ырытыты орынында ебекті йымдастыру
ой ырудаы басты міндет - жнді блдірмей, шашпай, толы жинап, белгіленген талапа сйкес сорттап, жоары баамен сату. Бл жмыстар мерзімінен брын да, кеш те емес, дер кезінде орындалуы тиіс. Сондытан ыру орынын білгір маман, жауапкершілігі жоары адам басару керек. ырыты орнында е алдымен есеп жмысы дрыс жола ойылуы тиіс. Мнда тек ырылан жнні млшерін ана есепке алып оймай, оны ай топа жататынын, ааулыы мен ластыын, топтарын рбір отар бойынша анытаан жн. ырытышылар арасында жнді ыса етіп екі рет ыруды, ойды терісін кбірек жарааттап, шала ыруы сияты жауапкершіліксіздіктерді барлыы ебек лшеуі ретінде ескерілуі керек. Бл шін ырыты пунктінде р ырытышыны ырыан ойларын блек амайтын загондар болуы керек. Отар ырылып болан уаытта жмысты сапасын анытайтын топ р ырытышы бойынша орытынды жасап, оны жазбаша трінде ебек аы тлейтін адамны олына береді.
азіргі талаптара сай, рбір ой шаруашылыында шебер ырытышылар, айрашылар, жіктеушілер болуымен атар, жнні таза, шыымын есептейтін ажетті аспаптар, керекті ралдар (жн баламалары, суреттер), таы баса жабдытар болуы тиіс.
ырыты орынында ой отарлары андай кезекпен келуіні де мні бар. Алдымен ылшы жне я жнді ойлар ырылуы тиіс. Себебі ойлар жеіл ырылады, жас ырытышылар ырып олдарын жаттытырады. Ересек ойдан брын тотылар, бойда ойлар, аырында саулытар мен ошарлар ырылады. Ауру, отыр ойлар е соында блек ырылады.
Шаруашылыта арнайы жобамен салынан механикаландырылан ой ыратын пункт болуы тиіс. Оны жанында (алша емес жерде) жабыр жауан уаытта ырылмаан ойларды амайтын жабы оралар боланы дрыс. ой ыру науанын ткізу жоспары кні брын жасалып, ндірістік кеесте аралып, талыланып, кемшіліктері болса тзетіп алу керек.
Елімізде ырытышылар даярлайтын арнаулы оу орны болса, рбір шаруашылы здеріні пункттерінде тжірибелі ырытышыларды пайдалана отырып, жылма-жыл жас ырытышыларды зірлеп, траты маман атарын толытырып отыраны жн болар еді.
ырытышылара ойылатын талап - ой ыруды озы дістерін мегеріп, теріні кеспей, жнді тегіс, рі таза, жабаыны жлмай, збей ыра білуі тиіс. рбір ырытышыны ыру машинасыны кемістігін тзеп, блшектеп, оны растыра білуге тиіс.
ой ыруды озат дістері, Орынборлы жне азаша ыру. Бл тсілдер німді жне дейі стел ыруды керек етпейді. ойды аятары байланбай, оны еденге отырызып, не жатызып ырады.
азаша ой ыруды дісіні тртібі мынадай: ырытышы ойды сол жа бйіріне жатызады да, о аяымен ойды арты сиратарын басып трып, ал сол олмен алдыы сиратарын басады да, бауыр жне шап, олты жндерін ырып алады. Содан со ойды о жа бйіріне жатызып, ырытыты йрыынан бастап иыына дейін жне арты сираынан мойнына дейін жргізе отырып, сол жа бйіріне дейін ырып алады. рі арай ара тсын, сонан со мойныны сол жаын ыра бастайды. Осыдан кейін ырытышы ойды басын сл ктеріп трып мойын жнін, артынша ойды басын екі аяымен ысып трып, йрыын ырады. Осылай азаша діспен ойды жні жасы да таза ырылады (14 – сурет).
14 – сурет. ой ыру дісі
ой ыруды орынборлы дісі Жаа Зеландиялы діске сас. Бл діспен ой ыру тмендегі ретпен орындалады.
1. ырытышы ораа кіріп, ойды мойнынан стайды да, тік ктеріп, арты аяымен жргізе отырып, ыратын орына алып келеді.
2. ойды йымшаынан шоитып отырызады. Сол олын кеудесіне тіреп ойды алдыы аятарын стайды, содан со тсінен бастап шабына дейін бауыр жнін ырады.
3. ойды отыран алпын згертпей, ырытышы о жа тізесімен ойды сл шалайтады да, бауыр жнін тмен арай жне клдене ырады.
4. ырытышы сол олын босату жне ойды стап тру шін ойды алдыы аятарын таымына ысып алады. ажет болан жадайда ойды арты сиратарын жазу шін, сол олымен буындарын басады. Алдымен о жа сираыны, содан со сол жа сиратарыны арасында жнді машинкамен тяа арай жргізе ырады.
5. ырытышы ойды о жа бйіріне аунатып тсіреді де, о жа таымына ойды алдыы о аяын ысып алады, содан кейін сол жа аяыны стігі жаын тятан бастап ыр араа дейін машинкамен 5-6 рет жргізіп теді, сонымен бл жерлерді бітіреді.
6. ырытышы ойды етпетінен жатызып, сол жа лаынан тартып трады да, тмсыынан шйдеге арай машинкамен 2-3 рет жргізіп, бас жнін ырып бітіреді.
7. ырытышы сол аяын ойды арты сол аяынан таап трып, сол олмен ойды тмсыын ктереді де, клденеінен жатызып, тізесімен басып тыртып трады. Ол мойын жнін ыруды тсінен жоары арай бастайды да, машинканы алдымен о жа мойнына арай жргізеді, сйтіп келесі тсілге зірленеді.
8. ырытышы сол олымен ойды жаынан стап трып, оны басын тік ктереді де, сол жа тізесін ояды, содан со тсінен жаа (басыны жаы) арай тйы жріс жасайды, рі арай о жне сол жатарын екі-ш рет жргізіп теді. Осыдан кейін мойныны тменгі тсынан сол жа ртынан арай машинканы ш рет жргізеді.
9. ырытышы ойды сол лаынан стап трып, оны басын сл брады да, машинканы жргізе отырып, жа, ла жндерін ырады.
10. ырытышы сол жа шынтаымен ойды басын тізесіне тіреп трып, о жа аяты иы тсындаы жнді ырып тсіреді. Мнда машинканы тятан бастап, иыа арай жргізеді. Жмыс істеуге ыайлыра болу шін сол аяын сл арта таман ояды. Содан со машинканы 2-3 рет жргізіп, иытаы алан жнді ырып алады. Бл кезде ойды шоитып отырызып, кейінен бірте-бірте жатыза бастайды.
11. ырытышы ойды о жа бйіріне жатызып, сол жа тізесімен ойды ішін, онша салма тсірмей, тіреп трады. Осыдан кейін машинканы шаптан иыа арай жылжытып, сол жа бйірін ыра бастайды. Жн ырылан сайын бірте-бірте аунатып трады. ырытыты о аяымен ойды сауырына тіреп трып, сол олымен оны басын стап трады да, ойды сол жа кеудесін ыруды жаластырады.
12. ырытышы ойды о жа бйіріне аратып, сол олымен оны басын стап трады да машинканы рлі-берлі клденеінен жргізіп, о жа шекесін, содан со мойныны о жаын ырады.
13. ырытышы ойды бірте-бірте жоары ктеріп, айтадан йымшаына шоитып отырызады. ойды басын екі тізесімен ысып трып, шотыын, содан кеудесіне арай жргізіп, жауырыны мен о жа аяыны сыртын, кеудесін жне алдыы аяыны ішкі жаын ырады.
14. ырытышы ой ыру айшыны 3-4 рет иытан тмен арай, содан со шаптан тірсек буынына арай жргізіп, о жа саныны жнін ырады. рі арай йры жнін ырып бітіреді де, ырытышы машинканы тотатады. Ал ырылып болан ойды зіні загонына жібереді. ырылып алынан жнді жайлап сілкіп, мият орайды да жн тасушыа береді. зі келесі ойды ыруа кіріседі.