Жаа заман жне ХХ асырдаы саяси ілімдер

Шарль Луи Монтескье (1689-1775) «Задар рухы» атты ебегінде алаш геосаяси тжырымдаманы негізін салан. Оны ойынша, ртрлі факторлар: климат, географиялы орта, за, дстр, дін таы да басаларды серінен халыты рух алыптасады. Оны азіргі тілмен менталитет деп атайды.

Бостанды – за неге ерік берсе, соны істеу. Бостандыты баянды ету масатында жне ткерістерге жол бермеу шін билікті за шыарушы, атарушы жне сот тарматарына блу керек деп есептеген.

Жан Жак Руссо (1712-1778) тек теоретик ана емес, оам айраткері болан адам. Оны ойынша алаш адамдар здеріні тлалы асиеттерін орта игілік шін оама бере отырып, мемлекетті алыптастырады, ал кейіннен сол мемлекет зіні задары мен нормалары арылы азаматтарын айта трбиелеп шыарады. Адами ндылытар тек мемлекет пайда боланнан со мір келген деп есептейді.

ХХ асырды бірінші жартысында Батыс елдерінде солидаризм ілімі ке ріс алды. Бл ілімні негізін салушы француз алымы Л.Дюгиді (1859-1928) пікірінше рбір тап мірде з міндетін атаруы, оамны ынтыматастыы мен йлесушілігін амтамасыз етуі ажет.

ХХ асырда ке жайылан аристократиялы теорияларды бірі -элитаризм. Элита деген сз француз тілінде е жасы, іріктелген, срыпталан, тадаулы деген маынаны білдіреді. Бл теорияны жаа жадайда жаыртып, толытырып, жетесіне жеткізгендер итальянды саясатшылар Г.Моска мен В.Паретто болды. Оларды ойынша халы зін-зі басара алмайды, оан абілеті, бейімі жетпейді.

Г.Моска(1856-1941) "Саяси ілімні негіздері” деген кітабында оамны басарушылара жне баынушылара блінетінін крсетеді. Алаш рет элита теориясыны негізін алайды. Халыты лтты жне діни сезімдерге негізделген идеяларды пайдалана отырып басаруа болады, ол халыты алдау деп элитаны негізгі ызметін сынайды.

В.Паретто(1848-1923) "Жалпы социология жніндегі трактат” деген ебегінде элита деген атауды саяси ілімге бірінші болып енгізді.

Ханна Арендт (1906-1975) австриялы саясаттанушы. «Тоталитаризм тамыры» атты ебегінде тоталитаризмні пайда болуын жне мнін зерттеген. Тоталитаризмді шке

леді: коммунизм, национал-социализм, фашизм. Тоталитаризмні тек ХХ асыра тн былыс екенін длелдейді.

Импералистік буржуазияны мддесін кздейтін реакцияшыл саяси баыта фашизм жатады. Оны негізгі белгілері –ебекшілерді басып жаншуда зорлы-зомбылыты шектен тыс трлерін пайдалану, оам жне адам мірін ата адаалау жне т.б.Сырты саясатта фашизм баса елдерді жерін басып алуа баытталады. Бл масатын іске асыру шін ол геосаясат деген теорияны ойлап шыарды (негізін салушы Ф.Ратцель) Бл теория бойынша мемлекетті мірі ауіпсіз, сенімді болу шін оан жеткілікті географиялы кеістік, жер ажет.

ХХ асырда елімізге кп айы-асірет келген тоталитаризм теориясы дамыды. Ол- мемлекет тарапынан оамны жне р азаматты мірін ата баылауа алатын мемлекеттік-саяси рылыс.

Морис Дюверже (1917 ж туан) француз саясаттанушысы. Ебегі: «Саясат идеясы». Саясата мынадай анытама береді: «Саясат, бір жаынан алып араанда ділдікті орнатушы кш, ал екінші жаынан идеялар мен принциптер арасындаы келіспеушілік». Дау-жанжалды екі трін крсетеді: горизанталды жне вертикалды.

Америка халыны демократия жолында азатты кресі Томас Джефферсонны(1743-1826) атына байланысты. Ол сол кездегі лы революциялы жат- Америка рама штаттарыны "Туелсіздік Декларациясын” жазды.Мнда Джефферсон раымсыз билеушіге арсы халыты ктеріліс жасауа ы барлыын длелдеп, халы егемендігін жатады. Декларацияда жаратушы барлы адамдарды те етіп жаратты жне оларды мірге, бостандыа, баыта тырысуына ы бар делінген.

Туелсіздік шін крес кезінде зіні батыл идеяларымен Томас Пейн (1737-1809) кзге тсті. Ол Америка халын азатты креске, отаршылдардан блініп шыуа шаырды. Адамдарды табии ына еркіндікті, тедікті, сз, баспасз, дінге сену бостандыын, раата, баыта жету т.б. жатызды.пейн соыса арсы болды, бейбітшілікке шаырды.