Дріс. Оыту мен оудаы жаа тсілдер. Метатану дадылары

леуметтік-сындарлылы трыдан оытуды тсінуді (Vygotsky ,1978 , Wood 1998) осы бадарламада айтылан «Білім беру мен білім алуды жаа тсілдер»негізінде жатыр. Балалар зіні тсінігін зіндік зерттеулері мен леуметтік зара байланыса сйкес ратын белсенді білім алушылар болып табылады. «Диалог негізінде оыту жне оу»,метасана немесе «алай оу керектігін йрену» деген атаулармен танымал педагогикалы тсілдер леуметтік-сындарлылы идеяларыны азіргі заманы маызды тсіндірмелері ретінде олданылады.Жеті модуьді барлыында арастырылатын идеяларды оыту мен оуды жаа тсілдері деп санауа болатынына арамастан, біз жаа дістер ретінде «Диалог арылы оыту» мен «алай оу керектігін йренуді» ана арастырамыз,себебі олар луметтік-сындарлылы кзарасымен тыыз байланысты.Диалог негізінде оыту мен оу оушыларды зара схбаттасу жнне малім мен оушы арасындыы диалогті шкірттерді зіндік ой-пікірін жйелеуі мен дамуына кмектесетін амал екенін крсетеді. «алай оу керектігін йрену» немесе метасана оушылара оуды з бетінше жаластыра алатын білім жинау жауапкершілігін тсінуге жне оны з мойнына алуа алай кмектесуге болатынын крсетеді.

«Метатану» термині оушыларды саналы білім алуы мен ойлауын дамытуа ыпал ететін біратар дерістерге атысты олданылады.Метатануа танымды дерістерді арастыру шін танымды дерістерді олдану,соны ішінде атесін танып –білу жне ойлаужы баылау деген анытама беруге болады.

Флейвелл(1976) ткізген алашы ке клемді метатану зерттеуінде ерте жастыы балалара еске сатауа арналан тапсырмалар беріледі.Бестен жеті жаса дейінгі оушылара зерттеуші белгілі ретпен біратар заттарды крсетті.Он бес секундтан кейін балалардан осы реттілікті бзбай еске тсіру сралды.Ересектеу балалар бір нрсені есте сатау ажет болса,ол шін кш салу керек екендігін тсінді.Олар айталау тсілін пайдаланып, кезектілік ретін есте сатады.Ал нерлым кішірек балалар бл тсілді пайдаланбаандытан,еске сатай алмады.айталау ажеттігі туралы кеес аланнан кейін ана олар тапсырманы дрыс орындап шыты.Кеес берілмеген жадайда оушылар білім алу уаытын тиімсіз пайдаланады.Флейвелл мндай абілеті жетіп трса да, «тсілдерді пайдаланбауды» «німділік тапшылыы» деп сипаттайды.

Метатану аспектілерін сиппаттау

з жмысыны нтижесін де Флейвелл метатануы лшеуді ш рылымын сийпаттай отырып,балалар метатануды мониторингі мен талдауыны негізін анытады:

· Білім алушы тла ретінде зі туралы білімі

· Масаттар мен тапсырмаларды білу,тсіну жне баалау

· Тапсырманы орындауа ажеті статегияларды білу жне оларды баылау.

Бірінші лшем жеке білімге атысты:зін оушы ретінде тани отырып,бала,мысалы,зіні мыты жне лсіз жатарын сезінеді,оу дерісінде не найтынын,не намайтынын тсінеді жне жеке масаттарды белгілеу абілеті туындайды.Флейвелл оушыларды зіні оуын саналы трде сезінуі дамыан сайын балаларды баса оушыларды да з оына атысты тадауы,кушті жне лсіз жатары бар екендігі туралы метатанымды тсінігіні де кеейетіндігін анытады.

Флейвеллді екінші лшемі тапсырмаа баытталан,ол оушыны з масаты мен тапсырманы білу,тсіну жне баалауды амтиды.Метатануды бл аспектісі оушыны тапсырманы алай талдайтынын жне баалайтынын немесе крделірек дегейін алай салыстыратынын крсетеді.

Сондай-а шінші метатанымды рылымы Флейвелл тапсырманы орындауа ажетті білім мен тсілдерді баылау деп анытайды.Оушыларды орындауы ажет тапсырманы анытауы жне бір немесе бірнеше тсілдерді кмегімен орындау жоспарын руы стратегиялы баылау крсеткіші болып табылады.Трлі тсілдеді салыстырмалы трдегі тиімділігі бааланып,оушылар з рекеттерін тсіндіреді.Оушыларды тадауы ммкін тсілдеріні біреуі-бсаларды білім аясы кеірек болу ммкін деген жеке кзарасына байланысты олардан мек срау.

Табыс,мтылыс жне тиімді тсілдерді олдану арасындаы негізгі байланысты алыптастыратын боландытан,метатану ымын бір оушыны «алай оу керектігін йренуі» деп арастыруа болады.Метатанымды абілеттерді дамуы мен тиімді ойлау мен оуды арасында байланыс бар.

Шанк пен Циммерман(1994) балаларды з оуын баылауа алу мен оны жргізу барысында олара дербестік беруге назар аударды.з бетінше жмыс істеу жне даму ниетін авторлар метатануды маызды аспектісі ретінде таниды.Оу удерісіні табысты болуы ынталандыру,леуметтік жне эмоционалды себептер арасындаы крделі рекеттестік пен метатанымды білімге байланысты.