Кесте. Жнні жіішкелігі мен жуандыыны байланысы
Жн талшыыны созылып, зару асиетіні жіп иіріп, мата тоуда маызы те зор. нды мата тоылатын жіішке, мыты жіптерді рамында созылыштыы нашар талшытары бар, жннен дайындау ммкін емес. Биязы жннен тоылан матаны тзімділігі жн беріктігі мен созылыштыын крсетеді.
Жнні серпімділігіжнді созып, ысып стап, майыстырып оя бергенде алашы алпына келу асиетін айтады. Жнні алашы алпына келу жылдамдыын оны оралымдылыы деп атайды. ылшыты жнді, тбітпен салыстыранда, алашы алпына тез оралуа бейім, біра биязы жн оан араанда алпына толы келеді жне трін жоалтпайды. Одан тігілген киім зіні трін бзбау шін жн жасы серпімді асиетке ие болуы тиіс.
Жнні тсі. ой жніні табии тсі р трлі. Таза тымды биязы жне биязылау жнді ойды жні а болады. Оларды за жыл бойы осы баытта срыптау нтижесі болып табылады. А жн жоары бааланады, оан бояу жасы сіеді, сондытан р тсті кездеме тоуа да олайлы. ылшыты жнні тсі а, ара, ср, оыр болып келеді. Кбінесе з тстері бойынша пайдаланылады.
Барлы тым буданыны арасында р тсті жн жиі кездеседі. Бл жадай ой жніні неше трлі болып келуін кемітуге арсы зоотехникалы шаралар олдануды талап етеді, себебі жн асиетін жасартуа септігін тигізеді. р тсті жннен ашы тсті бйым жасауа болмайды, сондытан оларды брі ара тске боялады, бл нерксіпті р тсті бйым жасау ммкіншілігіне шек ояды.
Ірі шаруашылытарда бір трлі ара жнді ойларды блек отарда баып, ыру кезінде оларды жнін жеке аптап, дайындау керек.
Биязы жне биязылау тымды ойларды а жні дрыс ктіп баыламау салдарынан блініп кетеді. Мысалы, лас, тазаланбаан орада ой жніне нжіс, кір сііп сараяды, яни сапасы тмендеп кетеді, ондай жнді тек ара тске бояйды.
Жнні жылтырлыы (ажары) деп, жн талшытарына тскен кн сулесін тойтару асиетін айтады. Бл асиет кбінесе талшытаы абыршаты абат тріне жне орналасу кйіне байланысты, бл туралы бірінші тарауда (жн талшыыны гистологиялы рылысы) толы айтылан. Жн жылтырлыы одан тоылан матаа демі крік, трлі береді, сондытан ол нерксіпте жоары бааланады. Кроссбред, линкольн ойлары жне аракл озыларыны жні ерекше жылтыр келеді. ылшыты жнні сіресе лі ыл араласан жнні жылтырлыы нашар болады. Ал биязы жн ажары осы екеуіні арасында. Практикада жн жылтырлыын жай кзбен, ал зертханада арнаулы аппаратпен анытайды.
Жнні ылалдылыы депондаы су млшерін айтады. Мнда жнні химиялы рамына кіретін су емес, онымен байланысан су млшері ескеріледі. Жн ылалдылыын (пайыз бойынша), ондаы суды млшерін сол жнні абсолюттік ра салмаына блу арылы анытайды, ол шін 200 г жн алынады да, оны рату аппаратына салып 105-1100С температурада ратады. рату процесінде оны жиі-жиі лшеп трады, егер соы екі лшеу крсеткіші бойынша жн салмаыны арасындаы айырмашылы 0,1 граммнан аспаса, жнді рату тотатылады. Жнні бл салмаы траты деп есептеледі. Осы жнні траты салмаын 170 г деп алса, ондаы суды млшері яни жнні наты ылалдылыы:
Н= 200-170 х 100 = 17,6% болады.
Жн ылал тартыш келеді, ол ауадан ылалды оай тартып алады. Жн жасы саталанны зінде ондаы млшері 15 %-а дейін жетеді, кейде одан да артады. Жнні ылалдылыы ауаны ылалдылыына, температураа, жнді буып-тйгенде ныыздалу дрежесіне жне т.б. да байланысты. ыста жнні ылалдылыы, жаздаыа араанда жоары болады. Шайырынан тазартылмаан кір жн, жуылан жнге араанда, ылалды аз тартады. Биязы жнні ылал тартыштыы мен ылал жинаыштыы ылшы жндікінен арты. Сондай-а, бос жн ныыздалан жнге араанда ылалды кп тартады. сіресе жуылмаан жнні шектен тыс ылалданып кетуі, жнді шірітетін жаымсыз микроорганизмдерді сіп-нуіне олайлы жадай туызады. Сондытан, мндай жнді за уаыт сатаанда блініп, бзылады. Сонымен, жн ылал тартыш боландытан, айналадаы ауа ылалы мен температураа байланысты салмаы бір алыпты болмай, згеріп отырады, сондытан жнді дрыс баалап, есептеу шін ылалдылыты белгілі бір нормасы енгізіледі. Елімізде жуылан биязы жне биязылау жн шін ылалдылыты алыпты нормасы 17%, ал ылшы жндікі –15 %. Бл жуылан биязы жне биязылау жнні р 100 кг абсолюттік ра массасында 17 л суды барлыын білдіреді. Жуылмаан кір жнні ылалдылы нормасы лі белгіленбеген. абылдау пункттерінде жуылмаан жнні ылалдылыын олмен стап ысып анытайды. Егер ылалдылыы жоарылау болса, кн кзіне кептіріп, содан кейін ана абылдайды, ылалдылыына арай жн салмаына ешандай жеілдік жасалмайды.