Міндеттемелерді есебі

Міндеттеме – бл бір тланы (борышор) наты рекетпен баса тланы (кредит беруші) пайдасын кздейтін істі орындау борышы немесе міндеті.

«Міндеттемелер» шотында су орытындысы мен мемлекеттік мекеме абылдаан міндеттемелерді жалпы сомасы ескеріледі.

Талдамалы есепке алу «Мемлекеттік мекеме абылдаан міндеттемелерді есепке алу жніндегі ведомосте» жргізіледі, онда ауматы азынашылы органдарында тіркелген абылданан міндеттемелерді сомасы жазылады. Аымдаы аржы жылыны аяында абылданан міндеттемелерді сомасы жргізілген кассалы шыыстарды сомасына азайтылады.

Корпоративті табыс салыы – бл шын мнінде мемлекетке экономикалы кеестік, ебек ресурстары, ндірістік, леуметтік жне баса инфрарылымдарды пайдалану шін тлем. Бл салы сол немесе баса ндірістік дамуында, р трлі жмыстар, ызметтер орындауа оны ынталыын арттыратын мемлекет тарапынан ксіпорына аржылы жаынан ыпал жасауды ралы болып табылады.

Салы тлеушілер – зады тла болан барлы ксіпорындар мен йымдар.

осымша на салынатын салы тауарларды ндіру, жмысты орындау немесе ызмет крсету жне оларды айналысы барысында осылан н сіміні бір блігін аудару, сондай-а осы елге тауарлар импорты кезіндегі аударым болып табылады.

С тауарды баасына жоарлата келіп енгізіледі. Сондытан, салы тауарды сатып алан тла тарапыннан тленеді. Салыты «осымша на салынатын» деген аталуы осымша нны млшерімен сйкес сол тауарларды ндіретін ксіпорындар арылы бюджетке оны тленуімен байланысты.

2014 жылды 1 атарынан бастап «Салы жне бюджетке тленетін баса да міндетті тлемдер туралы» азастан Республикасыны кодексін (Салы кодексі) олданыса енгізу туралы» 2008 жылы 10 желтосандаы Р Заыны (бдан рі - олданыса енгізу туралы за) 2009 жылды 1 атарына дейін жиналан есептелген салы сомасынан асып тсетін есепке жатызылатын С сомасыны бюджетпен арым-атынасы тртібін реттейтін 25-бабы кшін жойды, сондай-а олданыса енгізу туралы заны С асып тскен сомасыны айтарылу тртібін Р кіметімен аныталатынын арастыран 35-бабы кшін жойды.

Бл ретте, 2014 жылды 1 атарынан бастап С асып тскен сомасыны айтарылу тртібін Р кіметімен бекітілетіні туралы норма Салы кодексіні 272-бабыны 5-тармаымен арастырылды.

Жеке табыс салыын тлеуші болып салы салынатын объектілері бар жеке тлалар танылады. Жеке табыс салыы салынатын объектілер болатын:

- тлем кзінен салы салынатын табыстар;

- тлем кзінен салы салынбайтын табыстар;

- Жеке тлаларды келесі трді табыстарына салы салынбайды:

- арнаулы леуметтік кмекке, жрдемаылара, темаылара;

- алименттерге;

- мемлекеттік нды ааздардан жне агенттік облигациялардан алынан табыстара;

- грант аражаттары арылы алынан тлемдерге;

- жинатау сатандыру келісімі бойынша сатандыру шартына отыран адамны айтыс болан кезінде берілетін сатандыру тлемдеріне жне т.б.

леуметгік салыты жмыс беруші ксіпорын есептейді, ол ашалай да, заттай да тленуі ммкін. леуметтік салыты есебі, 3150 «леуметтік салы» деп аталатын шотында жреді.

леуметтік салы ай сайын есептелінеді, ол шін ебеккерлерді жалпы табысынан леуметтік салы сталмайтын сомасы шегеріліп, алан леуметтік салы сталынады. «леуметтік салы жарналары бойынша есеп айырысу» осалы шоты бойынша талдамалы есеп 292-а нысаныны карточкаларында (кітапта 292-нысан) жргізіледі.

Бюджеттен тыс тлемдер бойынша есеп айырысу. 3210-3230 блімше бюджеттен тыс тлемдер бойынша есеп айырысу жасалады. Шаруашылы субъектілер сатандыру бойынша сатандыру компанияларынан есеп айырысуды жзеге асырады.

Субъектілер млік сатандыруды тлемдерін сатандыру компаниясына есептейді жне бл шыындарды ндіріс шыындарына немесе кезе шыындарына осады. Сатандырылан млік немесе егіс блінгенде немесе апат боланда сатандыру компаниялары сатандыру темдерін тледі.

Субъектілер ауіпті жмыстарды орындайтын ызметкерлерді сатандыруа міндетті.

«Жеткiзушiлермен жне мердiгерлермен есеп айырысулар» осалы шотында крделi аржыа арналып аржыландырылан аражаттар есебiнен алынан рылыс материалдары, конструкциялар детальдар, ондырылара арналан жабдытар жне т.б. шiн жеткiзушілермен есеп айырысулар жне рылыс салу мен монтаждауа арнап жне рылыс-монтаж жмыстарын орындааны шiн олара берiлген конструкциялар мен детальдар бойынша мердiгерлермен есеп айырысулар ескерiледi. H. 292-а карточкасында (н. 262 кiтабында) рбiр жеткiзушi мен мердiгер бойынша талдау есебi жргiзiледi.

Болаша кезе кірістерініксіпорынны есепті айдаы алан, біра бдан кейінгі есепті кезедерге жататын табыстары болаша кезедеріні табыстары болып есептеледі. Сабатас есепті кезедер мен осы кезедерді ара жігін ашу оай емес, біра оларды арасын шектеу керек, йткені онсыз салы салуа да, аржылы есеп беруге де болмайды.

Алдаы кезедерді табыстарын есптеу шін есебі 3520 «Алдаы кезені табыстары» шоты пайдаланылады.

3520 – шотында айлы жне тосанды билеттер, ксіпорында кні брын тленген аылар тленеді. Жоарыда аталан тлемдер тскен кезде «Аымдаы банктік шоттаы валютамен аша аражаты», «Аымдаы банктік шоттаы тегемен аша аражаты», «Кассадаы тегемен аша аражаты» шоттары дебеттеледі, 3520 кредиттеледі.

Алдаы кезе кірістерін есептеген кезде 2110 шоты дебеттеліп, 3520 кредиттеледі.

Есепті айа жататын, ертеректе алынан табыстар тізімі 3520 шотыны дебеті мен «Клік мекемелеріні жктері жне жолаушыларды тасымалдау ызметінен тскен табыс», «Жала беруден тскен табыс», «Байланыс мекемесіні ызметінен тскен табыс», «Акциялар бойынша дивиденттер жне проценттер тріндегі табыстар, «Негізгі емес ызметтен тскен баса да табыстар» жне осы табыстара жататын баса шоттарды кредитінде крініс табады.

Жетіспейтін ндылытар бойынша берешектерді туіне арай «Аымдаы банктік шоттаы валютамен аша аражаты», «Аымдаы банктік шоттаы тегемен аша аражаты», «Кассадаы тегемен аша аражаты», «ызметкерлерге сыйаылары бойынша ыса мерзімді баалау міндеттемлері» жне баса да шоттар дебеттеледі, 1250 шоты кредиттеледі. Берешектерді теуге тскен сомалар сонымен бір мезгілде, 3520 шотыны дебеті «Негізгі емес ызметтен тскен баса да табыстар» - шотыны кредиті бойынша крсетіледі.

3520-шот бойынша аналитикалы есеп алдаы кезедерден тсетін табыс трлері бойынша жргізіледі.

Бл міндеттемелер есебі «Жалды міндеттеме» деп аталатын шотта жргізіледі. Бл шот негізінен пассивті есеп айырысу шоты болып табылады. Шотты кредиті бойынша жала алушы йымны негізгі-рал жабдытарды за мерзімге жала аланы шін жала беруші ксіпорына арызы крініс табады. Ал «Жалды міндеттеме» деп аталан шотты дебиті бойынша негізгі ралдарды жала беруші ксіпорына жалды міндеттемебойынша арызды тленуі крсетіледі. Бл шотта талдамалы есеп рбір жалды міндеттеме бойынша блек жргізіледі.

 

2.6. Ебек жне ебекаы есебі – жмысшылар саныны згеруі, жмыс уаытыны шыындары, жмысшылар категориясы, ндірістік шыын сияты малматтар тгел амтылатын дл рі оперативтік деректерді талап ететін аса маызды да крделі жмыстарды бірі болып табылады.

Жалаы тлемдерiн есептеу айына бiр рет жргiзiледi жне айды соы кнгi есебiнде крiнiс табады.

Жалаы тлемдерiн есептеу шiн: штатты кесте мен жалаы тлемдерiнi сйкес бекiтiлген ызметкерлердi жмыса абылдау жмыстан босату, орын алмастыру туралы бюджеттiк йым бойынша бйры, жмыс уаытын пайдалану табелi жне жмыс уаытын пайдалану жне ебекаыны есептеу табелi бойынша басалар негiзгi жат болып табылады.

Табелдердi бюджеттік йым бойынша бйрыпен таайындалан адам белгiленген лгi бойынша жргiзедi. Айды соында табель бойынша атарылан кндердi, сондай-а жмыс жасалан сааттарды жалпы саны айындалады. Тиiстi ол ойылып толтырылан табель мен баса жаттар белгiленген мерзiмде жалаы тлемдерiн есептеу шiн бухгалтерлiк ызметке тапсырылады.

ызметкерлерге айды бiрiншi жартысы шiн азастан Республикасыны задарымен белгiленген тртiпте стауа жататын салы сомаларын шегерiп, айлы жалаы тлемдерiнi 50 % клемiнде аванс берiледi.

Есептiк-тлем жне тлем ведомостарына бл ведомостарды зiрлеген жне тексерген адам ол ояды. Жалаы тлемдерiн тлеу шiн рсата йымны жетекшiсi жне бас бухгалтер ол ояды.

Ебекаыны трлері мен нысандары (формалары). Жалпы жмысшылар мен ызметкерлерге есептелетін ебекаы негізгі жне осымша деп аталатын екі трге блінеді.

Негізгі ебекаы – жмысшылар мен ызметкерлерді натылы жмыста болан уаытына, яни оларды істеген жмысына, атаран ызметіне тленеді. Негізгі ебекаыа мына тмендегі аталандар жатады:

1. Мерзімді жне кесімді ебекаы.

2. Сыйлытар мен сыйаылар.

3. стеме сыйлытар.

осымша ебекаыа–ебек заына сйкес шарттарда аралып белгіленген, жмысшылар мен ызметкерлерді жмыс істемеген, ызмет атармаан уаытына тленетін тлемдер жатады.

ндіріс пен рылыста халы шаруашылыыны баса да салаларында ебекаы есептеуді жне оны тлеуді мерзімді жне кесімді деп аталатын екі нысаны (формасы) олданылады.

Мерзімді ебекаы жмысшылар мен ызметкерлерді жмыс істеген уаытына, саатты немесе кндік ебекаы млшері бойынша нім ндіргені немесе ндірмегеніне арамастан, яни оны жмыста болан уаытына тленеді. Мерзімдік ебекаы ндірген німі мен істеген жмысын млшерлеуге болмайтын, яни атаран жмысыны клемі мен санын анытау ммкін емес болып есептелетін инженерлік-техникалы жмыстаы жмысшылар мен ызметкерлерге ебекаы тлеуге негізделген. Мерзімдік ебекаыны тмендегідей трлері бар:

- Жай мерзімді;

- Мерзімді сыйлыты.

Жай мерзімді жйесі бойынша – жмысшылар мен ызметкерлерге ебекаы жмыс істеген уаытына тарифте немесе штатта крсетілген млшері бойынша тленеді.

Мерзімді сыйлыты - жмысшылар мен ызметкерлерге оларды тарифте немесе штатта крсетілген траты ебекаысына осымша оларды ндірген німдеріні клеміне, санына, сапасына жне таы да баса крсеткіштерді суіне арай сыйлы беру болып табылады.

Кесімді ебекаы- жмысшылар мен ызметкерлерді ебек німділігін сіруге, німді ндіруге кеткен ебек уаытын ысартуа ынталандыру масатына олданылады. Ебекаы есептеуді жне тлеуді кесімді трін олдананда жмысшылар мен ызметкерлерге тиісті ебекаы, оларды ндірген німіні клемін немесе санын тариф бойынша белгіленген лшем бірлігіне арастырылан, яни белгіленген кесімді бааа кбейту арылы табылады. Кесімді баа белгіленген жмыс уаытында ндірілуге тиісті нім клемі мен сапасына негізделіп белгіленеді. Уаыт млшері бір жмысты орындауа керекті, яни ажет болатын, адам/саат, адам/кн лшемінде крсетілген уаыт болып саналады.

осымша ебекаы есебі. Мейрам кніні алдындаы ысартылан жмыс уаытына ебекаы есептеу жне оны тлеу.Халы шаруашылыы салаларындаы йымдарда мейрам кніні алдындаы жмыс кні бір саата ысартылады. йымдарда ебекаыны кесімді трі белгіленген жмысшылар мен ызметкерлерге ндіріп шыаран німдері, сондай-а атаран ызметіні саны мен клеміне байланысты белгіленген млшерде ана ебекаы есептеліп тленеді. Ал ксіпорындарда ебекаыны мерзімді трі бойынша ебекаы есептеліп, тленіп жрген жмысшылар мен ызметкерлерге бл, яни ысартылан жмыс кні шін толы жмыс кніне белгіленген млшердегідей ебекаы тленуі тиіс.

Тнгі уаытта істеген немесе атаран жмыстары шін тленетін тлем.Ксіпорындарда кешкі саат 22.00-ден ертегі, яни таы 6.00 саата дейін істеуге белгіленген жмыс уаыты тнгі уаытта істелген (атарылан) жмыс уаыты болып есептелінеді. Жмысшылар мен ызметкерлерге бл уаыт аралыында жмыс істегені шін осымша ебекаы тленеді. Ебекаыны кесімді трі белгіленген йымдарда, нерксіп орындарында жмыс істейтін жмысшылар мен ызметкерлерге тнгі уаыттаы атаран ызметіні, істеген жмысыны маманды дрежесі бойынша тарифте белгіленген ебекаысыны 25% (пайызы) млшерінде осымша тлем тленеді.

Егер де ксіпорындардаы жмысшылар мен ызметкерлер демалыс кні жмыс атарса, оан келесі екі апта ішінде жмыс кні есебінен демалыс бурілуге тиісті. йымны бл уаыт аралыында (келесі екі апта ішінде) демалыс беруге ммкіншілігі немесе жадайы болмаса, жмысшылар мен ызметкерлерге демалыс кні істеген ебегі шін мерзімді ебекаы алатындара сол кнгі жмыс істеген рбір саатына тарифте белгіленген бір саатты ебекаысыны 2 (екі) есесі, ал кесімді ебекаы алатындара сол кнгі ндірген німдері мен істеген жмыстарыны сандары мен клеміне байланысты тариф бойынша тленуге тиісті ебекаыны 2 (екі) есесі млшерінде ебекаы тленеді. Ксіпорындарда мейрам кні жмыс істегені шін мерзімді жне кесімді ебекаы алатын жмысшылар мен ызметкерлерге сол кнге ндірген німдері мен істеген жмыстарыны санына, клеміне немесе жмыс істеген сааттарына тариф бойынша тленуге тиісті ебекаысы ктерікі млшерде, яни екі еселеніп тленеді. Ал мейрам кні кезекшілік ызметін атаран жмысшылар мен ызметкерлерге баса жмыс кні есебінен демалыс беріледі.

йымдарда жмысшылар мен ызметкерлерге тленетін кейбір тлемдерді млшері оларды ткен уаыттаы алан ебекаысыны орташа млшеріне байланысты есептеледі. Орташа ебекаыны сомасына байланысты есептелетін мндай тлемдерге мыналар жатады:

- Мемлекеттік немесе оамды міндеттерді атаран уаыты шін тленетін тлем;

- ызметтік іссапарда болан уаыта тленетін ебекаы;

- Жас сбилі аналара демалу жне баланы таматандыру шін берілетін зіліске тленетін тлем;

- Жас спірімдерді ысартылан ебек уаытына тленетін тлем;

- ндірістен ол зіп немесе ол збей оитын жмысшылар мен ызметкерлерге емтихан тапсыратын уаыттаы (сессия уаытында) жмыста болмаан уаыттарына тленетін тлем;

- Амалсыздан жмыса шыпаан уаыта тленетін тлем;

- Ауыл шаруашылы жмыстарына (егін жинау, мал азыын дайындау жне таы басалар) атысан уаыттары шін жмысшылар мен ызметкерлерге тленетін тлем;

- Жмысшылар мен ызметкерлерге ебек демалысы немесе пайдаланбаан ебек демалысы шін тленетін тлем;

- Зейнетаы, табыс салыы жне жылды жмыс нтижесі бойынша сыйаы есептеу жне таы басалар.

- Ксіпорындарда жмысшылар мен ызметкерлерге жыл сайыны берілетін демалысы немесе пайдаланбаан демалысына тленетін тлемдерді есептеу шін орташа ебекаыны есептегенде тлеу жйелеріне арамастан тленген тлемдерді мына трлері алынады:

- Негізгі ебекаы жне оан осымша тленген стемелер;

- Ксіпорындарда траты олданылатын сыйлы беруге сйкес ебекаы орына жне сондай-а материалды сыйаы орынан берілетін сыйаы.

- Жыл бойы істеген жмысыны орытындысы бойынша берілетін сыйаы, яни он шінші айлы (р айа блініп осылады);

- осымша ебекаы.

Ксіпорындарда жмысшылар мен ызметкерлерді кезекті ебек демалысына немесе пайдалнбаан демалысына тлем тлеу шін, сол демалыса барар алдындаы 12 айды табамыз. Бл табылан соманы р жылды кнтізбелік кндеріні санын (мейрам кндерінен баса) 12-ге блу арылы табылатын коэффициентке блу арылы ебек демалысыны бір кніне тиісті тлем сомасыны млшерін анытаймыз. Ебек демалысыны кндеріні санына байланысты бір кнге тиісті тлем млшері демалыс кніне кбейтіліп, жалпы сома аныталады.

Ебекаыдан сталатын жне шегерілетін сомалар есебі.Осы кнгі олданылып жрген ережелерге сйкес жмысшылар мен ызметкерлерді ебекаысынан тек зада аралан сталымдарды ана стап алуа болады. Жмысшылар мен ызметкерлерді ебекаысынан ксіпорынны бухгалтериясы (есеп блімі) арылы стауа болатын (сомалара) сталымдара мыналар жатызылады:

· Жинаталатын зейнетаы орына аударылатын сома (жмысшылар мен ызметкерлерге есептелген ебекаы сомасыны 10% млшерде);

· Табыс салыы (белгіленген задара сйкес);

· За, сот органдарыны кім аазы бойынша сталатын сталымдар (алимент, айыппл жне т.б.);

· Несиеге сатып алан тауарлары, заттар шін жмысшылар мен ызметкерлерді міндеттемесі бойынша беогіленген сомалар;

· Дербестік сатандыру шартына сйкес жмысшылар мен ызметкерлерді жазбаша тініші бойынша жеке басын, жаня мшелерін жне млкін жне таы басаларды сатандыруа байланысты жарна аудару;

· Жмысшылар мен ызметкерлерді ебекаысы есебінен берілген аванс пен арты тленген тлемдер сомасы;

· йыма келтірілген зиянды теу шін сталатын сталымдар.

 

Капитал есебі

 

Жарылы ор меншік иесіні жарысында аралан ызметтерін амтамасыз ету шін инвестициялы аржыларды сомасы болып табылады.

Меншік иесіні тиісті ыымен жауапкершілігіне арай йымны жарылы оры мынандай трлерге блінеді:

- ксіпорындарды жарыл капиталы

- ндірістік кооператив мшелеріні жарналары

Ксіпорынны жарылы капиталыны млшері, сол йымны шыаран акцияларыны тлері, акцияларды сандары, сондай-а бір акцияны атауы нына сйкес акцонерлік оамны, серіктестерді, ндірістік кооперативтерді жалпы жиналысында бекітілген.

Ксіпорынны жарылы капиталыны есебі «Жарылы ор» бліміні: «Жай акциялар», «Артышылыы бар акциялар», «Салымдар мен жарналар» деп аталатын блімше шоттарнда жргізіледі.

Резервтік капитал - акционерлерлік оамны жне баска да тараптарды таза табысыны есебінен алыптасатын меншік капиталыны бір блігі. Резервтік капитал субъектіні негізгі (оперативтік) ызметінен алынан зияндарын жабуа жне аымдаы табыс жеткіліксіз болан жадайда, дивиденттерді тлеуге пайдаланылады. Резервтік капиталды рау жне оны пайдалану рылтайлы жатгармен жне олданыстаы зандармен аныталады. Резервтік капитал жарлы капиталымен жне баса да аражаттармен бірге бухгалтерлік балансты пассивінде крініс табады жне ол ксіпорынны меншік капиталы болып табылады.

Резервтік капиталды есебі «Резервтік капитал» блімшесіні мынадай пассивті шоттарында жргізіледі: «Задармен белгіленген резервтік капитал» жне «Баса да резервтік капитал».

Тленбеген капиталды есебін жргізу шін 5110 «Тленбеген капитал» шотын пайдаланады. Бл шотта занды жне жеке тлаларды шаруашылы серіктестікті жарылы орына осан лестері бойынша арыздарыны сомасы туралы апарат жинакталады.

5110 «Тленбеген капитал» шоты шоттарды Бас жоспарында, «Меншік капиталы» ретінде саналса да, яни балансты пассивтік шоттарыны атарында болса да, ол зіні табиаты бойынша активтік шот болып табылады.

Сондай-а, 5110 шоты тек ана жалан капиталды крсетеді, яни ол бар боланы табыс табуа арналан жалан капиталдарды тіркейді (акцияларды, облигацияларды, кепілдік паратарды т.б.), демек сол капиталдара иелік ыы бар екенін ана білдіреді.

5110-ші шоты бойынша аналитикалы есеп акционерлер (атысушылар, рылтайшылар) бойынша жргізіледі.

Акционерлік оам акционерлерді жалпы жиналысында акцияларды номиналды нын (біра е тменгі дегейден кем болмауы керек), не жалпы акцияны шыарылуы клемін ысарту жніде шешім абылдауына ылы. А за актілерінде белгіленген тртіп бойынша, алдын-ала зіні барлы кредиторларын хабардар етіп отыруа міндеггі.

айтарып алынан капиталды есебін жргізу шін «айтарылып алынан капитал» шоты арналан, ол «Жай акциялар» жне «Айырышылыы бар акциялар» шоттара араанда контрпассивтік шот болып табылады.

«айтарылып алынан капитал» шотты дебеті акционерлерді меншігіндегі акцияларды айтып сатып алынан нын крсетеді. Акцияларды айтып сатып алан кезде: «айтарылып алынан капитал» шоты дебеттеледі де жне 1050, 1060, 1010, 1020, 1070 шоттары кредиттеледі.

Акционерлерді меншігіндегі акцияларды айналыстан шыару шін, не болмаса оларды айта тарату шін акционерлерден айтып сатып алынады.

осымша тленген капитал–оамны зіні акцияларын оларды атаулы нынан арты бааа сатан жадайда пайда болан н айырмашылыынан туындайды.

осымша тленбеген капитал–ксіпорын зіні меншігіндегі негізгі ралдар мен инвестияларын айта баалаан уаыттаы оларды ныны скен сомасынан жне таы баса жадайлардан туындайды.