Бандитизм жне зге де осы тектес ылмыстарыны рылымы

Соы кездері ы орау органдарыны ызметкерлері кш олданып арашылы, тонау, орытып алушылы жне адам лтіру ылмыстарын жасап жрген йымдасан топтарды жне ауымдастытарды жиі кездестіруде.

 

Бандитизм жне зге де осы тектес ылмыстарыны рылымы жне рылымыны соы 14 жылдаы згерісі /58/

  Жылдар   Бандитизм   арашылы   Тонау   орытып алушылы Барлы бандитизм жєне µзге де осы тектес ылмыстар
  саны лесі, проц. саны лесі, проц. саны лесі, проц. саны лесі,проц  
0 13,2 83,7 2,9
0 12,2 84,6 3,1
0 14,8 85,4 2,1
0 13,6 80,9 5,3
0 13,9 77,6 8,3
0,1 16,2 73,7 9,9
0,1 19,7 70,2 9,8
0,4 22,8 69,8 6,9
0,2 22,2 71,2 6,3
0,4 20,1 69,3 10
0,4 19,4 69,4 10,6
0,2 20,7 70 8,9
0,1 20,8 69,7 9,2
0,1 21,05 68,83 9,95
Барлы-ы 0,16 17,7 74,77 7,33

Жалпы ылмыстылытаы бандитизм жне зге де осы тектес ылмыстарыны лес салмаыны згеруі

Жылдар Р барлы ылмыстар саны Бандитизм жне зге де осы тектес ылмыстарыны саны Бандитизм жне зге де осы тектес ылмыстарыны лес салмаы (%)
6,5
6,6
7,7
8,3
7,6
6,9
7,7
9,3
9,5
8,4
8,5
8,8
9,1

 

азастанда А.Ш. Ещановты зерттеуі бойынша бесжылдытар бойынша есептегенде топ болып жасалан бандитизм жне зге де осы тектес ылмыстарыны (тонау, арашылы, орытып алушылы) дегейі мен рылымыны згерісі тмендегідей /59/:

 

Топ болып жасалан бандитизм жне зге де осы тектес ылмыстарыны (тонау, арашылы, орытып алушылы) дегейі мен рылымыны згерісі

Жылдар Топ болып жасалан барлы ылмыстарды саны Топ болып жасалан тонау, арашылы жне орытып алушылы ылмыстарыны саны лес салмаы (%)
18,9
18,0
17,3
19,0
16,9
16,5
14,8
12,4

 

 

йымдасан ылмыс дегеніміз - ш дегейдегі ылмысты рама (ылмысты топ, йым жне ауымдасты) жне оларды ылмысты тірлігі.

Бірлесіп жмыс жасаудаы леуметтік-психологиялы крсеткіштерді, топа атысушылар рамыны санды-сапалы параметрлерін, ызметіні баыттылыы мен саласын, рылымды алыптасуыны крделілігін жне коммуникативтік байланыстарыны рылымын есепке ала отырып ылмысты топтарды мынадай трлерге топтастыруа болады: 1) жалпы ылмысты; 2) пайдаорлы-шаруашылы; 3) аралас. атысушыларыны санына арай: 1) шаын (10 адама дейін); 2) орташа (11-ден 20 адама дейін); 3) лкен (20 адамнан кп) топ болып блінеді. ызмет саласына арай: 1) айма аралы; 2) локальды болып келеді.

рылымыны крделілігіне арай (иерархия): 1) арапайым; 2) крделі; 3) кпдегейлі болады. Коммуникативтік байланыстарыны рылымына арай: 1) толы; 2) рамалы; 3) крделі болып блінеді. здеріні ылмысты рекеттеріне бой алдыран сайын мндай топтарды мшелері леуметтік дептік атынастарды мыта бастайды, зіндік жріс-трыс деттерді бойа сііреді. Брын бас бостандыынан айыру орнында болан адамдарды мндай топтарда болуы, сол здері болып айтан жерді «тртібін» орнатуа кеп соады.

йымдасан ылмыстылыты рылымын талдау арылы оны шы сйір шы екенін, жне нерлым жоарылаан сайын тртіпті ата екенін креміз.

Бл пирамиданы ш «кезеі» аны байалады, олар йымшылдыты ш дегейі, сонымен атар оларды ылмыстылыты дамуыны ш сатысы деуге болады.

Мндай модельді біратар артышылыы бар.

Біріншіден, ол ылмыстылыты танып білу шін йымдар теориясын олдануа ммкіндік береді. йымдар социологиясыны білгірі А.И. Пригожин былай дейді: «Бгіндері иерархия кез келген йымды жйені - биологиялы, леуметтік, техникалы жйені руды жан-жаты принциптерімен ерекшеленеді. Бл принцип барлы дегейде шаын топтардан оама дейінгі аралыта байалады. Адамзат бірлесуді пирамидадан баса тсілін білмейтін сияты» /60/.

Ерекше тоыз белгіні бліп алуа болады:

1) ерекше йымды жне орындаушы рылымны болуы, наты алыптасан ішкі иерархия, топ мшелері ниетіні траты сипаттаы ылмысты рекетке баыттылыы, ата тртіпті болуы, мадатау жне тыйым салу жйесі, бларды жзеге асырылуы;

2) жасырындылы, рольдерді, міндеттерді айын блінуі, мшелерді мамандандыруа бадар алу, нерлым кп табыс табуа мтылу;

3) ылмысты ортада елеулі беделі бар не ылмысты “беделдерді”, “зады рыларды” олдауына ие болан тжірибелі басшыны, йымдастырушыны болуы;

4) жетілген техникалы ралдарды, клікті пайдалану, шамдаайлыын арттыруа мтылу;

5) атылатын жне суы арумен аруланандыы;

6) топ мшелеріні оамды баылаудан арылу шараларын жзеге асыруы, ы орау органдарына арсы тру шараларын арастыру, сыбайлас жеморлыпен айналысу;

7) ызмет саласын кеейтіп, сол аймата жне одан тыс жерлерде ыпалын кшейтуге мтылу;

8) ылмыстылыты дамыту шін ірі аша аражатыны, ндылытарды болуы, топтарды, ылмысты ауымдастытарды, йымдарды мшелерін материалды ынталандыру;

9) аймааралы байланыс орнатуа мтылу;

Ресейде ылмысты ауымдастытар ыты функцияларды здеріне алды, аралы соттарды (мселені анытаанда), сот орындаушыларын (борышты кшпен алу), кзетті, ауіпсіздік ызметін, т.б. алмастырды.

йымдасан ылмыстылыты жоары-тмен жне клбеу байланыс здеріні ішінде де, сондай-а метажйемен оаммен жне мемлекетпен де ныыз жне тиянаты орналан. йымдасан ылмыстылы, брінен брын, зінше дамитын леуметтік йымдасан рылым, онда бтін жйелі рылымдара тн сипат бар.

йымдасан ылмыстылы дегеніміз - пайдаорлы масатта бірлесіп ылмысты рекеттер жасау шін белгілі бір салада жне белгілі бір аумата баылау жргізуге мтылан адамдарды тиянаты йымдасан тобы.

Таы да мынадай бір ерекшелікке назар аудару керек:

йымдасан ауымдасты зіні ылмысты жолмен тапан табысын е алдымен з басыны ажетін теуге й, птер, автомобиль, жиаз, т.б. жмсайды, аланын зады бизнеске салады, кафе, мейрамхана, автотра сияты табысты жерлерді иемденеді.

Бл жерде задастырылан ылмысты табыс мемлекет баылауынан тыс алады.

Тергеуде жне сотта бл рекетін айыпты мойындамайды, жасырып алуа тырысады. анша ылмысты топты есепте тратынын жне анша ылмысты істі соттан ткенін алса, біз бл ылмысты істерді йымдасан ылмыстылы жайында емес, ртрлі рылымны ылмысты рекетіні эпизодтары жайында ана екенін креміз,- дейді А.Долгова.

йымдасан ылмыстылыпен крес дегеніміз, брінен брын, оны ашу деген сз.

Бізді мліметіміз бойынша арашы топтарды 9%-і оама аса ауіпті траты топ болан, олар бандаа тн сипат алан. Кейбір топтарды рекеті тергеу барысында немесе сотта айта сараланан.

Біра, бірнеше наты істер бойынша ылмыскерлер бандитизм шін емес, топтасан арашылы шін сотталан, блай саралауды негіздемесі кімде крсетілмеген.

Ксіби ылмыстылыта А.Гуров трт негізгі нышанды бліп алады:

1) ылмысты ксіпті траты трі (мамандану);

2) машытанып дадылану (біліктілік);

3) ылмыстылыты кнкріс кзіне айналуы;

4) леуметтік ортамен байланыс /61/.

Бізді пікірімізше, ксіби ылмыстылы былысын А.А. Тайваков толыыра сипаттаан /62/:

1. ылмыс жасау кн кріс шін аражат табудаы негізгі тсілдерді бірі немесе негізгісі болып табылады (сралан респонденттерді 78%- солай деп млімдеген).

2. Ксіби-ылмыскерлерді ылмыс жасауы алдын ала дайындыты, оып йренуді, ксіби пияларды игеруді ажет еткен (сраландарды 80%-і бл факторды растаан).

3. Ксіби ылмыскерлерде арнаулы, кні брын дайындалып сыналан, ылмысты рекет жасауды жеілдететін аспаптар болан (сраландарды 75%-інде ондай ралдар болан.

4. Ксіби ылмыскерлер ылмыс жасауды арнайы амалдары мен тсілдерін игерген (сраландарды 91,0%-і сондайлар болан).

5. Ксіби ылмыскер ылмысты мансапты алдына масат етіп ояды.

6. Ксіби ылмыстылы кілдеріні арасында айын белгіленген, иерархиялы ішкі дреже баспалдаы болады (87% оны растады).

7. Ксіби ылмыскерлерде тек оларды здеріне ана тн жаргон болады (оны сраландарды 95,0%-і білген).

8. Ксіпкерлік ылмысты кілдері здеріні ксіби жне орта нышандары бойынша бірлеседі (сраландарды 82,0%-і солай деген).

9. Ксіби ылмысты зіне тн салт-дстрі, “ауыз дебиеті”, баса да рухани “азыы” болады (сраландарды 71,0%-і оны естіген, крген).

10. Ксіби ылмыскерлер зіні ылмыс жасау тжірибесін, игерген амал-тсілін, ылмысты жолын жаа бастаандара йретуге, здеріне ізбасарлар дайындауа арсы емес (сраландарды 50,0%-і сондай “мектептен” ткен).

11. Посткриминалды іс-рекетті белгілі бір ата лгісіні болуы (сраландарды 92,0%-інде рланан млікті сатуды сенімді арналары, рлы жасалан жерден стті кетуді сыналан жолдары, т.б. болан).

12. Ксіби ылмыскерлерді психологиясында з ксібін матан тту, оны беделін тсірмеу жне де сол сияты “жоары” сезімні болуы (сраландарды 45,0%-інде ондай матаншылы сезім болан).

Ксіби ылмыстылы, сонымен, зінше тйыталан, оама ауіпті кішігірім жйе, онда криминалды ызметті жандандырып отыратын біратар белгілер мен сипаттар бар.

Соы кездері йымдасан топты ксіби ылмыскерлеріні ірі рылармен сыбайластыы елеулі криминогендік фактора айналды. Себебі, ол рылар здеріні рлы жолымен тапан те ірі млшердегі млкін тасымалдау, сату жне кзету шін, жне “бсекелестерінен” орау шін ылмыс ксіпкерлеріні орауын ажет етеді. Соншалыты мол байлыты иемденген адам, лбетте, ылмыскерлерді йымдасан тобыны, е алдымен оларды басшыларыны назарына ілінеді, орытып алушылыа душар болады. Сондытан ол рылар не ылмысты топты жрдеміне жгінеді не одан орану шін баса бір топпен байланысады.

Енді йелдер арасындаы ылмыстылыты арастырайы. Соы 15 жылда брыы Кеес Одаында жыл сайын 180-200 мы йел за табалдырыын аттайтын.

йелдер арасындаы ылмыстылыты рылымы згерді. здеріне тн брыы алаяты, са рлы сияты за бзушылытан ірі, ерлер айналысатын ылмыстара ауысты.

1997 жылы ТМД-да болан ылмыстара жасалан талдау йелдерді штен екісі, яни, 75 пайызы колониялара ылмыстарды екі тобы бойынша: меншікке арсы жне адам міріне арсы астанды шін тскен.

азастанда ылмыс жасаан адамдар арасында, йелдер 10,3% райды (бандитизм жєне µзге де осы тектес ылмыстары бойынша 4,3%).

йелдер арасындаы ылмыстылыа кримонологиялы сипаттама бергенде ылмысты айталап жасаушы йелдерді басым кпшілігі салауатты мірді мытып, дет-рыптан аула екенін, ылмысты ортаа біржола бейімделіп аланын атап ткен жн, оларды ылмыстылы шеберлігі ерлерден кем емес.