыына орта асиет. Оны басты белгісі – тіршілік иесіні имыл-озалысыны трлі дегейдегі кріністері. Сауалнама – зерттеушіні респондентпен анкета арылы жзеге асырылатын байланысына негізделген эмпирикалы леуметтану зерттеуін леуметтану лшем тсілі.Сауалнама- бл арнайы іріктеліп алынан танымды сратар мен оларды ммкін деген жауаптарыны варианттарыны талапа сай логикалы рылысыны жиынтыы. Паталогиялы м. диагностикалау шін Шмишек тесті олданылады. Жеткіншектер акцентуациясын анытауа арналан Шмишек тесті. Масаты: Акцентуация крініс беруінін анытап, оны трін жне кшін баалау.Бл тесті ру негізіне К.Леонгардты жеке тла акцентуациясы туралы тжырымдамасы алынан. К.Леонгардты бл концепциясы бойынша, акцентуация деп барлы адама тн психикалы асиеттерді кейбір крсеткіштері ерекше дамып, шектен шыанын айтады.Типология жасаанда оны мінез бен темперамент акцентуациясы деп екі трге бледі. Шмишек осы теориялы аидаа сйене отырып акуцентуация трін жне оны сапалы крсеткішін анытау тестін жасаан.Орындау ережесі: Тест 88 сратан трады. Оны райсысына зерттелінуші «ия" немесе "жо" деп жауап беруге тиіс. Жауаптар 10 шкала бойынша бааланады. Алдын ала сауалнама буклеті жне жауап параы даярланады. Тесті жргізу алдында даярланан материалдар р адамны олана беріледі де, олар жауап беру тртібімен таныстырылады. Жауап парата сра номері, оны тсында (+) немесе (-) деген белгілір ойылан болады. Зерттелінуші тадап алан жауап вариантына сйкес белгі ойып отырады.«Мінез акцентуациясын баалау» тесті.Нсау: Сізге 97 сра сынылып тр, оларды райсысына сіз «и» немесе «жо» деп жауап беруііз ажет. Ойлануа кп уаыт жмсамаыз. Мнда «жаман» немесе «жасы» жауаптар болуы ммкін емес. Бл тест барысында келесі мінез лы паталогиялары аныталынады:

ü Гипертимді,

ü Лабильді,

ü Сенситивтік,

ü Шизоидты,

ü Эпилептоидты,

ü Трасыз,

ü Астено-невротик,

ü Демонстративтік,

ü Циклоидты,

ü Аффектті-экзальтациялы.

 

21. 12-жылды білім беру жйесін психологиялы – педагогикалы диагностикалау жолдарына сипаттама берііз.

азіргі педогогикалы оамдастыты алдында білім беруді жаа моделін ру, оны сынатан ткізу мен енгізуді ауымды міндеттері тр. азастан Республикасыны 2015 жыла дейінгі білім беруді дамыту тжырымдамасындаы басты масат мектепке дейінгі білім беруді лайту жолымен балаларды білім алуына бастапы ммкіндіктерді амтамасыз ету болып табылады. Бл алты жасар балаларды бойында оу ызметін мегерту, оларды танымды белсенділігін дамытуды басты баыттарыны бірі ретінде танылуда. Сонымен атар 12 жылды білім беру жадайында мектепке дейінгі трбие мен білім беру жадайында мектепке дейінгі трбие мен білім беру дегейі ерекше мнге ие болып отыр. 12 жылды білім беруга балаларды дайындыын жне оларды психологиялы кіл-кйерін жайлы апарат алу е маызды жмыс болып табылады. Осы тста психологиялы-педагогикалы диагностикалау жмыстары рбір 12 жыды білім беруге кшкелі отыран барлы мектептерде жргізілуі керек.

Психологиялы-педагогикалы диагностикалы жмыстара мыналды жатызса болады:

1. Бала балабашадан келген со оны мегерген біліктерін тексеру, баланы мінез лы жайлы трбиешілер мен ата-анасынан жапы апарат алу.

2. Отбасылы карта жасау, иын балалар аныталан жадайда жеке отбасылы карта жасалса, кп жадайды сыныпа бір отбасылы карта жасалады.

3. Дезадаптация былысын анытау, оны жою шін арнайы тренингтер ткізу. Себебі баланы бойындаы дезадаптация былысы балабашадан мектепке 1 сытыпа келгенде крініс табуы ммкін.

4. Ата-аналардан отбасылы жадайына, балаларды мінездерін, ызыушылытарын анытау масатында анкета алу, ал балаларды ызыушылытарын, ауытушылытарын анытау барысында ойын ретінде ткізу сынылады, себебі 6-7 жасар бала ріп таныанымен де, зі жеке шешім абылдай алмайды.

5. Ауытушылыы бар балалар аныталан жадайда баылау, байау дістерін олдану арылы диагностикалау жмысын жргізу.

12 жылды білім беруді эксперименттен ткізудегі психологиялы ызмет мына масаттар мен міндеттерге жіктеледі:

· Баланы дамуына психологиялы жадай жасап, жеке жне интеллектуалды дамуына р жасты кезеіне тн кмек крсету арылы, оларды зін – зі оытуа, трбиелеуге, дамуына жадай туызып, алыптастыру;

· Оушыларды жеке тласын, интеллектуалды, шыармашылы абілеттерін дамыту, баылау, баыттау;

· Оушыларды психологиялы денсаулытарын жне сыныптаы оушыларды леуметтік – психологиялы жадайларын ескеру;

 

22. «орыныш», «рей» ымына ысаша тсінік жазыыз.

орыныш - Индивидті биологиялы не леуметтік тіршілігіне атерлі жадаяттарда туындайтын ауіп олайсыз эмоция. орыныш бір нрседен жрексініп сескенгенде, шошыанда пайда болатын сезім, ауіп-атер, рей. Тіршілік шін ауіпті факторларды наты рекетінен болатын ауру не баса да зардап трлерінен ерекше орыныш олардан кн ілгері болады. атерді сипатына байланысты орыныш сезіміні ар ндылыы мен тн сипаты ерешілігі алуан трлі болады (ауіптену, ору, шошу, рей). Егер ауіп негізі аны емес не ынылмаан болса, ондай кй аладау деп аталады. Функциялы трыдан орыныш субъектіге алдаы ауіп туралы ескерту болады.

рей (гр. рапіоп — орыныш сезімін туызатын) — жалан немесе шынды ауіптерден жаппай рейлену. рей моральды — психикалы кіл-кйді, рух кшіні тмендеуі, абылдауды бседеуі, еліктеу, ретсіз озалыс, илану механизмдеріні белсенді рекеттеріні кшеюі. рейленушілік — арнайы леуметтік жадайларда мазасыздану жне рейленуден, адамны атты серленгіштігіні нтижесінде болатын толаныстар.

орыныш, рей барлы адамдарды мірінде болатын былыс. Психолог дрігерлер мен мамандар рей туызатын былысты серді ай-айсыны да мезгілдеріні уаытылы, сатылы, айталамалы, созылмалы, ыса кріністі, сезімдік бейнелі болып келетінін, соан сайтынын айтады. Яни, рей, орыныш сана-сезімінен шыпай, сонда орныып алатын мгілік былыс емес. Ол біртіндеп жоалып отырады. Адамны денесіндегі былыстарды механикалы жне динамикалы беріктілігі бар. Осы екі бірлік денені тратылыы мен сымбаттылыын райды. Мндай кшке жаны, тні адал жандар, тауа діндар адамдар ие болады. Оларды табиатты орыныш, рей трізді тылсым кштері кбінесе жее алмайды.

рей, орыныш жйкесі жа адам-дара йір. Себебі, адамны е сезімтал азаларыны бірі – жйке жйесі. мір тжірибесі крсеткеніндей, трлі жйке ауруларына, психикалы сырата кбінесе жоары ызметте, кеседе ааздармен, есеппен кп жмыс істейтіндер, мір бойы кп иыншылытар, жошылытар кріп келе жатан адамдар шырайды. Соларды ішінде еркектер 35 пайыз болса, йелдер 45, кейде 50 пайыза дейін жетеді. Дние жзіндегі біратар психологтарды айтуынша, адамдар мндай жадайда зіне-зі кмектесуі ажет.

 

23. Тйытылы жне оны тзету жолдарын талдаыз.

Тйыты – оаммнан ошауланып, тек зіні ызыушылытарымен айналысуы. Тйы адамдар баса адамдармен ашы сйлесе алмай, з пікірін ашы жеткізе алмай иналады, себебі олар оларды ойлары басалара ызы емес деп ойлап, з ойларымен, сезімдерімен блісуден орыды, ысылады.

Жалпы тйы мінез р трлі себептерге байланысты:

1. Баланы жеке мінезіне

2. Кру мен есту кемістігіне

3. Зиятты жетілмеуіне

4. Сйлеу аппаратыны бзыландыына

5. Невротикалы згерістерге

6. за уаыт арым-атынассыз аландыа (госпитализм).

Тйыты мінезді тзетуді бірнеше жолдары бар:

1. Ашы болу. Егерде бір адам келіп сізбен гіме бастаысы келсе,одан ашпай ол адамды кліп, жылы шыраймен арсы алып, араызды тіктеп,оны гімесін белсенді тыдаыз. Оны ал-жадайы алай екенін, басада мселелері жайлы ысылмай срап, досты ниетте екеніізді білдірііз.

2. Сра оя білу – те маызды болып табылады. гімелесуші жолдасыыздан оны болашаа деген жоспарлары, ызыушылытары туралы сра ойыыз. Тергеушілер секілді кп сра оюды ажеті жо, тек екі-ш сра осаыз жеткілікті.

3. зііз туралы апаратпен блісііз. рбыызды сіз туралы ойан сраына ысылмай жауап беріп, зіізді ызыушылытары туралы ысылмай айта берііз.

4. Адамды тсіне білііз. Сра оймас брын адамны кіл-кйіне мн берііз, ол айтысы келген зілді тсініп сол адаммен бірге уаныыз.

5. зіізбен ызыушылыы жаын адамдарды йіізге шайа немесе ыдырып, гіме дкен руа шаырыыз.

6. Жаа дниелерді байап крііз. Брын тек кітап оумен ана айналыссаыз, енді басада бір йірмелерге барып крііз.

7. Е бастысы жаныыза жаын, ішкі жан дниеізді тсінетін, сырыызды блісетін адам табуа тырысыыз.

 

24. Зейінді дамытатын тсілдерді тізіп жасаыз.

«Зейін» деп психикалы рекеттерді айналадаы заттар жне былыстара бет алып, баытталып тйдектелуін айтады. Зейін бізге сырты дние заттары мен былыстарын аныыра жне ашыыра сулелендіру шін психикалы рекетімізді олара бет алып жинаталуымыз шін ажет.Егер зейін болмаса, заттарды, былыстарды жасылап, толыыра, ашыыра сулелендіру шін психикалы рекетімізді олара бет алып жинатауымыз шін ажет.Егер зейін болмаса, заттарды, былыстарды жасылап, толыыра, ашыыра абылдауа болмас еді. Адамны кнделікті трмысында да, ебекте де зейін лкен орын алады.

Зейін психикалы рекетті айрыша бір жаы, сананы ерекше сипаты болып табылады. Зейінні физиологиялы негіздерін И.П.Павлов ашан жйке процестеріні зара индукция заына байланысты тсінуге болады.Сонымен бір нрсеге зейін аудару адамны сырты кейіпінен де (денені, басты, кзді, трлі озалыстары, бет бру, ілу, ла тігу , т.б.) жасы крінеді.

Зейінді дамытуа арналан бірнеше тсілдер:

1. яшы ішіндегі болялан дгелектер. 8 яшы болады, 8 яшыты 8-нде боялан дгелектер ртрлі яшытарда орналасады, балалара оны 2-3 мин крсетіп кейін айта салуын тінеміз. Крделі боландытан 6-сыныптан жоары оушылара ткізіледі.

 

2. Жануарларды айырмашылыын табу. 2 сурет беріледі, ол 2 суретте де бірдей а бейнеленген. Алашында 1 сурет крсетіліп, жасылап арауын сраймыз да, 1 суретті жауып 2 суретті крсетіп айырмашылыын табуын сраймыз. 5-7 жасар балалара арнала жаттыу.

3. Жаылтпаш айту. Баланы зейін ойып тыдауын дамыту шін жаылтпаш айтып, оны айтаауын тінуге болды.

4. Трлі тсті фигуралар. 6-7 турлі тсті фигуралар крсетіледі, балалар фигураларды тстерімен есте сатап алу керек. Кейіннен сол фигураларды а параа салып, есте алан тстерімен бояуды сраймыз. Кімні зейін ойып арап, есте сатааны анытауа болады.

5. Малім бірнеше дене жаттыуларын крсетеді, балалардан сол жаттыуларды ретімен айталап беруін сраймыз, балаларды зейін ойып араанын анытауа болыды.

 

25. обалжулы пен ялшатылыты тзету жолдарына сызба растырыыз.

Тым атты обалжымау шін не істеуге болады? Аздап обалжу кдімгідей нрсе екенін мытпа. Алайда тым атты обалжитын болса, з-зіді стау мен еркін сезіну жне кеудені тік стап тру иын болады. Сондытан обалжуды басу ажет. Мны алай істеуге болады?

Жасылап дайындал. Тапсырмады дайындауа уаытыды аяма. Талылайын деп жатан таырыпты наты тсінгеніе кзіді жеткізіп ал. Егер негізгі ойларды зі тадайтын болса, онда тыдаушыларыа не млім екенін жне андай масата ол жеткізгі келетінін ескер. Бл кбірек пайдалы болатын материалдарды іріктеп алуыа кмектеседі. Егер алашыда материалдарды топтау мен тыдаушыларыны ажеттіліктерін анытау иынды тудырса, тжірибелі баяндамашымен кеес, ол саан кмектеседі. Не айтатыныды наты біліп, оны тыдаушылары шін пайдалы екеніне сенімді болса, оны згелермен блісуге деген ыыласы обалжудан да кшті болады.

сіресе алы сзіе мн бер. Неден бастайтыныды наты білу те маызды. детте бір-екі ауыз сзден кейін обалжу басылады.Уаыздау ызметіне дайындаланда да, осы адамдарды жасау ажет. Не туралы айтатыныды ана емес, андай адамдарды кездестіретіні жайлы да ойлан. сынысыды жасылап дайында. Тжірибелі жариялаушылармен кеесіп кр.Блкім, баяндаманы мтінін толы жазып алып, тек оып бере салсам, обалжымаймын деп ойларсы. Алайда, шын мнісінде, рбір баяндаманы алдында одан бетер обалжи бересі. Кейбір баяндамашылар кбірек жазып алса, згелері азыра жазып алатыны рас. Біра, е бастысы, тыдаушылары шін нды материал тапаныа толы сенімді болуы керек. Дл осы нрсе — толы жазып алан баяндама мтіні емес — зіе кіл аудармауыа жне тым атты обалжымауыа кмектеседі.

Дауыстап айтып жатты. Осылай етер болса, ойыды жеткізе алатыныды біліп, зіе сенімді боласы. Дауыстап жаттыанда есіде белгілі бір бейнелер алады да, баяндамамен шыанда олар дайын трады. Жаттыанда кз алдыда тыдаушылар отыранын елестетіп, мінбеде трандай трып не стелді басында отырып сйле.

Тжірибе жината. ызметке нерлым кп шыан сайын, сорлым азыра обалжитын боласы. Кездесулерде аншалыты кп жауап берсе, згелерді алдында сйлеу де соншалыты жеіл болады. ауым алдына кбірек шыып сйлейтін болса, р шыанда обалжыаны да азая береді. Осындай ммкіндіктерді кбірек боланын алайсы ба? Онда біреуді орнына шыу керек боланда, кмекке дайын тр.Енді осы адамдарды брін жасааннан кейін, зіді дрыс стай алмауды белгілерімен танысаны жн. Ал осы белгілерді анытап, оларды жеуді йренгенде, обалжымай сйлеу жеілірек болатынын кресі. Адамны зін стай алмауы оны имыл-рекеті мен сйлегенінен байалады.

имыл-рекеттен байалуы. зіді стай аласы ба, жо па, бл трысы мен олдарыны имылынан білінеді. Алдымен, олды алайы. Егерде баяндамашы екі олын екі жанында тік стап, яки олдарын арта стап не алдындаы ойыштан атып стап тратын болса, сондай-а олын алтасына бір салып, бір шыарып, тймелерін трткілеп, беті мен мрнын жнсіз стай берсе, я болмаса кзілдірігін айта-айта тзетіп немесе олындаы аламсабын айналдырып, саатын, саинасын жне алдындаы ааздарын айта-айта трте берсе, сондай-а жасаан ишараттары еркін болмай, зік-зік болып жатса, бл — оны зін стай алмай траны.

Адамны з-зіне сенімсіздігі баса да имылдарынан байалады. Мысалы, кейбіреулер аятарын тыпырлатып я теселе береді, аиып не бкірейіп трып алады, еріндерін айта-айта жалап, жтынып, жиі жне стірт тыныс алады.Осындай обалжуды белгілерімен шындап кресетін болса, олардан арылуа болады. Алайда бларды брінен бірден арылам деп ойлама. Біреуін тадап ал да, одан арылу шін не істеу керектігін алдын ала ойластыр. Кш сала отырып, имыл-рекеттеріді адаалауды йренесі.

Сйлегенде байалуы. обалжыаннан даусымыз бір трлі тым жоары шыып не дірілдей бастауы ммкін. Кейбіреулер жиі жтеліп, я болмаса тым тез сйлейді. Мны брінен дауысты шыуын саналы трде адаалай отырып, тылуа болады.Егер мінбеге шыар алдында обалжып траныды байаса, онда бірнеше рет тере тыныс ал. Тла-бойыды бос стауа тырыс. обалжып траныа мн бермей, дайындаан мліметіді тыдаушылары неліктен есту керектігін ойлан. Сйлемей трып, тыдаушыларыа арап ал. Жылы жзді біреуін тап та, оан арап клімсіре. Алы сзіді асыпай бастап, беріліп сйлеуге тырыс.

андай нтиже ктуге болады? обалжуы сап тыйылады деп ктпе. Кпшілікті алдына шыып сйлеуді алдында кейде кп жылды тжірибесі бар баяндамашыларды зі де обалжиды. Алайда олар здерін ола алуды йренген. Егерде барынша кш салып, обалжуды сырты белгілерінен арылатын болса, тыдаушылары сені зін еркін сезінетін рі байсалды баяндамашы ретінде абыл алады. Бдан кейін де обалжуы ммкін, біра мны ешкім байамайды.Адреналинні блініп шыуы обалжу тудыранымен, бл азаны кш-уатын арттыратынын есінен шыарма. Оны шабыттанып сйлеуге жмса.Осы нрсені бріне йрену шін міндетті трде кпшілікті алдына шыып сйлейтін кезді ктуді ажеті жо. Кнделікті зіді стай алуа жне айын сйлеуге йрет. Бл саан зге де маызды жадайларда — мінбеге шыып сйлеу мен уаыздауда — зіді сенімді сезінуіе кмектеседі.

ялшатыты алдын - алу жолдары

ялшаты - те жасырын ым жне з алдына жеке мселе. ылыми трыдан арастырса, зерттеушілерді пікірінше, осы жадаймен жастарды те жартысы азап шегуде. ялша болу ішкі жан дниесін аша алмау, ору, оршаан ортамен байланыса тсе алмау, соан бола обалжу, ойын еркін тсіндіре алмау. Ол р адамда болады деп ашы айта алмаймыз. Себебі р тланы психологиясы рилы, табиаты да блек. Біз білетіндей, мінезі жмса, момын, тым ойа берілгіш келетін кісілер мірде з жолын табуда иналады.Бл адамдарды достары аз, оршаан ортасы тар, зіні жан дниесі сияты млы болып келеді.Бдан шыатын орытынды, барлы айналадаы болып жатан былыс адам баласымен те тыыз байланысты. Мндаы басты масатымыз оамда белсенділік таныту. Сіз ммкін адамды танып білуде, атынас жасауда иналарсыз, йткені, адам баласы біз білетіндей бірдей болмайды. Сондытан андай иын жадайды бастан ткерсеіз де, яни кикілжі кйзеліс, тсінбестік, шатасу сияты мселе болса, ымыраа келуге тырысыыз. Мейлі сізді ойыызды дрыс тсінбей, пікіріізге шалыс айтуы ммкін. Біра мндай жадайда керісінше, з есеізді тсірмеіз, себебі азата «жаылмайтын жа жо, срінбейтін тя жо» демекші рашан ортада пікіріізді айтып, ашы болуа тырысыыз.

Кптеген психологтар, леуметтанушылар жне т. б мамандар ялшатыты ке трде зерттеуге тырысты. Ол ялшатыты неден туындайтынын крсетті. Жеке адамды тла ретінде зерттеушілерді пікірінше лшатыты адамда ата - тектен тараан, яни тымда бар деп сараланады.Бихевиористерді айтуынша, ялшаты оаммен тіл табыса алмайтын немесе мірге бейімделуден, ашындытан алыптасады. Психоаналитиктерді ойынша, зіне сенімсіздіктен, ойын сырт ортаа шыара алмаудан. леуметтанушылар немесе балалар психологыны тжырымдауынша, ялшатыты белгілі бір жеке термин ретінде арастыра келе леуметтік ортаны алыптасуына байланысты туындайды деп крсетеді.

. Б. Жарыбаевты айтуынша, ялу – баса адамны детте жаындарыны ылыымен не тлалы мінездеріні крініс беруімен байланысты болуы ммкін. ялшатыты зіне - зі кемелдендіру, білім мен біліктілікке жету, з абілеттілігін арттыруа баытталан мінез - лыты

уатты озаушы кші арылы жоюа болады. ялуды бастапы шегі ркімні ндылы бадарына рбір жеке тланы асиетіне, айналасындаы адамдарды з жніндегі пікірлеріне, сезімталдыына байланысты.

 

26.Есті дамытатын тсілдер

Адамны есте сатау абілеті тылсым дние, ол рдісті алай іске асатыны толы белгілі емес. Біра ми кейде бізге керекті апараттарды мытып алып жатады. Немесе адамда есімдерді, жерлерді жаттау абілеті жасы дамыан болуы ммкін. Есесіне сандарды есте сатауда иналады. Біра бл абілеттерді дамытуа болады. Ми да адамны блшыеттері секілді, оны жаттытырмаса, лсіз болады. Кнделікті жаттыу арасында миды жаттау абілетін дамытуа болады.

Жаттыу.Кроссвордтар мен трлі логикалы есептерді шешіп, немесе ара ле атаулыларын жата оып, шет тілдерінен саба алу – есте сатау абілетіні е мыты алыптасуыны себепкері екен. Бл – миа жмыс беруді е оай тсілдері саналады.

Жзім шырыны.

Егер бізді азамыза осы бір сусынды сіірер болса, есте сатау абілетіміз 20 пайыза жоарылайды. Ескертетін жайт, шырын – клгі тстес болуы ажет. Оны рамында миа пайдалы аксидонттарды лесі зор.