Педагогикалы–психологиялы диагностиканы негізгі дістеріне сипаттама берііз.

Психодиагностика дістемелері санды крсеткіштерін алу трі ХІХ ІІ жартысында жзеге аса бастады. Осы жылдары ататы неміс психологы Вундты жетекшілігімен лемде алаш рет тжірибелік психология лабораториясы ашылды. Мнда психодиагностикалау масаттар р трлі ралдар мен жабдытар олдана бастады. «Диагностика» оыту тжірибесіндегі «білім, білік, дады, іскерлікті тексеру» ымын амтыанымен, одан мазмны, масаты жаынан ауымды. Білім, білік, дадыны іскерлікті тексеру тек нтижені, фактіні ана крсетеді.Ал, диагностика баылау, тексеру, баалау, статистикалы мліметтерге талдау, оны даму баытын айындау, дидактикалы рдісті жобалау, яни педагогикалы жйені ттастыын амтамасыз ету ызметін атарады.дістер негізгі , осымша діс болып блінеді. Байау дісі-белгілі бір жоспар бойынша жйелі трде біраз уаытзерттеуші адамны іс-рекетіне тікелей араласпай жреді.Баылауа алынан адам ол туралы ол туралы білмеуі керек. Егерде білсе зіні асиетін жасырады. Байайды арнайы жоспары болады. Міндетті трде байай кнделігі жргізіледі. Байау кунделігінде тек факторлар емес , болып жатан жадайларды барлыы тіркелуі керек. Баылауды жаппай немесе ішінара жргізуге болады.Жаппай баылау кезінде жалпы психологиялы процесстер мінез-лыны кптеген жатары амтылады. сіресе баылаушыа маызды назар аудрарларлы болып есептелетін баланы жаа ылытары мен мліктері , бала алай киінеді т.бІшінара байауда баланы мінез-лыны бір жаы немесе іс-рекет кезіндегі арым-атынаы жне мінез-лы алынады. Эксперименттік діс- адамны психикалы рекетін бірнеше былтып згертіп кейде жасанды жадайдаы зерттеулерді айтамыз. 2трі бар.табии жне лабараториялы. Арнайы лабораториялы аппараттармен жабдыталан кабинетте тілетін зерттеу лабораториялы эк-т делінеді. Ерекшелігі- онда адамны сзі имыл озалысы сырты ым-ишарасы байалып ана оймай, адам азасыны жмысы крінбей тран жасыны физиологиялы ерекшеліктерін айтамыз. Мысалы крделі эмоциялы згерісте ан тамырыны соуы, жрегіні жмысы арнайы аппараттармен жазылып отырады.Табии эксперимент-зерттейтін адам зін кнделікті дадылы жадайда балаларды арасында оу, ебек, рекет стінде біледі.Тиімділігі зерттеуші зіне ажетті былысты ашан пайда болады деп ктпейді.ажетпроцесті зіне ажет уаыт арасында жасауды олданка ммкіндік тудырады.Констанциялау эксперимент-масаты тексеретін жмысты масатын, баытын алдын-ала біледі. алыптастыру э-т арнайы йымдасан оу-трбие жмысында жеке адама тн салаларды алыптастыру барысында жреді. Ол шін арнайы бадарламаа сйкес оу бадарламасы беріледі. орытынды э- 1жне 2ші эк-т нтижелерін орытып, ілгері бас нтижесін байатады. Сауалнамалы зерттеу -ерттелетін адама арнап ылан біратар мазмнды сратара жауап жазжырады да, сол жазбаша жазылатын жауаптара белгілі ортынды жасап, тиянаты пікірге келуге блады. Ерекшелігі сраты баланы жасына сай растырады. Тестілік діс- сынау, яыни тексер кру маынасые береді адамны білігін,и іскерлік жаын, жалпы аыл-ойыны даму дрежесін психикалы процестерін, мамандыа деген абілетін анытайды.ызмет нтижесін зерттеу-мнда адмны шама-шара ептілік дадысы ,жмыса лы ,абілеті мен білім дегейі психикалы процесті згншеліктерін ашуа ммкіндік болады.Социометриялы -леуметтік лшем дісі. Мнда жеке бас ерекшеліктері мен жым мшелеріні арасындаы арым-атынасты зерттейді. Биографиялы -бл істі мні жеке адамны психологиялы ерекшеліктерін бейнелеп крсетуге болатын мірбаянны згешеліктеріен талдау жасап, жинап, орытынды жасаумен кнделік жазбалары, хаттарыны мірбаянын анытайтын мліметтер оны таныйтын адамны есінде алан мліметтер негізінде жзеге асады. Сауалнама дісі-зерттеушіні респонденттен анкета арылы жзеге асырылатын байланысына негізделгенэиперикалылеметтену лшем тсілі.

 

54. Тесті растырылу кезедеріне арай топтастырыыз.

Оушыларды дамуындаы кейбір ерекшеліктерді диагностикалау-ды арапайым дістерін йреніп алу ксіби педагогикалы дайындыты аса маызды шарты. Мектеп малімдерін аса ызытыратын жйттер – оушыларды аыл-ой рекеттерін, мінез-лы сеп- трткілерін, ажетсіну дегейін, кіл-кй шабытын, леуметтік бітістер дамуы мен т.б. маызды сапаларын кні ілгері байастыру. Аталан сапаларды зерттеуді ке тараан дісі - бл тестілеу.

Тест ( аылшынша test-тексеру) тланы белгілі бір психологиялы рамыны даму дегейін, білімін анытауа кмектесетін тапсырмалар жйесі. Тест - жеке тланы даралы-психологиялы асиеттерін, сондай-а білімін, білігі мен машыын салыстырмалы шамалармен лшеуге арналаан стандартталан тапсырмаларды тексеру психологиялы диагностиканы негізгі дістеріні бірі. Тестік модельдік жадайлар болып табылады, олар арылы индивидті тн сипатты реакциялары аныталып, зерделенетін нышан крсеткіштеріні жиынтыы деп есептеледі.Тест термині е алаш рет 1890 жылы Англияда енгізілді. Тесттер 1905 жылы балалар психологиясын анытау ке тарады. Осы кезде Францияда дарынды балаларды анытайтын бірнеше тесттерді сериясы дайындалып шыарылса, 1910 жылы психодиагностиканы практикасында да, Германияда ксіптік іріктеуде тесттерді сериясы шыарылды. Оларды ртрлі баыттарына байланысты топтастыруа болады: олданылу масаты байланысты; Жргізілу жолдарына байланысты (жеке жне топты);Мазмнына, арнайы абілеттері байланысты; Вербальды жне вербальды емес;Аанализдік жне синтездік;Затты ( белгілі бір заттар арылы (мысалы: блшектерден фигуралар рау);Аппаратуралы (арнайы техникалы ралдар арылы);Тапсырмаларыны біртектілік дрежесі бойынша;Психикалы асиеттерді амтуы бойынша жне т.б. Психологиялы тестер жргізу зіндік таным, зіндік даму, мінез-лыты коррекциялау (тзету) ралы ретінде олданылады.Педагогикалы тестілеу білім мен білікті, машыты баалауда олданылады.Тест дісіні артышылыы:- тексеруді, баылауды объективтілігі тест арылы баалау наты рі (дифференциалды) сараланан, даралы сипатта;- дстрлік тексеру дістерінен тиімдірек.;

- оны мні адам абілеттеріні айындау,лшеу ралы болуында.Тестерді типтері :- алыптылы - бадарлы (нормативно-ориентированные).- лшемдік - бадарлы (критериально - ориентированные)Тестілеуді негізгі ш саласы бар:- білім беру-оыту мерзіміні заруына жне оу бадарламаларыны крделіленуіне байланысты;- ксіби даярлы жне іріктеу-ндірісті су арыныны жеделдеуіне жне крделенуіне байланысты;- психологиялы консультация- социодинамикалы процестерді жеделдеуімен байланысты;Тестілеу процесін ш кезеге блуге болады:- тестіні тадау ( тестілеуді масатымен жне тестіні дрыстыы мен сенімділік дрежесі аныталады);- оны ткізу (тестіге берілген нсаумен аныталады);- нтижелерді пайымдау (тестілеуді пніне атысты теория жйесімен аныталады). Тест формалары: Ауызша жне жазбаша тестер. Сонымен бірге, бланкілі, затты, аппаратты, компьютерлік тестер.Психологиялы тесті мазмны бойынша тестер трт класа блінеді: *интеллект тестері;

абілет тестері; жетістік тестері; жеке бас тестері.

 

55. Диагностикалау шін ойындарды пайдалану жолдарын сыныыз.

Ойын арылы диагностикалау технологиясы бастауыш сыныптарда кеінен олданылады. р малім технологияны нтижесін дрыс болуы шін мынандай жадайларды ескеруі ажет.Ойын жргізетін орынны ммкіндігі, ойын жабдытарыны эстетикалы талаптара сай болуы, алдын – ала зірлеу.2Сыныптаы оушыларды жас, психологиялы ерекшеліктеріне, білім дегейлеріне, сздік орына сйкес келуі.Ойын кезіндегі озалыс, техникалы ауіпсіздіктен амтамасыз ету.Ойынны, сабатаы ойын элементтеріні оушыларды ынтасын тартып, пнге деген ызыушылыын арттыруа баытталуы.Ойындар арылы балалара диагностика жасау тиімді, себебі балаларды негізгі іс рекеті ойын. Сондытан да ол жазу мен сурактара жауап беруден грі ойнаанды нататыны рас. Мысалы баланы зін зін тануа келесідей ойындар бар. . «Айна» ойыны: зім жайлы алай білуге болады? - Алдарында гл салынан себетте айналар бар. Сол айнаны алып арадар да, мына сратара жауап берідер? Сені кзіні, шашыны тсі андай?Сені бойы андай? ( згелермен салыстыранда) Саан андай адам кбірек найды? Сені жымиып клгені зіе най ма? Сен зіді слумын деп санаисы ба? -Айна тек сендерді сырты бейнелеріді ана крсетіп оймай, адамны ішкі бейнесін , мінез- лын , адамгершілігін білдіреді.

Мінез-лында иындыы бар балаларды диагностикалауа кмектесетін негізгі рал ойын болып табылады. азіргі психологиялы –педагогикалы дебиеттерде ойынны трт трде сипатталуы: сюжеттік рольдік, ережелермен ойын, бейнелік-рлдік, режиссерлік.

1-кезе. Сюжеттік-рлдік ойын.

Алдымен ересек баланы рлдік бейнені игеруге дадыландырады. Ересектер ойын сюжетін сынады. Ойында бала діретті кш болады. Жадайды басаруды, лсіздерді орап, жауздарды жеуді йретеді. Бл шін балаа мысал шін балаа келесі жадаятты сынуа болады.: екі кейіпкер кездесіп, иындыа жолыады. Оларды бірі сасалатп не істерін білмей жылайды. Екіншісі алай шыар жолды іздейді. Оан кмекке діретті кш келеді, сиырлы таяша кмегімен иын жадайдан шыуа кмектеседі. діретті кш бейнелі рлбалаа жадаята іштей емес, сырттай жол табуа болатынына шынайы кзараспен арауа ммкіндік береді. Егер бала жетекшіні кмегін ажет етсе, бл жерде ол лкендерді кмегінсіз, з мселесін шешуге, атыысты жадайдан шыуа рекет жасайды. Бала ойынды зі ойлап табады., жетекші оан тек аатыысты жадайды енгізіп отырады. Баланы алдына міндет ойылады – бейнелік – роль кмегі арылы мселелерден шыатын жол іздеу, аффектілі міне-лыты жеу негізге алады.

2-кезе. Режиссерлік ойын.

Бл кезеде балаларды ртрлі режиссерлік ойындара дадыландыруа баытталады. Аффектілі мінез-лыты балаларды жекелік ерекшелігін ескере келе, алдымен режиссерлік ойындаы ойын рекетіне йрету маызды. осы масатпен кубиктер жиынтыын олдануа болады. Жетекші ртрлі гімелейді жне шаын заттарды балалр алдында ойнатады. Жадаяттарды тадаанда деректерді емес сттерді алан дрыс. Бл балаларда эмоционалды лебіз тудырып, ктерікі кіл-кйге келеді. Мысалы: жетекші лкен нейтралды кубикті алып, оны кеістікте озап, айтады: «Біреуі лкен, ткті алып келе жатады».

Енді баларды з бетінше сюжет растыранды дасюжет растыранды дадыландыру ажет. Бл шін олара бірнеше ойыншытарды сынуа болады.

3-кезе. Вербалды ойындар. Бл кезеде балада ерекше кзарас алыптасады, режиссерлік кзарас атынасына араанда жалпылама болады. Материалды ралсыз сз арылы крсетуге болады.

Алдымен оан белгісіз жадаяттарды аятау сынылады. Бала мны материалды рал кмегінсіз, эмоционалды жаымды аятайтынына кз жеткізу керек.

Егер бала бл тапсырманы жасы орындаса, оан ойынны келесі нсасын сынуа болады. Жетекші мнда гімені ауіпті жерде тотатады.

Балалар саыраула теруге барды: себет толы саыраула ты жинап олар жалыз ая жолмен келе жатыр. Жалыз ая жол лкен асфальт жолды кесіп тетін еді, бала тіп кетті, ал ыз себетті латып алып саыраула ты тгіп алады. Осы кезде жолда машина крінеді бала гімені аффективті аятаса леуметтік педагог зге кейіпкерлерді таратындай батыр кейпінде згеруінге болады.

 

56. Есті дамыту тсілдерін жазыыз.

Адамны брын абылдаан нрселері мен былыс бейнелеріні, кіл –кйлеріні ойда саталып,ажет кезінде айта жаыруы ес рдісі деп аталады. Ес іс-рекет сипатына орай ш трге, психикалы белсенділік сипатына байланысты:имыл –озалыс,эмоциялы сезімділік, бейнелі-крнекілік,сздік-маыналы; іс-рекетті масатына орай: ерікті,еріксіз; адамны материалды анша уаыта дейін есте сатай алатындыына арай: ыса,за мерзімді,оперативті ес деп блінеді. Арнайы есте алдыру шін мынадай шарттар ажет:1) арнайы масат ою, оны мегеруге мтылу;2) Есте алдыруды оамды, тжірибелік мніні адам ажетіне байланысты болуы;3) Есте алдыруды жоспарлап, оыан материалдарды ішінен еске тсерлік тйінді мселелерді мнін білу;4) сол мн-маыналарды тсіну шін оларды ойлау процесімен тыыз штастыру;5) абылдаан нрселерді з сзімен растыру, сйтіп, ажетті материалдарды есте алдыруды жеілдету.

Есте сатауды дрыс жолы Дауысыызды шыарып, болып жатан былысты гімелеп крііз. «Міне мені клігім. Оны дкенні асына алдырып барамын. Кілтті келіп, тоазытышты стіне ойдым. Тоазытышта таамдар саталан....» Ойыызды дабыстап айтып крсеіз, есіізде саталады. Себебі, лапен кірген дыбысты ми да жасы сатай алады.з рекеттеріізді суретке тсіріп крііз. Дыбыстап айту жеткіліксіз жайттар болады, бл кезде тсірілген суреттер кейін болан жайтты айта еске тсіреді. азір, апарат пен техниканы дамыан заманында, саат санап тсетін апаратты есте стай алмай, техниканы кмегіне жгінуге мжбр боламыз. стауа да, олдануа да ыайлы фотоаппаратты кмегімен оиаларды сурет етіп жазсаыз, тылмайсыз. Тойлар мен маызы бар іс-шараларды міндетті трде суретке тсіріп жру, кейін сол суреттерді арасында ткен уанышты оианы айта еске алу. Бізден кеес: егер есте сатап алу шін те маызды жайттар кз алдыызда тіп жатса, суретке тсіру пернесін басудан ысылмаыз.Сонымен атар есті дамытуа арналан тсілдерді бірі ойын болып табылады. Трт былысБалалар шебермен трады. Жргізуші «су» - десе олдарын алдына созады, «ауа» десе жоары ктереді, «от» дегенде екі олын айналдырады, «жер» дегенде олдарын тсіреді. Кім шатасса ойыннан шыарылады.Кілді шеберБалалар шебер жасап отырады. Бір-біріне мият арайды. Жргізуші белгі бергенде балалар кздерін жмады. Сол кезде жргізуші отыран балалара р трлі заттарды ыстырып ояды (гл, орамал, кзілдірік т.с.с.). Балалар кздерін ашанда не згерді? – деп срайды. Е зейінді балаа сыйлы беруге болады. Орныды тапБалалар шеберге трады. р бала зіні жанындаы баланы есінде сатап, арап алуы керек. Жргізушіні бірінші белгісі бойынша, блмені жан-жаына тарап кетеді (белгі: шапалатау, барабанмен беріледі). Екінші белгі бойынша шеберге бастапыда ай орында, кімні асында транын есінде сатап, айта шебер тзеді. з орынын таппаан балалар ойыннан шыарылады. Ойыншыты сипаттаЖргізуші балалара олындаы ойыншыты мият арап алуа сынады (1 минут). Алынатын ойыншытар трлі-тсті жне бліктері бірнешеу болуы шарт. Ойыншыты жасырып, балалардан сол ойыншыты кргендегі тр-тсі, клемі, пішіні, дене бліктерін есінде сатаанын сипаттап беруді талап етеді. Ойыншыты дл, наты сипаттап берген бала ойынды рі арай жаластырады.Сзді есіде сатаЖргізуші балалара 7 осарлы сздерді оиды. Балалара мият тыдау сынылады. Бірінші сзді жргізуші айтады, балалар келесі сзді есінде сатап айталайды. Осылайша алан сздерді тгел айтып шыу керек. кктем – жабыр жаз – кн шыты аспан – бл жер – шп

Есте сатауды кейбір задылытары

 

1. Есте сатауды иындыы оны клеміне пропорционалды седі. лкен зіндіні оыту ысаа араанда тиімдірек.

2. Біркелкі жмыста есіде сатааны кп болса, онда тсіну де жоары.

3. Бліп оыан, бірден оыаннан жасы. Бірден оымай зілістермен, аз-аздап оыан жн.

4. Жай ана бірнеше рет оыаннан грі, есіде аланын айталауа кп уаыт блген тиімдірек.

5. Егер кп жне аз екі материалмен жмыс істесе, кбінен бастааны жн.

6. Тсінде адам есте сатамайды жне де оны мытпайды.

 

Сауалнама, гіме, болжам, табии эксперимент, міндет, индукция, корреляция, схбат, лабараториялы эксперимент, діс, діснама, баылау, станым, мселе, айындаушы эксперимент, алыптастырушы эксперимент, тест ымдарына тсініктемелік сздік растырыыз.

Сауалнама -наты адамдар тобына сратар ою арылы алашы апаратты жинау дісі. Зерттеушіні респондентпен анкета арылы жзеге асырылатын байланысына негізделген эмпирикалы зерттеуін леуметтанулы лшеу тсілі.Сауалнама масаты - жеке жне оамды санадаы былыстар немесе арапайым фактілер, оиалар туралы апарат алу. Сауалнама апаратты длдігі мен жйелігін амтамасыз етеді. Бл діс экономикалы трыдан да тиімді, яни оан шыын, уаыт жне рал аз жмсалады.

гімелесу—пікір алысу, схбаттасу, леуметтік ылымдарда олданылатын зерттеу дістеріні бірі. Педагогикадаы гімелесу — оушыларды ойы мен тілін дамыту шін олданылатын оыту дісіні бір трі. гімелесу кезінде оушы малімні ойан сратарына жауап беру арылы оу материалын пысытап, ой орытады. гімелесу дісі — оушылара эмоциялы, эстетикалы сер ететін тиімді дістерді бірі. Оны сапасы оытушыны тжірибесіне, дістемелік шеберлігіне байланысты.

Болжам (немесе болжау) -ылым методологиясында – мні толы аныталмаан заттар мен былыстарды негізінде жатан ішкі байланыстар мен атынастар туралы сынылатын ылыми жорамал;

Табии эксперимент –табии жадайда адамны іс-рекетіні барысында теді. Табии экспериментті психологияа 1910 жылы А. Ф. Лазурский енгізді. Табии эксперимент бойынша психологиялы зерттеулер адамны мір тіршілігіндегі йреншікті жадайына сйкес жргізіледі. Кейбір жадайларда бл діс психологиялы жне педагогикалы эксперимент деп те аталады. Психологиялы-педагогикалы зерттеулер бойынша р трлі жас кезедерінде адамны алыптасуы арастырылады.

Міндет (аылш.task) -талданатын немесе шешілетін мселе.

Индукция—білімні жеке пайымдаулардан жалпы каидалара арай ауысуы. Индукция дедукциямен тыыз байланысты. Психологияда индукциялы пайымдауларды дамуы мен бзылуы зерттеледі.

•Жекеден жалпыа арай дамитын логикалы ой тжырымы.

•Нейрофизиологияда тітіркену нтижесінде пайда болан алашы озу ошаыны маындаы айматара тарауы

Корреляция (от латин. correlatio — араатынас, зара байланыс)екі немесе одан да кп кездейсо шамаларды статистикалы байланысы.

Схбат -баытталан диалог. 1) Психологияда, детте не апарат жинау шін, не психотерапевтік сер ету шін олданылады. Схбатты еркін жне стандартты трлері бар. дістері:клиникалы схбат жне диагностикалы схбат;

2) ауызша пікіртерім арылы леуметтік-психологиялы апарат алу амалы. Схбат екі трге блінеді: а) еркін таырып, гіме трі реттелмеген; ) нысаны алдын ала зірленген сратара негізделетін схбат.

Эксперимент (ылыми тжірибе).Психология жнінде ылыми-зерттеу жргізуде эксперименттік діс кеінен олданылады. Эксперименттік дісті артышылыы, бізге керекті рдіс пен былыс ашан крінеді деп ктіп отыруды ажеті жо. Эксперимент жасаанда психикалы рдістерді нерлым длме-дл крсететін оларды уаытын, ту шапшадыын т.б. лшейтін арнаулы аспаптар, аппараттар олданылады.

дісметод (гр.methodes зерттеу не тану жолы, бір нрсеге жетуді жолы) — кздеген масата жетуді тсілі, тртіпке келтірген ызмет жйесі. діс философияда зерттелетін нрсені ойша нсасын жасау шін ажетті таным ралы болып табылады.

діснама /методология/(грек. methodos — зерттеу жолы, теория жне logos — іпім) —ылыми таным дісі;ылымда олданылатын негізгі принциптер. Психология теориясына лайыты танымны станымы, дісі, нысаны мен таным амалдары арылы психологиялы болмысты згеріске тсіру. Зерттеуші психологты нтижеге жетуі оны ылыми рал-жабдытармен арулануымен атар, трлі тсілдерді діснама орынан тадап алуына байланысты;

Баылау —зерттеу не тексеру дісі. Баылау арнайы жоспар бойынша жргізіледі. Жоспарда Баылауды масаты мен міндеттері, объектісі , жргізу дісі мен жолдары дрыс крсетілуі тиіс. ылыми негізде шыармашылыпен жасалан жоспар зерттеу жмысыны нтижелі болуына игі сер етеді. ылыми Баылау зерттелетін педагогикалы былысты дрыс рі дл жазып алуды талап етеді.

станым -адамны езіне, баса адамдара жне зін оршаан лемде болып жатандара атынасыны орныан жйесі.

Тестаылшын сзі, азаша аудармасы тексеру, сынау, байау дегенді білдіреді. Тест 19 асырды аяы мен 20 асыр басында дами бастаан. 20 асырды 20 жылдарында тест жесі Кеес Одаыны мектептерінде олданыла бастап, кейіннен 1936 жылы тиімсіз деп алынып тасталан, біра 80 жылдардан бастап тест жйесі оамны р саласында олданыса кіре бастады. 1995 жылдан бастап жоары оуа тсушілер білімі осы тест жйесі арылы бааланып, студенттер абылданды. азіргі кезде тест оушы білімін тексеру, лшеу ралы ретінде жне оушы абілетін анытауа арналан масат кздейтін тесттер жйесі оыту процесінде олданылуда.