Жн талшытарыны трлері жне оны морфологиялы сипаттамасы.

ой жнінде негізінен трт трлі жн талшытары болады:

1) ылан тріздес ыса жн талшытары;

2) ылшы;

3) аралы ылшы;

4) тбіт.

ылантріздес ыса жн талшытарыойды басы мен аятарында седі. Оларды рдайым жасы жетілген зегі болады, ортаы абат бір-біріне тыыз трде жабыса біткен клеткаларды алы абатынан трады. ылан тріздес ыса жнні зындыы 1-2,5 см-ден аспайды, сондытан да ол тоыма маталар дайындауа млдем жарамсыз.

ылшы- ирегі аз, толынданып, кбінесе тзу, тік сетін, тбітке араанда жуан ірі, беріктігі мен серпімділігі нашар жн талшыы. ылшы р уаытта ш абаттан - абыршаты, ортаы абаты жне зектен трады; зегі жасы жетілген. зындыы жаынан ылшы тбіттен рдайым арты тседі. Жн талшытарыны жіішкелігі микронмен (миллиметрді мынан бір блігімен) лшенеді. ылшыты жіішкелігі 40-тан 150 микрона дейін жетіп, тіпті одан да жоары болады.

ылшы жнді ойды жні азды-кпті млшерде ылшытан трады. Технологиялы асиеті жаынан ылшы тбіттен лдеайда тмен бааланады. ылшы жн тменгі сапалы маталар тоуа жне киіз басуа жмсалады. ылшыты кейбір жуан трлерін «ра», «лі» ылшы деп атайды.

«ра» ылшы тек ана ылшы жнді ойларда кездеседі. Жабыр мен арды серінен кейбір кездері ылшыты жнні жоары жартысындаы шайыры шайылып, жуылып кетеді. Шайыры кеткен ылшыты сырты серлері тзімталдыы нашарлап, кн мен желді серінен кеуіп райды. «ра» ылшы арапайым, жй ылшыа араанда тез сыныш, жылтырлыы солын, беріктігі босадау болып келеді.

«ра» ылшы ндіріске керексіз зат, сондытан оны кп млшерде болуы жнні баасын тмендетіп жібереді.

«лі» ылшы - тым рескел ірілігімен, аттылыы жне сыныштыымен, жылтырлыыны бседеу болып келуімен жне боялмайтындыымен сипатталады. Сырт араанда ол ирегі жо, тзу болып келеді. Гистологиялы рылысы жаынан алып араанда зегі жасы жетілген ал, ортаы абаты нашар жетілген. Технологиялы асиеті жаынан «лі» ылшы тмен бааланады, мата тоуа жарамайды. Оны болуы жнні ндылыын кемітеді жне тменгі сорта жатызылады.

Аралы талшы сапасы жаынан, яни жуандыы, иректілігі жне жмсатыына арай ылшы мен тбітті аралыынан орын алан, бойында ылды да, тбітті де белгілері бар жн талшыы. Ол тбіттен жуан жне зын ылшытан жіішке, ыса, ирегіні саны тбіттен кем, ылшытан арты келеді.

Гистологиялы рылысы жаынан сипаттайтын болса, аралы талшыыны жіішке келген зегі болады, бл зек кбінесе буылты зілмелі келеді; кейбір кездері зек болмайды, мндай жадайда ол ірілеу келген тбітке састыы бар. Шикізатты сапасы жаынан аралы ылшы тбітке кбірек жаындайды. Аылшынны линкольн, бордер-лейстер, ромни-марш тымдас ойларыны жні тек ана аралы талшытан трады.

Тбіт. Тбіт жнні е нды рамды блігі. Бл ой жніні е жіішке талшыы болып есептеледі, оны жуандыы 10-нан 30 микрон аралыында болады; зындыы 5-15 см. Тбітте еш уаытта зек болмайды. Эпидермис жасушаларыны черепица тріздес болып орналасуына байланысты тбітті сырты микроскоппен араанда тегіс болмай, бжырланып, кетікше болып келеді. Осы ерекшелігіне арай, тбіт баса жн талшытарына араанда бір-бірімен жымдаса жасы байланысады, сондытан ол жннен трлі бйым, мата жасап шыаратын ндірісте жоары бааланады.

ылшыты баса трлеріне араанда, тбіт жмса, биязы жне созылмалы келеді, жне ширатылып, бйраланып трады. Тбіт нерлым кп болса, жнні сапасы сорлым жасы болады. Тбітті жн ішіндегі млшері ойды тымына байланысты кейде аз, кейде кп болады. Мысалы, меринос ойларды жні тбегейлі тбіттен трады, сондытан да оны биязы жн деп атайды, ылшы жнді ойларды жніні рамында да тбіт кездеседі, біра ол ыса, ылшыты жнні тменгі жартысынан аспайды.

рбір жн талшыынан тменгі бліктерін сабаы, тамыры жне буылдыы деп белуге болады.

Сабаы деп жн талшыыны сырты, яни тері стіндегі блігін айтады.

Тамыры деп терідегі жн талшыыны тменгі блігін айтады.

Буылдыры деп тері ішіндегі жн талшыыны е тменгі блігін, я трізді кеістікті айтады. Буылды жн талшыыны тікелей жаласы, ол рпікті оршап жатады. Осы буылдытаы клеткаларды кбеюі (клеткалар бліну жолымен кебейеді) арылы жн талшытары седі.

Жн талшыыны рпігі – талшыты негізгі оректенетін органы. Оны зі днекер торшадан ралады, онда оректік заттар жеткізіп тратын толып жатан тамыр капиллярлары бар; осы капиллярлардан анмен келген оректік заттар жн талшыыны буылдыына ауысып, сондаы клеткаларды, жн талшыыны оректенуін, сіп-жетілуін амтамасыз етеді.

Жн талшыыны ынабы. Жн талшыыны тамыры тері ішінде бірнеше абатты эпидермиялы клеткадан тратын ттікпен оршалан. Осы ттікті жн талшыыны ынабы деп атайды..

Май безі. Тері ішіндегі ыл ынабыны сырты жатарында орналасан екі немесе ш май бездері болады, олардын. майы арнаулы жолдар арылы ыл ынабыны ішіне енеді. Осы май жн талшытарын майлап, оларды сырты серді р трлі намсыз ыпалынан орайды. Май бездеріні майы тер бездерінен шыан термен араласып шайыр райды. Жндегі шайырды млшері ой тымына, жынысына, дербес ерекшелігіне байланысты р трлі болып келеді. Шайырды е кбі биязы жнді, ал е азы ылшы жнді ойларда болады.

Тер бездері – теріні ішкі жаында орналасан, біра оларды німі арнаулы жолдар арылы теріні стіне шыарылады. Тер бездеріні физиоло-гиялы екі трлі маызы бар: біріншіден мал организміндегі жылуды реттеуге кмектеседі; екіншіден – зат алмасудан пайда болан, организмге жаымсыз заттарды термен бірге сырта шыарады.