Табысты оыту мен зырлы малім

Дріс. Оытудаы Кембридж тсіліні теориялы негіздері. Малім станымы. Табысты оыту мен зырлы малім

Орта білім беру жйесінде лемдік жоары дегейге ол жеткізген анарлым танымал оыту дістемелері арасында сындарлы (конструктивті) теориялы оытуа негізделген тсіл ке тараан (Hattie, 2009).

Бл Бадарламаны басым блігі, трлі тсілдер арастырыланына арамастан, сындарлы оыту теориясы негіздерін амтыан. Бл теория оушыларды ойлауын дамытуолардыбрыны алан білімдері мен жаа немесе сыныптаы трлі дерек кздерінен, малімнен, рдастарынан жне оулытан алан білімдерімен астастырыла жзеге асады деген тжырыма негізделеді. Сындарлы теорияны тиімділігін жатаушыларды басым блігі оны дайын білімді беруге негізделген оыту тсілдерімен салыстыра арап, дайын білімді беруге негізделген оыту тсілдерінібілімді мегеру былай трсын, олар бойынша тере тсінік алыптастырып, бастапы білімді жаа біліммен зара байланыстыруа да ммкіндік тудыра бермейтінін тілге тиек етеді.

Дайын білім беруге негізделген «дстрлі» стиль арылы алынан білім оушыларды жинатаан зге білімдерімен тиімді сіісе алмайды, сондытан механикалы есте сатау, стірт білім алу жадайлары орын алады. Дстрлі оытудан алынан механикалы трде есте саталан мліметтерді емтихан кездерінде тымды пайдалануа болады, біра мн-маынасы тере мегерілмей, жай ана жатталандытан, таырыпты оыту аяталан со немесе емтихан біткен со керексіз болып алады жне оушы оны мірде тиімді пайдалана алмайды. Сындарлы оытуды масаты – оушыны пнді тере тсіну абілетін дамыту, алан білімдерін сыныптан тыс жерде, кез келген жадайда тиімді пайдалана білуін амтамасыз ету.

Оыту туралы сындарлы тсінік оушыа наты білім беруді масат ттан малімні з сабатарын оушыны идеясы мен білім-біліктілігін дамытуа ыпал ететін міндеттерге сай йымдастыруын талап етеді. Бндай міндеттер оушыларды оыан таырып бойынша білімдерін з дегейінде крсетіп, кейбір болжамдар бойынша кмнді ойларын білдіре алатындай, пікір-кзарастарын натылап, жаа ым-тсініктерін рістетуге орайластырылып рылады. Малім ызметіндегі маызды дние – жекелеген оушыларды таырыпты абылдау ерекшеліктерін, оушыларды тсінігін жетілдіру немесе жасарту масатында олармен жмыс жргізу ажеттігін ынуы, сондай-а кейбір оушыларды таырыпты зіне отайлы бірегей тсілдермен мегеретіндігін жете тсінуі.

Сындарлы оытуды жоарыдаыдай сипатталып, тсіндірілуі малімні ой-пайымы мен негізгі кзарастарын, сондай-а сол кзарас, пікірге атысты біратар баламалы шешімдерді білуін де амтиды.

Малім станымы

 

Психологтар «станым» ымын адамны іс-рекетке бейімділігімен байланыстырады. Социологтар оны негізгі ндылы есебінде атап крсетеді. Малімні станымы оны кзарастарын алыптастыру барысына зор ыпал етеді, ал кзарасы белгілі бір шешімдерді абылдануы мен сыныптаы іс-рекеттерді тсіндіру кзі болып табылады (2-сурет). Сондытан кез келген малімні оыту ралдары оны з болжамдарыны, білімі мен станымыны, кзарастарыны жиынтыынан труа тиіс. Бл элементтерді барлыын жинатаса, жеке тланы ерекше «білім беру сызбалары» ралады. Пажарес (1992) оыту стилін тадау кезінде малімні білімділігінен де грі станыма негізделген ой-тотамдарыны ыпалы кштірек деп сендіреді: оыту дерісінде алыптасан кзарастар малімні сыныптаы барлы іс-рекеттеріне сер етеді. дістемелік ралдар немесе оулытардан грі малімні сыныптаы іс-рекеттеріне пнні алай оытылуы керектігі жнінде бден алыптасып алан пікірлер анарлым кштірек ыпал етеді.

2-сурет. Малімні станымы оны кзарасын, шешімін жне іс-рекетін ныайтады.

 

Алайда, тамыры тереге кеткен станымдар малімні жаашыл идеяларды абылдау абілетін шектеуі ммкін. Егер де дайын білім беретін «дстрлі» стильмен оытатын малімдер сыни трыдан ойлау абілеттері дамыан оушыларды алыптастырылары келсе, здеріні де сыни трыдан ойлау абілеттерін дамыта отырып, жаашыл идеялара кіл ккжиегін ашулары керек.

Тиімді оыту

Оытуды кешенді міндеттерін жне малімні ртрлі жадайларда жмыс істейтіндігін ескерсек, тиімділік деген сзді маыналы анытамасы наты емес, екішты болып шыады. Малімдік асиет – крделі феномен, оны мазмны мен лшем ралдары жайында бірыай пікір жо. Малімні жмысыны тиімділігін анытау лшемі жнінде трлі пікірлер бой ктереді: ол малімні жетістіктері (біліктілігі, т.б.), оыту дерісі (оыту дістері, тсілдері жне т.б.), оыту нтижесі (оушыны білім алуына ыпал ету, т.б.) немесе жоарыда аталан барлы факторларды жиынтыы болуы ммкін деген ойлар да орын алуда.

Оытуды андай жолы олданылса да, арастырылатын екі кзарас бар. Біріншіден, оушыны жеке тла жне леуметтік нысан ретіндегі келешегі, екіншіден, оытуды оушы мен малім арасындаы арым-атынас нтижесі ретінде арастырылуы. Малімні касиеттерін баалау барысында баалаушы факторлар жиынтыын пайдалана отырып, асиетті зінше тсіндіріп беретіндігін ыну ажет.

Сындарлы оытуа негізделген сабатар оушылара з білімдері мен станымдары жайында ойланып, сратар ойып, білімін толытырып, белгілі бір таырыпты оып-білу кезеінде з тсінігін згертуге ммкіндік береді. Бл деріс оушыны з болжамдарына кмнмен, сыни трыдан арай отырып, сол арылы лем, тіршілік, жаратылыс туралы зіні тсінігін тередетіп, кеейтуге мтылу ммкіндігін лайтады. Оытуды бл трінде оушылар те маызды рл атарады: олар рбы-рдастарымен леуметтік байланыс жасау арылы белсенді трде білім жинатайды. Малім оушыларды оуына ммкіндік тудырып, оу материалы жне зге де ажетті ралдармен амтамасыз етеді, ал оушылар з кезегінде пн бойынша з тсініктерін арттыру іс-рекеттеріне ынталы боланы абзал.

 

Табысты оыту мен зырлы малім

Осы Бадарлама зырлы малімні алдына оушыны жан дниесін жасы тсіне білу жнінде наты міндеттеме ойып отыр. зырлы оытуды маызды факторы малімні оушыны таырыпты мнін з бетімен мегеруін тсінуі мен баалай алуы болып табылады. Мндай тсіл бл деріске оушыны зіні де атысуын талап етеді. Осылайша, оушы да зіні оуы шін жауапты болады. Оушы мндай жауапкершілікті кбіне саба беру барысында малім алыптастыратын ортада сезініп, абылдайды. Сондытан малімде Шульман «ш кмекші» (Shulman, 2007) деп атаан асиеттер болан жадайда ана оыту жасы болып саналады (1-кесте).

1-кесте: Шульман ілімі.

 

Малімні кмекшілері	зырлы малімге тн белгілер
Бас	Ксіби тсінік
	Тырлы теориялы білімге негізделген жне оыту мен оушылар туралы жеткілікті білім болуын талап етеді. Сондай-а тжірибені тсіну, дамыту/жетілдіру шін длелдер/зерттеулер нтижелерін алай олдану керектігін білуді кздейді.
ол	Оытуды тжірибелік дадылары
	Бл ілім жмыс жргізу, демонстрациялау, тзету жне оытуды баалау сияты тсілдер арылы идеяларды тсіндіре білуді техникалы, тжірибелік дадылары мен тсілдерін білуді талап етеді. Сонымен атар ынталандыру, ктермелеу, шектеу, сабатар кезедерін жоспарлау жне оушыларды баалау дістемелерін мегеру ажет. Жоарыда аталан дадылар болан жадайда, малім саба стінде оушыларды оуа ынтасы мен жоары жне сйкес дегейлерге ол жеткізуге мтылатындай олайлы орта алыптастырып, оны тратылыын амтамасыз етері аны.
Жрек	Ксіби ттасты
	Малімдер стаз мамандыыны этикалы жне моральды ндылытарын станады. Демек, олар шыншыл, батыл, тзімді, оушылара аяушылы, мейірім жне рмет крсете білетін діл адамдар. Малімдер білім беру саласындаы зге мамандармен зара тыыз байланыста болып, оытуды басты ндылытарын сезініп, абылдау мен тжырымды пікірлерді блісуде тымды рекеттер мен шынайы арым-атынас алыптастыра алады.

 

Сапалы оыту білім алуа ммкіндік беретін наты жадайларды жасаумен атар, сол жадайларды зімен тыыз байланыста болады. зырлы малім оушылара, ортаа жне ресурстара лайытап наты кезеде олданылуы тиімді оыту элементтерін «реттеп» отырады. Расында, оытуды сапалы жне табысты болуы белгілі бір дегейде малімні алыптасып отыран жадайлара бейімделе алуына да тыыз байланысты.

Сапалы оыту – малім бейнесімен танылатын сан алуан элементтер арасындаы байланыс болып табылады, ол зі белгілі бір дегейде туелді жадайлар жасалынан кезде жзеге асырылады. Сапалы оыту оушыларды, оршаан орта жадайы жне оыту, білім алу ммкіндіктеріні бірлігі ретінде арастырылады.