сіірген айраткері
Ыты сауаттылы – ыты мдениетті алы шарты
Азастан Республикасыны Президенті Нрслтан бішлы Назарбаеты азастан білім оамы жолында» атты интерактивті дрісін оу жылы басында барлы жастар, студенттер, стаздар ауымы зор ыыласпен тыдады. Бл дріс тыдаушыларды барлыына да лкен серпін беріп, келешекке деген зор сенімді ялатты, жастарды болашаына жол ашты. Дниені кілті, жетістікті негізі — білім, ылым екендігін айатай отырып, Ел Президенті жастара, алдаы уаытта оларды атаратын міндеттерін де саралап берді.
Арыбай АЫБАЕВ,
за ылымдарыны докторы,
л-Фараби атындаы азУ-ді
Профессоры, азастанны ебек
сіірген айраткері
азастанны сіп-ркендеуіні кілті жастарда. Ел дамуыны жаа кезеі мен туелсіздігімізді шінші он жылдыында білімді, трбиелі, негелі жастарды алыптастыру туелсіз мемлекетімізді ркен жаюыны негізі екендігін де Елбасы баса айтты. Президент дрісінде елімізде ыты білімді, ыты сана мен трбиені одан рі мір талабына сай жетілдіру ажеттілігі баса айтылды.
йткені азастан Республикасы — демократиялы зайырлы, леуметтік, ыты мемлекет.
ыты мемлекетті негізгі атаратын ызметі оамды мірді барлы салаларын за, ділетті ы нормасымен ретке келтіру, басару, ызмет крсету салаларында за талаптарын басты басшылыа ала отырып, адам, оам, мемлекет мддесіне адал ызмет атару болып табылады. йткені, ыты норма – ділет жолы, адам, оам, мемлекет мддесіні йлестірушісі, задылы пен демократияны даму негізі. Осыан орай Президент дрісінде азастанны ркендеуі, глденуі, дниежзінде алдыы атарлы мемлекет санатында крінуі шін ыты сауаттылыты, трбиені, сананы жетілдіру ажеттілігіне басты назар аударыланы баршаа аян. йткені, елімізді рбір азаматы з ыын, бостандытарын, міндеттерін білуі тиіс, рбір азамат ы нормаларын, задылы талаптарын берік стануы керек. Сонда ана мемлекетіміз саяси, экономикалы, леуметтік трыдан дамып, тртіп ныаяды.
ыты сана, ыты мдениет жне ыты трбие рбір азаматты алыптасуыны, сіп-жетілуіні басты аидасына айналуы тиіс.
ыты сана дегеніміз – тланы олданыстаы немесе абылданатын ы нормаларына деген кзарастары мен сезімдерінен, олара тиісінше баа беру ммкіндіктеріні жиынтыы болып табылады.
Бдан ыты сананы негізінен ыты психология жне идея жиынтыынан ралатынын креміз. йткені, ыты психология олданыстаы ы нормаларын жетілдіруге, жаа ыты нормаларды абылдау ажеттілігіні дегейін, сезімін білдірсе, ыты идея ыты сананы з дрежесіне ктерілуіні нтижесінде адам, оам, мемлекет мддесі шін ажетті ы нормаларыны абылдану ажеттілігін білдіреді.
ыты сана сезімні басты масаты – адам, азамат, оам мддесіне сйкес келетін, оларды мдделерін анааттандыратын ыты нормаларды орта игілік шін абылдау ажеттілігіні негізгі бастамашысы болып табылатындыында. ыты мдениет болса – ы нормаларын білу, толы тсіну, оларды басшылыа ала отырып, адамзатты орта мддесіне ызмет істеуді білдіреді.
ыты мдениет ыты сана-сезіммен тыыз байланысты жне содан негіз алып дамиды, жетіледі. Субъектіні зіні іс-рекетінде ы нормаларын басшылыа алуы оны ыты мдениетіні ерекшелігін, дрежесін білдіреді.
ыты трбие – оам мшелеріні ыты санасы мен ыты мдениетін алыптастырудаы мемлекеттік органдар мен оамды йымдарды іс-рекетіні крінісі болып табылады. Мемлекет нерлым ыты трбиеге ерекше мн берсе – ыты сана, ыты мдениет, ыты білім биік дрежеден крініс табады. йткені, ыты сана, мдениет, ыты ылым – тртіпті айнар кзі, бастауы.
Тртіп — барлы жетістіктерді айнар кзі, негізі Президент дрісіндегі осы айтылан идеяларды жзеге асыру шін не істеуіміз керек деген сра тындайды. Ол шін – отбасында, балабашада, орта мектепте, жоары оу орындарында ыты трбие, білім беруді заман талабына сай жетілдіру ажет. рбір отбасы бала трбиесінде дстрлі дет-рып задарыны тиімді жатарын рпатар санасына сііріп, оларды зады рметтеуге, ділеттілікке, турашылды жола тсетіндей етіп трбиелеуі ажет.
Балабашаларда – елімізді Ата Заы Конституцияда крсетілген – адамны, азаматты басты ндылытары – ытары мен бостандытары туралы айындалан тсініктерді мазмнын мемлекетті, мемлекетімізді рміздеріні маызын, мемлекеттік рылысыны негізгі ымдарын тсіндіру ажет. Орта мектепте оылатын ы негіздері пнін айта сапалы трде дайындап, азастанны негізгі заы Конституциясына негіздеп шыару керек, осы пнге блінген саат санын кбейтіп, бір жктемеге толтырып, дріс беретін пн маліміні арнаулы за білімі болуына талап ойан жн. йткені, білім сапасы стазды мамандыына, білгірлігіне тікелей байланысты.
Жоары оу орындарында азіргі кезде «Мемлекет жне ы негіздері» пні балама пн ретінде оытылады. Яни, студенттерді алауы бойынша оу жоспарына енгізіледі. Бл дрыс емес. Мемлекет жне ы негіздері пні барлы жоары оу орындарыны оу бадарламасында міндетті трде оытылатын пн болуы ажет. Президент дрісінде, сондай-а, Президентті «Жалпыа орта ебек оамына арай 20 адамды» атты мааласында да ы негіздері оулыын даярлау, жоары білімді оу орындарын бітірген жастарды ыты білімді мегеру ажеттілігі наты крсетілген. Осыан орай, осы аталан пн бойынша жаа оулы дайындау ажеттілігі зінен-зі туындап отыр. ыты білімді жетілдіру саласында баралы апарат ралдарыны маызы да ерекше. Осыан орай, ыты сауаттылыты насихаттайтын арнаулы телехабар арнасы да ажет. Баралы апарат саласында ыты насихат, трбие беру мен жмыс істейтін журналистерді ыты білімі боланы жн. Университеттерде журналист кадрларын даярлайтын факультеттерде ыты журналистика деген маманды ашып, болаша журналистерге за мамандыы бойынша осымша пндерді оытуды енгізіп, сауатты, білімді журналист-загерлерді дайындауды жзеге асыран дрыс болар еді, ркениетті елдерді журналистеріні ыты сауаттылыы осындай талаптара негізделген.
ыты білімді, сананы, трбиені жетілдіру ке байта азастанны барлы жерінде здіксіз, біркелкі, биік дрежеде жзеге асырылуы керек.
азіргі кезде азастанны кптеген жоары жне арнаулы оу орындарында загер мамандырын даярлау жарыса тскендей кбейіп кетті. Кптеген оу орындарында болаша загерлерге сапалы білім беретін стаздар жетіспейді, за оу орындарында оитын студенттер мемлекеттік тілдегі оулытар, оу ралдарына, за тсіндірмелеріне зру, кптеген за мамандарын даярлайтын оу мекемелеріні стаздары, басшылары мемлекеттік тілде дріс бере алмаса да, басшылы жасай отырып, мемлекеттік тілдегі оулытар мен бадарламаларды дайындалуына немрайлы арауда. Міне, осындай кемшіліктер болан ретте ыты білім дегейіні з дрежесінде ктерілуі иын шаруа. Сапасыз даярланан загерлерді кбі азіргі кезде жмыссыз алып отыраны да осыдан. Бл ааттытарды жою шін мемлекет тарапынан елімізде ыты білімді, трбиені жетілдіруге арналан жааша бадарлама ажет сияты.
азіргі кезде мемлекет аграрлы секторды, ауыл-шаруашылыын мемлекеттік реттеуге те маыз беріп отыр. Бл дегеніміз – азастанны азы-тлік ауіпсіздігін, ауыл шаруашылыында жер нарыын, ауылшаруашылы ксіпкерлігін, тауар ндірушілеріні ытары мен міндеттерін, мдделерін, ауыл-шаруашылы ндірісіні басымдылыын амтамасыз етуге баытталан мемлекет тарапынан жзеге асырылып жатан, жоспарлы, масатты, траты іс-шаралар болып табылады. Бл игі шараларды жзеге асыру шін азастанда р жыл сайын мол аражат блінуде. Аграрлы атынастарды реттеуді экономикалы тетігі ыты негізде амтамасыз етілген. Осыан орай, азіргі кезде жастарды “дипломмен – ауыла” деп ынталандырып, жмыса жіберіп жатырмыз. Бл те дрыс, себебі ауылды дамуы – азастанны дамуыны алы шарты. Ауыла барып жмыс істейтін жастар арасында, сондай-а, ауыл трындарына да за кмегін, ыты білім беруді жетілдіру жаын да ойластыран жн. азір ауыл трындары нотариалды ызмет, адвокатты кмек, за кеесін алу шін алыс аудан орталытарына, алалара баруа мжбр. Осыан орай ауылда за кмегін жола ою шін рбір ауылды кімдіктен загер маманы ызметтік штатын ашып, олара трындармен за саласында ызметтік жмыс атару міндетін жктеген дрыс болар еді. Мндай ызмет халыа да, мемлекеттке де тиімді болары сзсіз. Ауыла загерлік кмек крсететін, білімді загерлер азастанда жетерлік. йткені, азастанда 100-ден астам жоары, арнаулы оу орындарында загер мамандар даярлануда. Жалпы мемлекетімізді дамуы, ркендеуі, дниежзі мемлекеттеріні алдыы атарында болуы шін ыты білімді, трбиені жзеге асыруды биік дегейге оятын уаыт келді. Ол шін мемлекеттік тілде за оулытарын, тсіндірмелерін, за білімін беретін бадарламаларды айта арап, ыты трбиеге басты назар аударылуы ажет.
Жалпы, заман талабына сай келетін ыты сауаттылыты, ыты білім мен ыты сана-сезім мемлекетімізді ркендеуіні ыты мемлекетті орнытыруды алы шарты екендігін рбір азамат білуі тиіс