Ойды жайып семірту, бордаылау жне оларды сипаттамасы

ой бордаылау жне жайып семірту - етті кп ндірудегі елеулі резервтерді бірі. Бордаыланбаан ойды таза еті мен майыны шыымы 38-40% болса, жасы бордаыланан ойдікі 60 пайыза дейін жетеді. Ет німін молайту масатында жас малды биологиялы ерекшілігін - тез сіп-жетілуі арыны мен саа мал организміне майды кп жинау асиетін дрыс пайдалана білген жн.

азіргі кезде ой шаруашылыы практикасында ой бордаылауды мынадай дістері белгілі: озыларды 7-8 айлыына дейін тірілей салмаы 40-46 килограма жеткенше жедел бордаылап, жас озы етін алу; тотыларды 8-11 айлыына дейін тірілей салмаы 50-55килограма жеткенше орташа трде бордаылап, сапалы ой етін алу; саа ойды бордаылап, семіз, майы кп ет алу.

Жедел бордаылау шін ыста немесе кктемде туан озылар алынады. Оларды енесін еміп жрген кезінен бастап жасы азытандырады да, 4 айлыында енесінен айырады. Тулігіне берілетін жемні млшерін бордаылауды ая кезінде 600-700 грама дейін арттырады. Рациондаы бір азы лшеміне келетін орытылатын протеинні млшері 100-150 грама жеткізіледі. Сонда майы ана аз, белокты жас озы етін алуа болады. Ол рі дмді, рі сапалы болып келеді.

азастанда арзан ой етін ндіруді елеулі кзі - етті-майлы ой шаруашылыын ркендету. Республикамызда етті-майлы ойды туір тымыны бірі - еділбай ойы. Ол скеле, семіріп, жетілуі жаынан аылшынны етті-жнді ойынан кем тспейді. Бл ой жергілікті жерді табии ауа райына жне таулы, уа дала, шлді жне шлейт жерлерді сімдігіне жасы бейімделген. Біра бл тымны бойда ойын 2-3 жыла дейін олда стау тиімсіз.

Еділбай ойларыны тотылары 4,5-5 айлыында 40 кг жне одан да кп тартады, сондытан оларды осы кезінде етке сойан пайдалы. Жргізілген тжірибелерді орытындыларына араанда, 5 айлыында етке сойылан тотылырды таза еті мен майыны шыымы 53,7 пайыза жеткен. Осыан сйкес отардаы саулы ойды лес салмаы 70-75 пайыза дейін ктерілген.

Сонымен экономикалы жаынан алып араанда, озыларды етке ткізуге - етті-майлы ой шаруашылыында 4,5-5 айлыында, яни енесінен ажыратаннан кейін; ал етті-жнді биязылау жне биязы жнді ой шаруашылыында - 7-10 айлыында бордаылааннан немесе жайып семірткеннен кейін. Егер жасы табии немесе екпе жайылым болса, озыларды тулігіне р басына 0,3-0,5 кг жем беріп, жайып семірткен пайдалы; ал жайылым нашар болса, срлем, пішен, жем беріп бордаылаан тиімді. Біра азіргі уаытта олданылып жрген кп компонентті рацион те клемді екенін, жемшп лестіру жмысын механикаландыруды едуір иындататынын, оны стіне жемшпті кп ысырап болатынын айта кеткен жн.

Кезінде аза мал шаруашылыы технологиясы ылыми-зерттеу институтыны азы оспаларын пайдалану жнінде жргізілген тжірибелері мынаны крсетті: 50% бидай сабаны жне 50% рама жем, бкіл азы оспасын тйірлеп беру, сол азы оспасын сатап, тйірленбеген кйінде жегізумен салыстыранда, азы пайдалануды орта есеппен 9,4% жне осымша салматы 17,3% арттырады. Сондай азы табии кйінде берілген осындай мал тобында, тйірленген азы берілген мал тобымен салыстыранда, озыларды орташа туліктік осымша салмаы 30,4% тмен, ал 1 кг осан салмаына жмсалан азы шыыны 40% жоары болады.

Саа ой бордаылау шін келешекке жарамсыз саулытар мен ірі ісек ой алынады. Оларды кбінесе жайып семіртеді. олайлы жадай туса, оларды срлем, жем беріп бордаылауа да болады. Саа ойды бордаылау 2-3 айа созылады жне ол шін баасы арзан азы олданады. ой бордаылаанда ірі жне сулы азыты барлы трін олдануа болады. озылар мен тотылара мал азыынды брша пен асты-брша тымдас шптер олайлы. Саа ой бордаылаанда алашы кезде шпті бір блігін жазды даылды сабанымен алмастыруа болады. Шырынды азытардан жгері срлемі жасы, тек ондаы антты кемшілігін толытыру шін ант ызылшасын осса те тиімді. Жемнен олайлы: жгері, арпа, кнжара мен шрот жне брша дндеріні оспасы. Бордаылаан ойа жем тулігіне екі рет беріледі.

Саа ойа пішен мен жемді аз беріп, срлеммен бордаылаанда, тмендегідей лгі рацион сынылады: жазды даыл сабаны - 0,6 кг, жгері-сабан срлемі -5,0, ант ызылшасы -1,0, асты тымдастарды дні -0,20 , брша тымдастарды дні -0,10кг. Бл рационда 1,70 азы лшемі, 115 г орытылатын протейн, 10,8 г кальций, 5,0 г фосфор, 77 мг каротин бар. Бордаылау затыы 70 кн, тулігіне осатын салмаы - 140 г; бордаылауды алашы кезеіндегі тірілей салмаы - 55 кг, соы кезеінде - 65 кг.

Бордаыдаы ой шін жылы ораны керегі жо. Кздігні ауа райы ра жылы кезде бордаылананда орасыз-а жабы шарбаты пайдалануа болады: ыс айларында ораны температурасы 3-5 шамасында болса жеткілікті. сіресе ой тыныатын орынны ра болуы керек.

азастанны отстік жне отстік-шыыс облыстарында ойды жайып семірту ісі рі арзан, рі шаруашылыа кп пайда келтіреді. Тжірибелі ой сірушілерді айтуына араанда, жаз айларында жайып семіртуді мият йымдастырса р ой салмаы 10-12 кг-нан скен. Жайып семірткенде саа ой тулігіне100-150 г, жас ой 150-200 грама дейін салма осады. Тамыз, ыркйек жне азан айларында ой тез семіре бастайды. Жайып семіртілетін ойды тымына, жасына, жынысына жне одылыына арай жеке отарлара ой біркелкі болса, жайып семірту де нтижелі болады.

Етке тапсыратын ісектерді жаз шыысымен, ал крі саулытарды озыларынан айырып, суалтаннан кейін жайылымда семірту жмысы йымдастырылады. Семірту маусымында ойды семіруін баылауа алу шін р отарды 50-60 ойды бояумен белгілеп, 20-30 кн сайын салмаын лшеп отырады. Жайылым оты жетіспей, ой кнделікті салмаын азайтан жадайда, олара осымша жемшп, сіресе тйіршіктелген оспалар берген тиімді. ойды жайып семірту жмысы жыл сайын жасалып отыратын айлы жоспара сйкес жргізіледі. Бл жоспарда семіртілетін ойды жалпы саны мен оны семіртер алдындаы жне семіртіліп боланнан кейінгі салмаы крсетіледі. ойды уелі шбі сйылан жерге жайып, содан кейін бірте-бірте жаа ріске кшіріп отыран дрыс. Оларды ысты кндері ргізгенде немесе рістен отаа айдап келерде, брын мал жріп кеткен жермен, шады жолмен немесе атада, сорта жермен жргізбеген жн. Жаздыгні ойды жиі-жиі тоытып, бойын сергітіп, стін тазартып тру керек, сонда тез еттейеді.