Жйесі мен тсінігі

 

Ебек ыы нормаларыны сер етуімен ебек рыногын олдану, йымдастыру, жалдау ебекті олдану кезінде алыптасан оамды атынастар ыты формаа енеді де ыты атынас болады.

Ебек барысындаы осы ы саласыны пнін раушы ыты атынастарды зі ебек ыыны сер ету орытындысы екенін ескеріп, ыты атынастарды ытимал атысушылары рдайым мемлекет болады, оны мазмында немі мемлекет еркі мезеледі.

Жоарыда крсетілгендей е бастысы жалдамалы жмыскерлерді ебек атынастары болып саналады. Одан баса, ебек атынастары зімен тыыз байланысты осы ы саласындаы баса да оамды атынастарды реттейді. оамды атынстара оны негізін райтын ебек ыны сер етуі барысында наты бір бірлікпен аныталатын ыты атынастар жйесі алыптасады.

Бгінгі кні ебек сферасындаы ыты жйе зіне мыналарды амтиды:

Ø ебек атынастары;

Ø йымдастыру-басару атынастары;

Ø жмыса алу бойынша арым атынастар;

Ø нідірістегі ксіби дайындыы мен біліктігін арттырудаы атынастар;

Ø ебектік келіспеушіліктерді арау кезіндегі атынастар;

Ø ебек задылыын сатаудаы баылау мен оны адаалау кезіндегі атынастар.

Барлы осы ыты атыныстар оны ебектік табиатына байланысты бір жйеге біріктіріледі. ыты атынастар жйесінде негізгі орынды ыты атынастар алатынын ескере кету керек-олар ыты атынастарды мдделерін дамытуды ызыушылыын талап ететін талапа сай, ай дегейде болсын масатты жне сол жолда натыланан барлы баса ыты атынастарды біріктіреді жне оларды анытайды. Баса да ыты атынастар зіндік манаа ие емес, тек ана азіргі уаытта ыты атынсатар боландытан ана олар мір среді, бгінгі кні немесе олар болашата мір среді, ткен уаытта болды. Ебектік ыа атысты барлы ыты атынастарды ш топа блуге болады:

Ø ебекке дейін пайда болып дамитын жне соыны пайда болуына дейін жойылатын (ебекке орналастыру бойынша ыты атынсатар) ебек атынасына жол беретін атынастар;

Ø ебектік атынсатармен бірге пайда болып, осарланып дамитын ебектік ыты атынаспен бірге атынастар (мысалы, йымдастыру-басшылы ыты);

Ø ебектік атынастар тотаан кезден бастап пайда болатын ебектік атынастарадан шаатын атынсатар (мысалы, ебектік келіспеушіліктер бойынша аралатын ыты атынастар).

Ебектік ы атынастары мен оларды элементтері

 

Ебектік ыты атынастар оамды-ебек атынастарыны зады атынастарын крсетеді, ол ебек рыногында жмыс беруші мен- жмыскер арасанда туындайды, онда бір жа (жмыскер) жмыс жымына кірген ретінде жмыс берушіні актісіне баына отырып наты бір жмыс трін орындауа міндетті, ал келесі жа (жмыс беруші) -келісімде крсетілген жадайда жмыскерді мамандыы бойынша, біліктілігі мен лауазымына байланысты жмыспен амтуа, оны ебек аысын тлеуге денсаулыын дамытуа жеке басы мен жмыс жадайын жасауа міндетті.

Ебектік атынастара за уаыт тиесілі жне оны іске асыруды мерзімі тиесілі. Ол жмыскерді андай да бір рекеті немесе ебектік тапсырысты орындауына байланысты, жмыс уаытыны аяталуына немесе жмыс аптасыны аяталуына байланысты тотайды, онда жмыскер наты бір белгіленген жмыстарды атаруа кіріседі.

Ебек атынастарыны мазмыны ретінде субьективтік ебек атынастары жне оларды мшелеріні міндеттері кіреді. Субьективтік ытар натылыымен оны олдану барысындаы зін еркін стаумен байланысты сипатталады.

Ебек атынастарыны туындау негізі болып жеке ебек келісім шартына отыру арылы жмыскерді жмыса жіберілуі саналады. Яни ебектік атынастарды задылы трде туындауы крделі болып саналады. Ебек атынастарын згерту жне оны тотату жеке ебек келісім шартын бзу немесе згерту арылы болады.

Ыты атынастармен тыыз байланысты баса

Да атынастар

Ебек атынастарымен тыыз байланысты баса да атынастар туралы біз айтан болатынбыз, олар:

Ø йымдастырушылы-басару атынастары;

Ø жмыса орналастыру атынастары;

Ø нідірістегі ксіби дайындыы мен біліктігін арттырудаы атынастар;

Ø ебектік келіспеушіліктерді арау кезіндегі атынастар;

Ø ебек задылыын сатаудаы баылау мен оны адаалау кезіндегі атынастар.

йымдастыру-басшылы атынастар жалдау жмысын басару мен оны йымдастыру кезінде пайда болады. Бл атынастарды атысушылары бір жаынан белгілі бір жмыскерлер тобын басаруа ойан адамдар (кімшілік) жмаскерлер, екінші жаынан олара баынышты жмыскерлер болады. йымдастыру-басшылы атынастар рашан ебек атынастарымен бірге жреді.

Жмыспен амту атынастары азаматтарды жмыса орналастыру делдалыны кмегімен зіне келетін жмыстарды табу кезінен басталыды (жмыса трызу органы) Олар ш зара байланыстыларды біріктіреді, тек атысыты з бетінше ыты атынастарды:

Ø жмыса орналастару мекемесі мен зіне лайы жмыс іздеп жрген азамат арасында;

Ø жмыса орнластыру мекемесі мен кадрлар жетіспейтіндігі туралы здеріне келетін жмыскерді тауып беруге тініш жазан мекеме арасында.

Ø азамат пен азамат жолданан жмыса орналастыру мекемесі арасында.

ыты атынастарды аталан трі ебектік атынастара осалы болып саналады. Жмыса орналастыру атынастары наты ебектік атынсатарды туызу масатында туындайды жне ыты атынсатар тотаан уаыттан бастап тотайды.

ндірістегі ксіби даярлау ыты атынсатары мен білікілігін арттыру атынастары нерлым ерікті екі ыты атынсатардан трады:

Ø азамат пен жмыс берушіні арасындаы ерекше келісімдер негізінде пайда болатын, онда жмыс беруші азаматты наты бір маманды бойынша з ндірісінде оытуа міндеттенеді жне оу аяталан со жмыса орналастыруа міндеттенетін атынастар кезінде, ксіптік даярлауа атысты ыты атынастар пайда болады. Оытуа атысты ыты атынастар ебектік атынастара жатады. Тек аталан жмыс берушіде жмыс істейтін жмыскер баса мамандыа оуа ауысуы бл атыныса кірмейді.

Ø ебек атынасында тран жмыскер зіні біліктілігін зі жмыс істеп жрген маманды пен ксіпке байланысты біліктілігін арттырумен байланысты атынастар.

Ебектік дауларды шешу атынасы жмыскер мен жмыс берушіні арасында ебекті йымдастыру мен олдану бойынша андай да бір келіспеушілік туындаан кезден бастап пайда болады. Ебек дауларын арайтын мекеме келісу комиссиясы болып табылады, ол ксіпорында жмыскер мен жмыс берушіні, сондай-а сотты бірдей адам саныны атысуысуымен рылады. Аталан ыты атынастарды тууыны негізі болып мдделі жатарды тініш жазуы (жмыскер мен жмыс беруші) ебек дауы мселесен арау туралы тініш беруі негізінде немесе жоарыда аталан ебек дауларын арау бойынша ылы органдарды тініш беруі кезінде пайда болады. ыты атынастарды аталан трі брына ебек атынастары сияты (негізссіз ебекке абылдаудан бас тарту шешіміне), оны олдаушы (тртіптік жазаны айтарып алу), одан шыатын ( келісім шартты засыз бзуды айтарып алу) ебектік болуы ммкін.

Ебекті орау, адаалау мен баылауа жне ебек задылыын сатауа атысты атынастар ебнек атынастарына атысушыларды з міндеттерін атаруды баылау ажеттілігінен туындайды. атынастарды аталан трі ебектік атынастардан тууы, одан шыуы немесе онымен осалы болуы ммкін.