Биязылау жнді ой тымдары.

Линкольн ой тымы. Бдан екі асыр брын Англияда Линкольн графствосында шыарылан аса ірі ой тымдарыны бірі. Салмаы жаынан гиссар, еділбай ойларына жаын, те тез жетілгіш, етті-жнді ой. Сондытан да оны аылшынны тез жетілгіш етті-зын жнді ой тымы деп атайды. ойды тры зын, арасы тзу, татайдай жалпа, абырасы дгеленіп, сан еттері толы, блектеніп трады. Жніні жіішкелігі 40-44 сапада, зындыы 20-30 см.

Линкольн ойы жем-шпке те талапты, азы жетіспесе німділігі де саулыы да крт тмендеп кетеді.

ошарлары 120-140 кг, саулытары 70-90 кг. Бордаыланан тотыларыны зі 90 кг-а дейін жетеді. ошарларынан 8-10 кг, саулыынан 6,0-6,5 кг жн ырылады. Таза шыымы 60-65%.

Линкольн кптеген елдерде, сондай-а азастанда етті-биязылау жнді ой тымдарын шыаруа пайдаланылып келеді.

Ромни-марш ой тымы Англияда шыарылан, зын да биязылау жн беретін тым. азіргі кезде ромни-марш тымы Жаа Зеландия, Аргентина, Уругвай елдерінде ойыны жартысынан кбін райды. Баса елдерде де сіріледі.

Ромни-марш ойы ірі, конституциясы берік, дене бітімі линкольна сас, біра сатау. ошарлары 120-140 кг, саулытары 70-80 кг. Жні биязылау, жіішкелігі 44-56 сапада, ошарлары 6-8 кг, саулытары 4-5 кг жн береді, зындыы 10-20 см. Ромни-марш азастанда жаа тымдар шыару шін олданылан.

Фин ландрасы ой тымы – Аты айтып трандай шыарылан отаны – Финляндия. Кеес одаыны кезінде Мскеуді асына бкілодаты мал шаруашылыы ылыми зерттеу институтына біраз мал келініп сірілген. Сол жерде азастанда алым-селекционерлері де ойды тлшілдігін арттыру шін пайдаланан.

Фин ландрасыны ерекше жасы асиеті – тлшілдігі. р 100 аналытан 250-270 озы сіруге болады. Жасы баып-ктілген жадайда ошары 80-90 кг, аналытары 55-60 кг тартады. Жні а, биязылау, сапасы 58-48 арасында, зындыы 10-12 см. Орта есеппен р ойдан 2,5-3,0 кг, ошарларынан 4-6 кг жн ырылады, таза талшы шыымы 60-65%. Бл ойларды ерекшелігі - йрыы ыса жне жнсіз келеді, латары да ыса (шна) те имылдаыш.

Фин ландрасы р жерге жасы жерсінеді. Жер жзінде ой тлшілдігін арттыру шін кеінен пайдаланылады. азастанда ой шаруашылыы ылыми зерттеу институтында осы тымды пайдаланып (академик .У. Медеубеков, профессор К.М. асымов) 170-175 озы беретін ой тобын шыарып жр.

Сараджы ой тымы жартылай ылшы жнді ой тымдарына жатады. Тркменстанны атал континентальды ауа райында, м мен майт жайылымдарында жне тадау арылы шыарылан тбіті кп жасы я жн беретін ой тымы. 1950 жылдары жн німділігін жасарту шін сараджы саулытары дегерес ошарларымен кіріспе будандастырылды. Нтижесінде Сараджы ойыны жн тсімділігі артып сапасы жасарды. Баса табиаты кп згерген жо. ойлары ата жадайлара те кнбіс, жыл бойы жайылымда сталады, тек суы кезінде ана аздап жем беріледі.

Сараджы ойыны жні ртекті боланымен де басым кбі тбіт пен аралы талшытан трады, тек 6-9% ана те ірі емес (60-65 мкм) ылшы жнді болады. ра, лі талшытары те сирек кездесуі ммкін. ырыланда жн тлымдарыны зындыы 12-19 см, ал тбіті 8-9 см болады. Жні а тсті, сусыан жібектей жмса, кмістей жылтыр, жн талшытары біркелкі. те сирек те болса, кейбір ойларда оыр, ара талшытары болуы ммкін. Бкіл лемге йгілі Тркмен кілемдері осы ойды жнінен тоылады. Баса да тоыма кездемелерге трикотаж бйымдарын жасауа пайдаланылады.

Сараджы ошарлары 85-90 кг, саулытары 55-60 кг, йрыы 7-8 кг. ошарларынан 4-7 кг, саулытарынан 3,0-4,5 кг жн ырылады, шыымы 65-70%.

Сараджы ой Орталы Азия республикаларыны шл мен шлейт жерлерінде кеінен пайдаланылып келеді. азастанда кп пайдаланылып келді. Жергілікті йрыты ойлармен будандастыру арылы азаты я жнді ой тымы шыарылды. Сондай селекциялы жмыстарды арасында Тжікстанда тжік ойыны, ырызстанда Алай ойыны тымы шыарылды.

Тжік я жнді ой тымы (1948-1963 ж.ж. шыарылан). Тжікстанда ертеден е ірі, еттілік-майлы німі е жоары сол жерді жайылымына бден жерсінген гиссар ой тымы сіріліп келеді. Оны жн німділігі те тмен, сапасы нашар. Сол німін жасарту шін академик Г.А. Алиевті басшылыымен гиссар ойыны саулыы сараджы тымыны ошарларымен будандасытырылды. Бірінші рпаынан бастап будандарды намдыларын тадап, “зара” шаылыстырылан. Кейіннен алынан рпатарды линкольн х гиссар будандарымен де шаылыстран. Олардан алынан рпатарды еркек озыларын етке, ал рашы озыларын аналы ретінде пайдаланан. Осындай крделі сіру будандастыру жмыстарыны арасында ірі, жоары німді я жн беретін ой тымы шыарылан.

Тжік ой тымыны етті-майлы нім беру асиеттері те жоары, сонымен бірге я жн німі де жасы.

Дене рылысы слу, дене бітімі мыты, тез жетілген. Гиссар ой сияты ірі, йрыы жасы дамыан. ошарлары 120-130 кг , саулытары 70-80 кг. Жні сараджы ойынікі сияты я, тсі а, жылтырлыы жасы, тлымыны зындыы 20 см, тбіті 10 см, ал аналытарында тиісінше 16 см жне 7,5-8 см. ошарлардан 4,5-4,85 кг, саулыынан 2,9-3,1 кг жн ырылады. Шыымы 68-72%. Жніні жалпы баасы жасы, кілем тоу шін те нды шикізат болып есептеледі.

Тжік ой баса жерлердегі ой тымдарын жасарту шін де пайдаланылады. Сол масатпен азастанда да пайдаланып келеді. Ол тым аза йрыты я жнді ойын шыаруда, ндірістік будандастыру шін кптеп пайдаланылды.

Алай ой тымы – 1954-1981 жылдары ырызстанда Алай алабында шыарылан. Жергілікті ойларды Прекос ошарларымен будандастырып отырып сараджа ошарларын пайдаланан. Алай ойы етті-майлылыымен жне жасы я жнділігімен ерекшеленеді. Сйегі мыты, денесі жасы біткен, йрыы орташа. ошарлары 85-105 кг, аналытары 55-62 кг тартады. ошарлары 4,5-5,5 кг, аналытары 2,5-3,0 кг жн береді. зындыы 17-30 см, тбіті 8-12 см. Таза жн шыымы 65-70%.

Алай ойы баса ойларды німділігін жасарту шін пайдаланылып жрген ой тымы. азастанда да аза я жнді ойын шыаруа атысты, сонымен атар ндірістік будандастырып, ет ндіру шін де кеінен пайдаланылып келеді.