Физикалы белсенділік.

Жгіру мен жру, би жатытыуларына атысып нерлым денені кбірек озалтатын рекеттерге бару – есте сатауды кшейтеді.Мндай арындылы ми абатына кислород тсіріп з серін беретін крінеді.

Дыбыстап сйлеу.

детте, апараттарды дыбыстап айталап отырса – ол жазу процесіне араанда жиі есте саталады. Мселен, телефон нмірі, мекен-жай немес есімдер тізімі.

Йы.

йы – денсаулы кепілі. йы процесін жасы адамдар заыра мір сретін крінеді.йы кезінде бізді азамыз тыныштыа рылады. йы уаытында гормондар клемі жылдам згеріске тсіп отырады. йысы жасы адамны есте сатау абілеті есе атты дамыан.

Релаксация.

Медитация,йога, массаж секілді адам азасын тынышты блейтін іс-рекеттер бл тарапта з септігін тигізеді.

Кзді жаттыуы.

Егер адам баласы кн сайын таерте кзді оа, сола, жоары,тмен аратып 30 секундтай жаттытырып трса, есте сатау абілеті 10 пайыза ктеріледі. Бл – длелді ажет етпейтін факт. Ми абатыны екі блігі де бір-бірімен тыыз байланыста болып, есте сатауа з серін тигізеді.

Ассосациялар.

Кез-келген объектіні есте сатап алу шін белгілі бір тске, я болмаса иіске, дмге байланысты дниелерді ерекше есте саатаан дрыс. Ол – лгі объектіні жылдам еске тсіруге кмегін береді.

Таматану.

Денсаулы пен дрс таматану – есте сатау абілетінде лкен рл атарады. рине, бл азытар – антиоксиданттара жатады. Жаа, аражидек, рік жне цитрусты німдерді ттыну – сіресе тиімді.

Витаминдер.

Бл жердегі кшбасшы – «В» витамині. «В 12» витаминіні жетіспеуі -есте сатау абілетін толыымен бзады (балы, ет, жмытра, с німдері т.б). Миды жмыс жасауындаы е жасы кмекші. Одан блек «С» жне «Е» витаминдері де олайлы.

Ми тарапына жасалынатын осындай жаттыулар арылы есте сатау абілетімізді кшейте отырайы

 

27. Ойлау ызметін дамытатын діс тсілдерді сипаттаыз.

Бастауыш сынып оушыларыны ойлау процесі осы жас кезеіні ішінде екі сатыда жретінін ескеру ажет. Бірінші сатыда (ол шамамен 1-2 сыныптаылар) балалар ойлау рекетінде натылы заттара, оны дл баламаларына, бейнеленулеріне сйенеді. Ал 3-4 сыныптарда оушылар ымдарды кейбір белгілері арасындаы тектік-трлік атынасты, яни топтастыруды игере алады (мысалы: стол – зат есім), оларды логикалы ойлауы аны крініс беріп, талдау мен топтастыру, жйеге келтіру жне сол сияты крделі оперецияларды жасайды. Осы жас шаындаы балаларды ойлау процессін зерттеуге арналан дістемелер мол. Оларды ішінен балаларды интеллектуалды дамуына сері те лкен, логикалы маынасы барларын осы жерде келтіреміз.

Логикалы ойлауды дамыту дістемесі.Масаты: балаларды логикалы ойлауын дамыту. Балаларды таным процестерін дамытуа арналан кптеген графикалы жне сздік жаттыулар жасалан.

сынылып отыран графикалы-санды тест.

Орындау ережесі:1 санынан 19-а дейін мына шеберлерді ішіне орналастыру ажет. р шеберді ішіне бір сан жазылады. Сандарды р айсысын бір рет олдануа болады. Сан айта олданылса ол ате болып есептелінеді жне жаттыу орындалмайды.

Сандарды дрыс орналастыранда арама-арсы орналасан ш шебер ішіндегілерді осындысы 30-а те болуа тиіс. Бір санды ортадаы дгелек ішіне, ал алан 18 санды шебер бойынша айналасында орналасан дгелектер ішіне жазып шыу керек. Сандарды толы орналастырып боланнан со р диагональ бойында орналасан ш санды бір-біріне осып шыанда оларды осындысы 30-а те болатындай ретін табу керек. Орындауа 10 минут уаыт беріледі. Егер бірінші реттен ретін таба алмаан бала таы уаыт беруді тінсе, оан екінші жне шінші рет орындап круге ммкіндік берген дрыс. Сондытан орындауа берілген уаыт баланы логикалы ойлауына шектеу оймауы керек

А.З.Зак сынан «оушыларды ойлау абілетіні даму дегейін анытау жне дамыту» дістемесі. Масаты: 4 сынып оушыларды логикалы ойлауыны жне интеллектуалды кабілетіні даму дегейін анытап оларды дамыту.

Бл дістеме екі тапсырмадан трады. Біріншісі «Анаграммалар», ал екіншісі «22 есеп» деп аталады. Оларды ретімен орындату нтижесінде баланы абстракциялы ойлауыны орын алуы, шешу жолын білмейтін мселелерді орындауа абылдауы, теориялы интеллектіні крініс бере бастааны зерттелінеді.

1-ші тапсырма. «Анаграммалар» дістемесі.

Масаты: Бастауыш сынып оушыларыны ойлау процестеріні даму дегейін анытау жне оларды интеллектуалды абілетін дамыту.

Орындау ережесі: тапсырманы орындату алдын балалара анаграмма не екенін тсіндіру ажет. Анаграмма дегеніміз сздегі ріптерде орны ауыстырылан, маынасыз ріптер жиынтыы. Тапсырманы шешу шін, ріптерді орнын ауыстыру арылы таныс сздер рылады. Жауапты тапсырма параа жазып отыру керек. Берілген уаыт ішінде орындалан сздерді есепке алып, баланы логикалы ойлауыны даму дегейі аныталады.

2-ші тапсырма. А.З.Закты «22 есеп» дістемесі.

Масаты: бастауыш сынып оушыларыны логикалы ойлауыны даму дегеін анытау жне дамыту.Баларды интеллектуалды абілетін экспресс диагностика жасау шін А.З.Закты «22 есеп» дістемесін олдануа болады.

Орындау ережесі: оушылара 22 есеп жазылан карточкалар таратылып беріледі. Тапсырманы орындату шін психолог дістемемен жмыс жасау тртібін тсіндіреді.

«Балалар, карточкаа жазылан тапсырма бірнеше есептен трады. Осы есептерді оып алып, жасылап ойланыыздар. Оларды райсысыны зіне тн ерекшеліктері бар, сондытан шешу шарттарыны айырмашылытары бар.

1-4 есептер те арапайым, оларды шешу шін есептерді жасылап оып, маынасына тсініп, ойланып, оны жауабына тек бір адамны ана атын жазуларыыз керек.

5-10 есептерде бір трлі, маынасыз ріптер тіркесі, жасанды сздер олданылан. Олар 5-6 есептерде кілді, шапша, кшті деген сздерді маынасын білдіреді. Бл есептерді шешу шін, онда олданылан жасанды сздердерді кдімгі, маынасы тсінікті сздермен ауыстыру керек. Есептерді шешкенде «ойда» маынасыз сздерден кдімгі сздер руа болады. Тек 7-10 есептерде ауыстыратын сзді орнына адам есімдерін жауап ретінде жазу керек.

11-12 есептерде жануарлар туралы малматтар ертегі сияты, аиата сай емес нрселер келтірілген. Бл есептерді шешкенде жануарлар туралы есеп шартындаы малматтарды жне мір тжірибеден алан білімді пайдалану керек, алайда есепті шартын мытпау ажет.

13-16 есептерде берілгендерді талдау нтижесінде бір есімді жазу керек. Брынылара араанда иындатылан 17-18 есептерді жауабына бір немесе екі адамны есімін жазуа болады, ал 21-22 есептерде - оларды бірі айталанса да, міндетті трде ш адамны есімін жазып, аталан адамны басалармен ара-атынасын крсетіп беру керек.

Жабдытау: 22 есеп жазылан пара р зерттелінушіні олына беріледі.

Психолога ескерту: есептер иындытарына байланысты ш топа блінеді:

1. 1-ден 18-ге дейінгі есептерде 1 сраа жауап беріледі;

2. 19-шы-20-шы есептерде 2 сраа жауап беріледі;

3. 21, 22-ші есептерде 3 сраа жауап беріледі.

логикалы ойлауды дамыту тестері тек балаларды ана осы процесін дамытып оймастан, оны жргізген психологты, педагогты да логикалы ойлауыны тередеуіне лкен сері бар екенін байады. Логикалы ойлауды дамытуа шыармашылы тапсырмаларды олдануды негізгі екі жолын анытады:

1. Сабатарда дидактикалы ойындарды кеінен олдану;

2. Арнайы психологиялы шыармашылы тестер мен тапсырмаларды олданып, баланы ой-рісін тередету.

 

28. мірді алашы кезеіндегі ойлау мен сйлеу мселелеріне тоталыыз.

Біздер бала дамуындаы жаа рылымдарды – оны жруі мен ебектеу рекетін жне баса асиеттерін де естен шыармауымыз керек.

Мен осы баытта ала ойан масатыма жету шін баланы дадарыс кезеі оны организміндегі болатын елеулі згерістерді мн-жайын ашып крсетіп, оларды ай баытта іздестіріп кру керектігін атап айтуды жн деп санаймын. Бл мселедегі тйін баланы бойындаы алыптасатын жаа рылым жасына атысты-ау деп ойлаймын.

Баланы жеке басыны даму сатылары оны мір сретін ортасымен арым-атынасында рістеп отыратындыын ескеретін болса, онда сбиді, дамуы оны танымыны тарихымен байланысты екенін айын аарамыз. Егер мен бл сраа стірт жауап бергім келсе, онда К.Марксті «сана дегеніміз оршаан ортамен арым-атынас» деген белгілі сзін олданар едім. Шын мнінде адамны жеке басынын ортамен арым-атынасы оны санасыны сипатын білдірумен атар адамны жас даму ерекшеліктеріне орай бл мселені сырын ашып крсетіп, шындыа бір табан болса да зады трде жаындауды білдіреді. Ал мндай жайтты мні ерекше. йткені сананын сырын ашып беруде азіргі ылыми тсініктерде орашолаты айын байалады. Тілді санамен тыыз байланысты болатынына кмн келтіре алмаймыз. Мен бл жерде сйлеуді санамен байланысты екенін ерекше атап крсетіп, мселені тек сйлеуге кеп тірегім келмейді. Бл мселені мазмнын талдауда мен жоарыдан тмен жне тменнен жоары арай рлеп отыру арылы зерттеу ажеттігіне баса кіл аударым келеді. Кркемдеп айтада мен бл драманы рі басты, рі екінші актері болуа тиіспін. Маан бала санасыны згеруі мен оны сйлеуіні дамуын теориялы жаынан із-дестіру – бл мселені зегі.

Бала жасыны дамуын теориялы жаынан пайымдау сбиді жеке басыны ттас згеруі деп саналуа тиіс, яни ондай згерістерді бір себеп болса, басалары белгілі жадайларды серінен даму ерекшеліктері деп арауа тиіс.

Дегенмен сананы баланы сйлеуді мегеруде андай орын алатындыын тсіндіру иын. детте сана мен сйлеуді зара байланысты болатындыы жайында сз болып, адамнын хайуаннан айырмашылыы осы дыбысты тілінде деген тсінікпен ана шектеліп келді. Баланы леуметтік ортаа атынасын оны тіліні шыуы мен жруіні ролі сияты ызмет атарады деп санадды. Мндай пікір аса баалы бола оймады. Маан белгілі зерттеулерді бір де бірінде баланы бойында пайда болатын жаа рылымдар зара адай атынаста болады деген сраты мн-жайын ашып бере алмайды.

Біз генетикалы трыдан дадарыс жасындаы сбиді бойында нендей ерекшеліктер пайда болады жне оларды зге рылымдардан айырмашылыы андай деген мселені кезінде сз еткен едік. Баланы бойында пайда болан жаа рылымдар дадарыс кезеіндегі ерекшеліктерге іріткі сала ала ма? деген сраты анытау керек болады. Бл сраа біздер малдаушы жауап береміз. Дадарыс кезіде бала бойында жаа сапалар пайда болмаса, онда жалпы даму да болмас еді.

Алайда сбиді дадарыс жасында жаа сапаларды игеруі ткінші сипатта болады. Біра дадарыс жасында игерілген сапалар оны кейінгі даму кезеінде із алдырмайды. Ал бір алыпа тсіп траты даму кезеінде игерілетін сапалар баланы бойыда траты асиеті болып ала береді. Біралыпты даму жасында бала жруді, сйлеуді, жазуды жне т.б. рекеттерді йренеді. ткінші жасында сби дербестік тілді мегереді. Біра сйлеуді бл трі оны мір бойында саталатын болса, онда баланы дамуы біралыпты болмааны.

Біз баланы дербестік сйлеуінен онын алашы жыл дадарысына тн алуан трлі ерекшеліктерін байаймыз. Мндай ерекшеліктер бала сейлеуіндегі дадарыс кезеіні басталуы мен аяталуына дейінгі мерзімге созылады,

Баланы алыпты сйлеуіне орай оны дербестік тілі осы дадарыс кезеімен ттас боландытан енді ол згеше сипата ие болады. Осындай згерістер бала дамуындаы тпелі кезе боландытан, бл мселені генетикалы трыдан арастыран да толымды болма. йткені бл кезеді баланы, дамуындаы бір кезенен келесі кезеге тетін ткел деп тсінген дрыс. Енді бала алыпты сйлеуге кшкен кезде онын психологаясында крделі рылымдар пайда болып отыратындыына кз жеткіземіз

Бала дамуьндаы дербестік сйлеуді зіндік ерекшелігі оны занды былысы деп саналады жне бл былысты біздер диалектикалы дамудаы баланы жекё басына тн сипаты деп тсінуіміз керек.